O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Imkoniyat va voqelik
– falsafaning muhim kategoriyalaridir. Imkoniyat narsa va hodisalarning makon va zamondagi 
rivojlanish tendentsiyasini ta’minlaydigan, muayyan qonuniyatlarga asoslanadi. Voqelik esa, shu qonuniyatlarga asoslangan 
rivojlanishning namoyon bo’lishidir. Imkoniyat va voqelik kategoriyasini ham, bilishning umumiy mantiqiy tamoyillariga 
ko’ra, boshqa kategoriyalar bilan bog’liqlikda tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Imkoniyat narsa va hodisalar rivojlanish 
jarayonining ichki birligini ifodalaydi va ularning rivojlanish shart-sharoitlarini, sabablarini, zaruriy qonuniyatlarini, 
mohiyatini o’zida mujassamlashtirgan. 
Imkoniyatning voqelikka aylanishi qonuniy hodisadir. Uning real, formal, mavhum imkoniyat deb ataladigan 
shakllari bor. O’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin demokratik huquqiy jamiyat qurishi uchun real imkoniyatlar 
vujudga keldi. Bunday imkoniyatlar I.A. Karimovning «O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, 
barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida ko’rsatib berildi. 
Imkoniyat kategoriyasini, uning shart-sharoiti bilan aralashtirmaslik kerak. Shart-sharoitlar oqibat, tasodif, hodisa 
sifatidagina imkoniyatga ta’sir qiladigan omillar majmuasidan iborat. Mavjud voqelik tarixiy genezisiga ko’ra, o’zida 
boshqa voqelikning imkoniyatlarini mujasamlashtirgan bo’ladi. Masalan, bozor iqtisodiyotining hozirgi bosqichi real 
voqelik sifatida, uning keyingi rivojlanish imkoniyatlarini namoyon qiladi. 
Tayanch tushunchalar 
Kategoriyalar, alohidalik, umumiylik, sabab va oqibat, mazmun va shakl, sistema va element, butun va bo’lak, 
mohiyat va hodisa, zaruriyat va tasodif, imkoniyat va voqelik. 
Takrorlash uchun savollar 
1) Kategoriyalar tushunchasini qanday izohlaysiz? 
2 ) J uf t k a teg or iyalar maz mu n id ag i ich k i b ir liknin g aso s i n imad a?
3) Hozirgi davrda taraqqiyot va o’zaro bog’liqlik tamoyillari qanday namoyon bo’lmoqda? 

---

ADABIYoTLAR 
1. Karimov I. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. – T.: O’zbekiston, 1999. 
2. Karimov I. Donishmand xalqimizning mustahkam irodasiga ishonaman. – «Fidokor» 2000 y. 8 iyun. 
3. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. – T.: O’zbekiston, 2000. 
4. Osnovi filosofii. — T: «O’zbekiston», 1998. 
5. Filosofskiy entsiklopedicheskiy slovar. M. 1999. 
6. Mustaqillik: ilmiy izohli ommabop lug’at. — T., 1999. 

---