Ortodontik tedavide periodontal dokulardaki değİŞİKLİkler ve periODONTAL HASTALIKLARDA ortodontik giRİŞİmler

ORTODONTİK TEDAVİDE PERİODONTAL DOKULARDAKİ

 

DEĞİŞİKLİKLER VE PERİODONTAL HASTALIKLARDA

 

ORTODONTİK GİRİŞİMLER

 

 

Yrd.Doç.Dr.İsmail MARAKOĞLU*    Doç.Dr.Tamer ATAOĞLU** 

Yrd.Doç.Dr.E.Cenk DORUK***

 

ÖZET 

Ortodontik tedavide periodontal dokularda birçok 

değişiklikler olmaktadır. Fizyolojik veya ortodontik diş 

hareketlen periodonsiyum hücreleri tarafından düzen-

lendiği için, periodonsiyumun biyolojisi ve periodonsi-

yumdaki değişikliklerin çok iyi bilinmesi gereklidir. Ay-

rıca periodontal hastalıklarda ortodontik müdahaleler 

bazen periodontal tedaviye yardımcı olabilir. Bu derle-

mede ortodontik tedavilerin periodontal dokular üzeri-

ne etkisi ile ilgili bilgiler sunulmuştur. 

Anahtar kelimeler: Ortodonti ve periodontoloji 

SUMMARY 

Several periodontal changes appear in orthodontic 

treatments. Since the physiologic or orthodondontic 

tooth movements are regulated by periodonsium cells, 

biology of periodonsium and the changes in periodon-

sium must known by practioner. Also the ortodontic the-

rapy can help the periodontal treatment in some of the 

periodontal diseases. In this article the affects of the 

orthodontic treatment on periodontal tissue is 

evaluated. 

 Key words: Orthodontics and periodontics 

 

Ortodontik tedavinin amacı: Ortodontik teda-

vinin amacı mevcut ortodontik anomaliyi tedavi 

ederek iyi bir fonksiyon, iyi bir estetik ve bunla-

rın idamesini sağlamaktır. Ortodontik tedavide 

dişleri hareket ettirmek için kullanılan apareyler; 

sabit, hareketli veya bunların kombinasyonu şek-

lindedir.

12

 Fizyolojik veya ortodontik diş hareket-

leri periodonsiyum hücreleri tarafından düzenlen-

diği için, periodonsiyumun biyolojisi ve peri-

odonsiyumdaki değişikliklerin çok iyi bilinmesi 

gereklidir.

3

 

Ortodontik hareketlerde periodonsiyumda 

görülen değişiklikler  :Periodontal ligament dişi 

kemiğe bağlayan dens fibröz bir bağ dokusudur ve 

temel fonksiyonu alveol içinde dişe destek olmak 

ve sement ile kemik arasındaki fizyolojik ilişkiyi 

devam ettirmektir.

4

 Ortodontik tedavideki diş hare-

ketleri esnasında gerek periodontal ligamentte ge-

rekse periodontal ligamente komşu kemik duva-

rında önemli değişiklikler meydana gelmektedir.

15 

Dişi hareket ettirmek için uygulanan kuvvetin cin-

sine göre periodontal aralıkta daralma ( Periodon-

tal liflerin sıkışması) ve genişleme (Periodontal 

liflerin gerilmesi) görülmektedir.

15

 Basınca maruz 

kalan periodontal ligamente komşu alveolar ke-

mikte rezorbsiyon, gerilmeye maruz kalan alve-

olar kemikte ise appozisyon görülmektedir.

 

Rezorbsiyona ve appozisyona uğrayan kemik

 

yüzeylerinde kemik ile kök arasındaki fibröz ba-

ğın devamlılığı asla kesintiye uğramaz bu devam-

lılığın sağlanmasında dış periodontal bölgenin 

(alveol kemiğine komşu), iç periodontal bölgenin 

(semente komşu) ve ara bölgenin (iç ve dış bölge 

arasında) önemi büyüktür.

5

 

Kemik appozisyonu görülen alanlarda dış 

periodontal bölge yeni teşekkül eden kemik taba-

kası İçinde kalır ve sharpey fibrilleri haline dö-

ner; Ara periodontal bölge yeni dış periodontal 

bölgeye dönüşür; iç periodontal bölge ise semen-

te yapışık olduğundan stabildir. Bu olaylar appo-

zisyon süresinde ardışık şekilde devam eder.

 

Kemik rezorbsiyonu olan alanlarda, kemik 

matriks lifleri harap olmamakta ve çıplak kollajen 

lifler haline dönerek dış periodontal bölge lifleri 

vazifesi görmektedirler. Böylece periodonsiyum 

ile kemik arasındaki fibröz bağın devamlılığı ko-

runur. Rezorbsiyon süresi boyunca eski dış peri-

odontal bölge lifleri ara periodontal bölge liflerine 

dönüşür. Kemik rezorbsiyonu olan yüzeylerde bol 

miktarda osteoklast dağılımı ve girintili çıkıntılı 

bir kenar gözlemlenir.

5

 

Direkt ve indirekt kemik rezorbsiyonu: 

Şiddeti az olan ortodontik kuvvetlerin etkisiyle 

basınç tarafında periodonsiyumdaki hücre sayısı 

artar. 2-3 gün sonra alveolar kemik yüzeyi boyun-

ca periodonsiyum çok çekirdekli dev hücreler

 

*   Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimiliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı 

**  Selçuk Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı 

***Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim Dalı

 

102

 

(Osteoklast) görülmeye başlar ve basınç yönünde 

alveolar kemiği rezorbsiyona uğratırlar. Bu tip re-

zorbsiyona direkt kemik rezorbsiyonu denir ve en 

az 10 gün devam eder.

 

Diş üzerine gelen kuvvet çok şiddetli ise ba-

sınç altında sıkışan periodonsiyumda dejeneras-

yon (hyalinizasyon) oluşur. Hyalinizasyon bölge-

sinde hücresel faaliyetler duracağından alveoler 

kemik iliği boşluklarından gelen osteoklastlar ile 

kemik iliğinden periodonsiyuma doğru bir rezorb-

siyon görülür. Bu rezorbsiyonoda indirekt kemik 

rezorbsiyonu denir. Gelen kuvvet hafifledikten 3-

4 hafta sonra hyalinizasyon bölgesinde bağ doku-

su hücre sayısı artar ve sonrasında direkt kemik 

rezorbsiyonuyla olay devam eder. İndirekt kemik 

rezorbsiyonu diş hareketlerinin başlangıç safha-

sında görülür.

1

 

ORTODONTİK TEDAVİDEKİ 

PERİODONTAL PROBLEMLER

 

Plak retansiyonu:  Ortodontik apareyler 

bakteri plağı ve yiyecek arttıklarının tutunmasına 

yardımcı olacağmdan periodontal hastalık riski 

artar. Bu yüzden hastalara çok iyi oral hijyen eği-

timi verilmelidir.

6

 

Ortodontik bantların irritasyonu: Dişlerin 

erupsiyon safhasında yani birleşim epiteli henüz 

mine üzerindeyken ortodontik tedavi yapıldığın-

da bantlar ataşman seviyesinin altına sokulaca-

ğından dolayı çoğu zaman dişeti çekilmeleri gö-

rülür. Eğer birleşim epitelinin apikale migrasyo-

nu engellenmez ise gingival enflamasyonla bir-

likte cep formasyonu da oluşur.

6-8

 

Dokuların yaralanması:  Ortodontik teda-

vilerde hızlı diş hareketlerinden ve aşırı kuvvet-

lerden kaçınılmalıdır. Aşırı kuvvetler alveolar ke-

rtikte ve periodontal ligamentte nekrozla sonuç-

lanır.

1,6

  Eğer birleşim epitelinin hemen altındaki 

fibriller aşırı kuvvetlerin etkisiyle harap olursa; 

epitel kök boyunca prolifere olacak ve tamir için 

periodontal fibrillerin tekrar yapışmasını Önleye-

cektir. Periodontal fibrillerin fonksiyonel stimü-

lasyonunun olmaması alveolar kemik tepesinin 

atrofisiyle sonuçlanır. Yanlış diş hareketleri sonu-

cu bukkal veya lingual alveoler duvarlarda perfo-

rasyon görülebilir veya tamamen rezorbsiyonla 

sonuçlanabilir.

6

 Ayrıca dişeti normal fizyolojik 

formunu kaybedebilir.

2

  Eğer kuvvetin şiddeti ar-

tarsa sıkışma tarafındaki kök yüzeyinde sementte 

veya sement ve dentinin her ikisinde rezorbsiyon 

çukurcukları görülebilir. Bu rezorbsiyon çukur-

cukları daha sonra osteosement-osteodentin ile 

tamir edilir ve bu bölgeler radyografilerde teşhis 

edilemez.

1

 Buna karşın kök ucundaki doku kayıp-

 

ları irreversible olup tamiri mümkün değildir.

1 

Eğer intruzyon hareketlerinde kuvvetin şiddeti ve 

süresi fazlaysa kök rezorbsiyonuna ilaveten pul-

pada odontoblastların vakuollü  dejenerasyonu 

meydana gelebilir.

1

 

Periodontal tedavide plak retansiyonunu 

arttıran faktörlerin (çapraşık, devrilmiş, malpoze, 

lingual versiyonlu dişler gibi) ortodontik yöntem-

lerle düzeltilmesi oldukça faydalıdır.

2,6

 Böyle diş-

lerin dişipi ve diğer temizleme prosedürleri ile te-

mizlenmesi zordur. Devrilmiş dişlerde dişsiz böl-

geye komşu alanlar plak birikim sahalarıdır ve fo-

od impactiona neden olabilirler malpoze dişler ise 

karşıt çene ile anormal kontağından dolayı hasta-

da bruksizm alışkanlığının oluşmasına neden ola-

bilir. Ayrıca dişlerin etrafını çevreleyen kemik ile 

dişeti formu arasında sıkı bir ilişki vardır. Örne-

ğin molar dişlerin mezyaldeki dişsiz bölgeye dev-

rilmesi sonucu kron ve kemik arasındaki boşluk 

daralacağından enflamasyon ve cep formasyonu 

oluşacaktır.

6

 Bu gibi durumlar periodontal hasta-

lık şiddetinin artmasına ve dişlerin kaybedilmesine 

neden olabilir.

2

 Böyle dişlerin periodonsiyumları 

ortodontik tedavi ile düzeltilebilir.Böylece kemik 

cerrahisi endikasyonları azalabilir. Eğer böyle 

dişler tedavi edilmez ise dişler çekilebilir ve 

komşu dişlerde eğilme extruzyon ve migrasyon 

görülebilir.

2

 

Pek çok otör enflamasyonun ortodontik te-

davi için olumsuz olduğunu ve bunun ortodontik 

tedaviden önce çözülmesi gerektiğini önermişler-

dir.

9

 Bu amaçla detertraj ve kök düzeltmesi orto-

dontik tedaviden önce yapılmalıdır. Çünkü enfek-

siyonun artması sonucu ortodontik kuvvetler do-

kuda zararlı etkiler oluşturabilecektir. Ancak en-

feksiyonun eliminasyonu sonucunda dişler pozis-

yonunu değiştirecektir.

 

Büyük okluzal uyumlamalar ve cerrahi iş-

lemler ortodontik tedavi tamamlandıktan sonra 

yapılmalıdır. Çünkü ortodontik tedavi okluzal 

uyumlamaları ve cerrahi gerekliliğini azaltabilir. 

Ayrıca periodonsiyumun şeklini de değiştirebilir

6

 

Erişkin bireylerdeki tedavi:  Eskiden eriş-

kin bireylerde ortodontik işlemlerin gereksiz ol-

duğu düşünülüyorken günümüzde bu görüş ge-

çersizdir. Çünkü ortodontik tedavide yaş .kontu-

rendike değildir.

27

 Ayrıca kemik kaybı görülen 

dişlerede ortodontik tedavi uygulanabilir. Bu yüz-

den periodontal hastalıklı dişlere hem periodontal 

hemde ortodontik olarak kombine tedavi uygula-

nabilmektedir.

2

 

Periodontal tedavide Ortodontik yöntem

 

103

 

endikasyonları:

 

1- Diş eğimlerine bağlı olan kemik defektle- 

rinin ve ceplerin eliminasyonunda,

 

2-  Periodontal  hastalığa  neden  olabilen 

malpozisyonların düzeltilmesinde,

 

3- Ağızın rekonsturüksiyona hazırlanması 

için rotasyonlu dişlerin eğilmiş dişlerin ve düzen 

siz arkların düzeltilmesinde, 

4- Estetiği sağlamak amacıyla periodontal 

olarak hastalıklı dişlerin yeniden pozisyonlandı- 

rılmasında. 

Kemik defektlerinin tedavisi : Kemik de-

fektlerinin tedavisinde sadece periodontal tedavi 

yerine periodontal ve ortodontik yöntemlerle 

kombine tedavinin uygulanmasında bazen daha 

iyi sonuçlar elde edilebilir. Böyle defektler:

 

1- Eğimli dişlerin mezyalindeki kemik içi 

defektler, 

2- Tek dişte bir veya iki duvarlı defektler, 

3- Furkasyon defektleri, 

4-  Sürmekte olan dişlerin aksiyal eğimi ve 

ya diş rotasyonu sonucu olan kemik defektleri, 

Eğimli dişlerin düzeltilmesi sonucu oluşan 

kemik remodelasyonu ile defektlerin büyük bir 

kısmı elimine edilebilir. Rezidüel defektlerin eli-

minasyonu için daha sonra osteoktomi veya oste-

oplasti uygulanabilir. Ortodontik tedavi olmaksı-

zın osteoktomi ve osteoplastınin yapılması  aşırı 

eğilmiş dişlerin cep eliminasyonunda etkili ola-

maz.

2

 

Köklerin aksiyal eğimlerinin değişmesi 

krestal kemik formasyonunu arttırabilir. Oluşan 

kemik remodelasyonu sonucu kemik defektleri 

azalır veya elimine edilebilir.

9

 Angular kemik de-

fektlerinin azaltılması veya eliminasyonu için or-

todontik olarak diş erupsiyona uğratılabilir.

9

 

Ayrıca ortodontik tedavilerle furkasyon 

problemleri başarılı bir şekilde elimine edilebilir. 

Destek dokuların rejenerasyonu için öncelikle 

periodontal tedavi yapılır. Sonrasında, ortodontik 

tedavi uygulanarak furkasyon problemleri elimi-

ne edilebilir.

2

 

İleri Periodontal hastalıklı bireylerde 

ortodontik tedavi :  İleri periodontal hastalıklı 

bireylerde ortodontik müdahaleler tedaviye 

yardımcı olabilir. Bu amaçla böyle hastalarda dış 

çekimlerinden kaçınılır ve ark bütünlüğü sağlanır, 

anterior flaring azaltılır, çapraşık dişler 

aralanarak kapanış düzensizliği düzeltilir. Bu 

hastalar çeşitli malokluzyonlara sahip 

olduklarından dişlerin stabilizasyonunun ve 

fonksiyonunun sağlanması gereklidir.

 

Genç sağlıklı bireylerde tedavi amacıyla 

kullanılan klasik ortodontik apareyler, periodontal 

olarak sağlıklı erişkinlerde de kullanılabilir. Fakat 

periodontal olarak hastalıklı bireylerde durum bi-

raz farklıdır. Çünkü bu gibi hastalarda yaklaşık 

%70 oranında alveoler kemik kaybı görülebilir. 

Bu kayıp kron/kök oranını ve dişin rotasyon mer-

kezini değiştirebilir. Diğer taraftan kemik turno-

veri aynı olmasına karşın kemik densitesi daha 

azdır, normal ortodontik kuvvetler dişleri kemik 

boyunca hareket ettirirler ancak periodontal has-

talıklı kişilerde bu kuvvetler dişi kalan kemiğin 

dışına doğru hareket ettirebilir. Bu hastalarda or-

todontik girişimin amacı kalan kemik ile dişleri 

hareket ettirmek olmalıdır. Bu tip doku remode-

lasyonu minimal kuvvet aktivasyonu ve kuvvet-

hareket oranının sabit tutulması ile sağlanabilir. 

yine bu tip hastalarda plak ve hastalık kontrolü 

çok iyi yapılmalıdır. Hastalık aktivitesi her 4-6 

haftada başarılı scaling ve kök düzeltmesiyle 

kontrol edilmelidir. Akut dönemlerde antibiyotik 

tedavisi uygulanmalıdır. Derin cepler ve furkas-

yon bölgelerindeki bakteriyel proliferasyonu ön-

lemek için subgingival klorhexidine uygulanması 

oldukça faydalıdır. Arktaki diastemalar kapandığı 

ve dişler düzenli bir şekilde sıralandığı zaman 

eğer çekimden kaçınılıyorsa splintler uygulanma-

lıdır.

2

 

Extruzyon ve periodontal tedavi: Fraktüre 

dişlerin ve endodontik tedavisi yapılmış dişlerin 

korunması için düşünülen bir yolda extrüzyon-

dur. Bu yöntemde endodontik tedaviden sonra 

kanala bir çengel yerleştirilir ve lastik elastiklerle 

komşu dişteki kanal barına bağlanır sonradan 

extruzyon kuvveti uygulanır. Böylece Periodon-

tal lezyonlar daha çabuk tamir edilirler. Çünkü 

extruzyonla stimüle olan periodontal ligament 

hücrelerinin proliferasyonu sağlanır. 3.5 mm-ve-

ya daha fazla extruzyon yaklaşık 3 haftada sağla-

nır. Extruzyonla kemik ve dişeti köklerle beraber 

okluzale hareket edeceğinden sonradan minör 

cerrahi işlemleriyle düzeltilmelidir.

 

Extruzyon kemik içi cepleri elimine etmek 

içinde kullanılabilir. Fakat böyle vakalarda uygu-

lanacak süre daha fazla, kuvvet ise daha az olma-

lıdır. Extruzyondan sonra kron/kök oranı değişe-

ceğinden dişlerin splintlenmesinde fayda vardır.

2

 

Diğer tedavi metotları: Çeşitli amaçlar için li-

gatürler, ruberdam elastikler, elastik ligatürler, 

grassline ligatürler, tel ligasyonu, dil depresörleri 

tedavide kullanılabilir. Ayrıca sellektif aşındırma, 

hawley apareyleri, splintleme, gece koruyucuları

 

104

 

tedavinin bir parçası olarak uygulanabilir.

 

Bir de ortodontik hareketten sonra gingival 

grup fibrillerinin sıkıştığı ve eski pozisyonlarına 

dönme eğilimi olduğu durumlar vardır. Bu gibi du-

rumlarda fibrillerin sulkus içinden alveol kretin 3 

mm aşağısından palatal, lingual ve proximal yü-

zeylerden kesilmesiyle relapsin dahada azaldığı 

gözlemlenmiştir. Bu teknikte sulkus derinliğinin 

artmadığı ve dişeti çekilmesinin olmadığı görül-

müştür.

2

 

Ortodontik tedaviye bağlı periodontal komp-

likasyonlar;  Dikkat edilmeden yapılan tedaviler 

birçok patolojik durumlara yol açabilirler. Bu ne-

denle dokuların biyolojisi hakkında çok iyi bilgi 

sahibi olmak gereklidir. Bu periodontal olarak has-

ta bireyler için ortodontik yaklaşımdaki bir temel-

dir.

 

Periodontal lezyonlar, ortodontik diş hareket-

lerinin sonunda meydana gelebilirler. Bu tür lez-

yonlar genelde apareye bağlı olarak gelişirler. An-

.cak periodontal travma; ortodontik kuvvete, oklü-

zal travmaya veya infantil yutkunmaya bağlı ola-

rak da gelişebilir.

 

Sabit apareyler enflamasyonu artırmaya me-

yillidir, çünkü bu apareyler plak ve gıda retansiyo-

nunun artmasına ve bunların yetersiz olarak temiz-

lenmesine neden olmaktadırlar. Ayrıca bantlar, tel-

ler ve braketlerin yerleştirilmesi esnasında dokular 

direkt olarak travmatize edilebilir. Böylece gingi-

val cepler oluşabilir.

 

Hareketli apareyler ise dişetini sıkıştırabilir. 

Ayrıca okluzaldeki kroşe uzantılarının karşıt dişle-

re teması sonucu dişler aralanabilir. Lastik bantla-

rın dişetinin altına kaymasıyla dişlerde exfolias-

yon meydana gelebilir. Yukarıda anlatılan bütün 

apareyler periodontal hastalığı başlatabilir veya ar-

tırabilir. Ortodontik kuvvetler kemik ve bağ doku-

sunun resorbsiyon ve tamiriyle hareket sağlar. Az 

miktardaki kök rezorbsiyonu ve kemik kaybı ideal 

vakalarda bile meydana gelebilir. Aşırı basınçlar 

uzun periodlarda meydan geldiği zaman kemik 

kaybına meyil artar. Aşırı kemik kaybı ve kök re-

zorbsiyonu bu tip vakalarda meydana gelebilir. 

Ortodontik tedavi juvenil periodontitisi olan hasta-

larda bir takım komplikasyonlar geliştirebilir.

 

Okluzal travma ortodontik diş hareketlerine 

bağlı olabilir.Kasp-kaspa ilişki travmayı artırabilir. 

Ters yöndeki ortodontik kuvvetler hasar meydana 

getirebilirler mobilite sıklıkla hareketli aparey kul-

lananlarda meydana gelebilir. Çünkü fonksiyon es-

nasında okluzal ilişki bozulabilir. Bu durumda has-

taların apareyi yemek yeme esnasında çıkarması 

gereklidir.

 

Tedavi sonunda son okluzal uyumlama yapıl-

 

malı gerekiyorsa periodontal cerrahi işlemlere baş 

vurulmalıdır.

3

 

Oral Hijyen İşlemleri:  Ortodontik apareyler 

etrafındaki dişeti dokusunu sağlıklı bir şekilde ko-

rumak oldukça zordur. İyi planlanmış bir ev bakım 

programı ortodontik tedavinin en önemli periodu-

dur. En basit ortodontik apareyler bile yiyecekler 

ve debrisin birikimi için uygun bölgelerdir. Apa-

reylerin etrafını temiz tutmak zor olduğundan iyi 

bir oral hijyen sağlamakta o derecede zordur. Bu 

nedenle ortodontik apareylerin proksimalindeki di-

şeti sıklıkla  şiş, yumuşak ve hiperemiktir. Bu tür 

problemlerin çözümü için hastanın iyi bir oral hij-

yene sahip olması gereklidir. Ancak bu arada apa-

reylerin ve yumuşak dokuların zedelenmemesine 

dikkat edilmelidir. Bu nedenle hastaya yumuşak 

çok demetli diş fırçası verilmelidir. Ve hasta düzenli 

olarak dişlerini fırçalayarak dişler üzerindeki bi-

rikintileri uzaklaştırmalıdır. Özellikle braketlerin 

bulunduğu dişler özenle fırçalanmalı gerekiyorsa 

ara yüz fırçası kullanılmalıdır.

 

Bundan başka diş  fırçası kullanamayan hasta-

lara elektronik diş fırçası, gingival sağlığın daha iyi 

olması için parmak veya yumuşak lastikten yapıl-

mış stimülatörler ile masaj yapılması, temizlenmesi 

kritik olan bölgeleri görebilmesi için disclosing 

solüsyonlar yada tabletler önerilebilir, böylece has-

tanın iyi fırçalayamadığı bölgeler açığa çıkacağın-

dan, o bölgeleri daha dikkatli fırçalaması sağlana-

caktır.

10

 

Sonuç olarak dişhekimi hastanın periodontal 

durumunu bilmeli ve ortodontik tedavinin hastaya 

faydalı olup olamayacağını göz önüne almalıdır.

 

105

 

KAYNAKLAR:

 

1-  Ülgen, M: Ortodontik Tedavi Prensipleri, 2. baskı, Diyarbakır, 

1986

 

2-  Carranza, F.A: Glickmans Clinical Periodontology, 6 th ed, 

W.B. Saunders Company, Philadelphia, 1984 

3-  Edward J.G: A.Study Of The Periodontium during Orlhodontic 

Rotation Of Teeth, Amj. Orthod, 54, 444,1968 

4- Sandallı, P: Periodontoloji, Erler Matbaası, İstanbul, 1981 

5-  Gilrsoy, N: Ortodontinin Biyolojik Temelleri, Doyuran Matba 

ası, İstanbul,1988 

6-  Grant, D.A. Stern l.B, Listgarten M.A: Periodontics, 6 thed. 

C.V. Mosby Company, Toronto, 1988 

7-  Lindhe, J: Textbook of clinical Periodonlology, 1 st ed, Munks- 

gaard, Copenhagen 1983. 

8-  Genco, R.J, Goldman, H.M, Cohcn, D.W: Contemporary Peri- 

odontics, C.V. Mosby Company, Toronto, 1990 

9-  Marks, Mit. and Corn, H.: Periodontİcs and orthodontics Coor- 

dinating  the  disciplines   for  optimal  treatment  Planning,  Alpha 

Omegan76: 76, 1983

 

10- Thomas, M,G, Brainerd, F.S: Orthodontics Current Principles 

and Techniques The C.V. Mosby Company, Toronto,1985

 

Yazışma adresi:   .

 

Yrd.Doç.Dr. İsmail MARAKOĞLU 

C.Ü. Dişhekimliği Fak. 

Periodontoloji Anabilim Dalı SİVAS

 

 

106