Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Hafiz Əbu Osman Səid ibn Əmr ibn Əmmar əl-Əzdi Bərdəi
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əllamə Əbu Səid Əhməd ibn Hüseyn Bərdəi
- Əbü’l-Həsən Əli ibn Mərdək ibn Əbdüləziz Bərdəi
- Əbu Hənifə Muhəmməd ibn Əbdürrəhman ibn Malik Bərdəi
- Əbu Bəkr Əhməd ibn Muhəmməd ibn Əli Bərdəi
- Əbu Zur’ə Muhəmməd ibn Cə’fər ibn Hüseyn ibn Muhəmməd Bərdəi
- Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Abdullah Bərdəi
- Əhməd Münəbbih ibn Əbdülməcid ibn Abdullah ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Musa ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Behzad ibn Behbud Bərdəi
- Əbu Səid Həsən ibn Əli Bərdəi
- Əbu Səid Əhməd ibn Əbdüləziz Bərdəi
- Hafiz Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əli əl-Əsədi Bərdəi
- Hafiz Əbü’l-Hüseyn Əhməd ibn Əli ibn Əsəd Bərdəi
- Hafiz Əbu Bəkr Əbdüləziz ibn Həsən Bərdəi
- Hüseyn ibn Əhməd ibn Kamil Bərdəi
- Hafiz Əbu Bəkr Məkki ibn Əhməd ibn Sə’dveyh Bərdəi
|
Hafiz Əbu Osman Səid ibn Əmr ibn Əmmar əl-Əzdi Bərdəi Böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək üçün uzun səyahətlərə çıxmışdı. Dəməşqdə Əbu Zur’ə Dəməşqidən 373 hədis dinləmişdi. Əbu Zur’ə Dəməşqi ilə hafiz Əbu Osman Səid Bərdəi yaxın dost idilər. Əbu Osman Səid Bərdəi həmçinin Əbu Yaqub əl-Cürcani, Əbu Səid əl-Əşcə, hafiz Səlim ibnü’l-Həccac, Muhəmməd ibn Yəhya əz-Zıhli, Əbu Zur’ə ər-Razi 374
, Əbu Hatim ər-Razi 375
, Muhəmməd ibn İshaq əs- Səğanidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Muhəmməd ibn Yusif ibn İbrahim, Əbu Abdullah Əhməd ibn Tahir ibnü’n-Nəcm əl-Miyanəci, Əbü’l-Qasım Həfs ibn Ömər əl- Ərdəbili, Həsən ibn Əli ibn Abbas, İbrahim ibn Əhməd əl-Meyməzi ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Alim h. 292-ci ildə (905) vəfat etmişdi. Bəziləri onun, Qur’ani-Kərimin məxluq olması kimi, mö’təzilə məzhəbinin fikirlərini mənimsədiyini iddia etmişdilərsə də onu yaxından tanıyan, onun tələbəsi olmuş şəxslər bunun qəti surətdə doğru olmadığını, Əbu Osman Səid Bərdəinin əhli-sünnə mənhəcinə sıx bağlı olduğunu bildirmişdilər 376
. Alimin müəllifi olduğu ‚Kitabü’z-Züəfa və’l-Kəzzabin və’l- Mətrukin‛ adlı hədis elminə aid əsərin bir nüsxəsi İstanbulda Köprülü yazma əsərlər kitabxanası, Fazil Əhməd paşa kolleksiyasında saxlanılır.
Mö’təzili kəlam alimi olan Əbu Səid Əhməd Bərdəi yaşadığı dövrdə həmçinin hənəfi məzhəbinin böyük fəqihlərindən biri kimi tanınmışdı. Gənc yaşlarında vətəndən həcc
372
XƏTİB BAĞDADİ, Tarixu-Bağdad, C. IX, s. 110. Bu hədis üçün bax: BUXARİ, Səhih, Cənaiz 97, Riqaq 42; NƏSAİ, Sünən, Cənaiz Nr. 52/1910; ƏBU DAVUD, Sünən, Ədəb 42/4899. Hədisin ‚Kütubi-Sittə‛dəki mətni belədir: Ayşə (ٍ) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular ki; ‚Ölüləri söyməyin. Çünki onlar bu dünyada etdikləri əməllərlə birlikdə artıq keçib getmişdirlər‛. (اٞ َُّٓكَه آَ ٠َُِئ ا َْٞعْكَأ ْكَه َُِّْْٜٗاَك َخا ََْٞٓلأا اُّٞثٍَُذ لا). 373 Əbu Zur’ə Əbdürrəhman ibn Əmr Dəməşqi (öl. 893) tarixçi və hədis hafizi, mühəddis idi. Suriyada yaşamış və orada vəfat etmişdi. 374
Əbu Zur’ə Übeydullah ibn Əbdülkərim ər-Razi (öl. 878)- məşhur hədis hafizlərindən idi. İslam dünyasında mötəbər 6 hədis kitabından (Kutubi-Sittə) birinin müəllifi olan İbn Macə (824-887) özünün ‚Sünən‛ adlı hədis kitabını qələmə alandan sonra Əbu Zur’ə ər-Raziyə təqdim etmiş və onun müsbət rəyini almışdı. 375
Əbu Hatim Muhəmməd ibn İdris ibnü’l-Münzir (öl. 890)-məşhur hədis hafizi idi. 376
ZƏHƏBİ, Kitab Təzkərətü’l-Hüffaz, s. 936-937; YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 411-414; Əbu Abdullah ibn Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əbdülhadi DİMƏŞQİ, Təbəqatu-Üləmai’l-Hədis, C. II, s. 459, (Nşr. Ə. Buşi- Zeybəq. İ), Beyrut 1997; Cəlaləddin Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkr əs-SÜYUTİ, Təbəqatü’l-Hüffaz, s. 115, Qahirə 1973.
ziyarəti üçün yola çıxan Əbu Səid Əhməd Bərdəi həccdən sonra Bağdada gəlmiş, burada təhsil almış və məskunlaşmışdı. Əbu Səid Əhməd Bərdəi hənəfi fiqhini Əbu Əli əd-Dəqqaq və Musa ibn Nəsr ər-Razidən öyrənmişdi. Əbu Səid Əhməd Bərdəinin tələbələri arasından Əbü’l-Həsən əl-Kərxi, Əbu Tahir əd-Dəbbas, Əbu Əmr ət-Təbəri kimi kəlam alimləri yetişmişdir. Əllamə Əbu Səid Əhməd Bərdəi ‚Kitabü’l-Məxaric‛ adlı əsərin müəllifi idi 377 . Alim h. 317-ci il zilhiccə ayının 8-i (11 yanvar 930) Məkkədə həcc ziyarətini yerinə yetirərkən qərmətilər tərəfindən qətlə yetirilmişdi 378
.
Mühəddis, hədis ravisi idi. Bağdadda yaşayıb parça ticarəti ilə məşğul olan Əbü’l- Həsən Əli Bərdəi Bağdadın varlı tacirlərindən biri idi. İbn Kəsir onun böyük sərvət sahibi olmasına baxmayaraq sadə və dəbdəbədən uzaq həyat sürdüyünü qeyd etmişdir. O, çox ibadət edən, zahid və saleh insan idi. Əbü’l-Həsən Əli Bərdəi Əbdürrəhman ibn Əbu Hatim Muhəmməd ər-Razidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Bir müddət Qəzvində təhsil almış və burada Süleyman ibn Yəzid əl-Famidən hədis dinləmişdi. Əbü’l-Həsən Əli Bərdəi siqa, yəni mötəbər hədis ravilərindən biri idi. Tanınmış mühəddis şərif Əbü’l-Hüseyn Muhəmməd ibn Əli ibnü’l-Mühtədi Billah əl-Haşimi onun tələbələrindən biri olmuş, ondan hədis dinləmişdi. Əbü’l-Həsən Əli Bərdəi h. 387- ci ilin məhərrəm ayında (yanvar 997) vəfat etmişdi 379 .
Əbü’l-Qasım Abdullah ibn Əhməd ibn Yusif Bərdəi Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Əbü’l-Qasım Bərdəi adı ilə tanınan alim məşhur mühəddis Əbü’l-Həsən Əli Darəqutninin (öl. 995) yaxın dostu idi. Əbü’l-Qasım Bərdəi həmçinin istedalı şair idi. O, imam Şafi’ini (öl. 819) mədh edən qəsidələr yazmışdı.
377
Zeynəddin Əbü’l-Ədl Qasım İBN QUTLUBUĞA əl-Misri, Tacü’t-Tərcim fi Təbəqatü’l-Hənəfiyyə, s. 35, Bağdad 1962. 378
Muhyəddin Əbu Muhəmməd Əbdülqadir İBN ƏBÜ’l-VƏFA əl-Quraşi, Cəvahirü’l-Muziyyə fi Təbəqatü’l-Hənəfiyyə, C. I, s. 163-166, Beyrut 1993; Əbu İshaq İbrahim ibn Əli ŞİRAZİ, Təbəqatü’l-Füqəha, s. 53, Beyrut 1970; XƏTİB BAĞDADİ, Tarixu-Bağdad, C. IV, s. 99; Muhəmməd ibn İshaq İBNÜ’n-NƏDİM, əl-Fihrist, (Nşr. R. Təcəddüd), s. 212, Beyrut 1978; SƏFƏDİ, Vafi bi’l-Vəfayat, C. VI, s. 8; İBN TAĞRIBİRDİ, Nücumu’z-Zahirə, C. I, s. 398. Qərmətilər bu qətliamda minlərlə zəvvarı qətlə yetirmiş, Kə’bənin örtüsünü yırtmış və Hacərü’l-Əsvədi (Kə’bədəki qara daş) söküb Bəhreynə aparmışdılar. Hacərü’l-Əsvəd 22 il sonra qərmətilərdən alınıb yerinə qoyulmuşdu. Bu haqda ətraflı məlumat üçün bax: Süheyl ZƏKKAR, Əxbaru’l-Qəramitə, s. 52, Qahirə 1982. 379
İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. III, s. 246; İBN KƏSİR, Biyadə və’n-Niyahə, C. II, s. 545; Əbdülkərim ibn Muhəmməd ər-RAFİ’İ əl-Qəzvini, Tədvin fi Əxbari Qəzvin, (Nşr. Ə. Utaridi), C. IV, s. 89, Beyrut 1978. Dostu Əbü’l-Qasım Bərdəinin vəfatından mütəəssir olan Əbü’l-Həsən Əli Darəqutni bu münasibətlə bir qəsidə qələmə almışdı. İbnü’s-Səlah həmin qəsidənin bir neçə beytini öz əsərində qeyd etmişdi 380
. Əbü’l-Qasım Bərdəinin ölüm tarixini müəyyənləşdirmək mümkün olmamışdır. Darəqutninin müasiri olduğuna görə onun X əsrdə yaşadığını təxmin etmək olar.
Hədis ravisi idi. Məkkədə yaşamış və bu şəhərdəki mühəddislərdən hədis dinləmişdi. Onun hədis dinlədiyi mühəddislərdən biri də Əhməd ibn Muhəmməd ibn Yunis əl- Yəmami idi 381
. Əbu Hənifə Bərdəinin ölüm tarixi məlum deyil. IX əsrdə yaşamışdır. Nəql silsiləsində Əbu Hənifə Muhəmməd Bərdəinin də olduğu hədislərdən biri aşağıdakıdır: Abdullah ibn Ömər ibn Xəttab (ا) dedi: Ömər ibn Xəttab (ا) Allah Rəsuluna (م) ‚Bizlərdən biri cünub ikən yata bilərmi?‛ deyə sual verdi. Allah Rəsulu (م): ‚Bəli, namaz üçün dəstəmaz alan kimi dəstəmaz alsın (sonra istəsə yatsın)‛ deyə cavab verdi 382
.
Əbu Bəkr Əhməd ibn Muhəmməd ibn Əli Bərdəi Hədis ravisi idi. Tahir ibn İsmayıl ər-Razidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbdülvahid ibn Bəkr də ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi 383
. Yaşadığı dövrü müəyyən etmək mümkün olmamışdır.
Yaşadığı dövrün tanınmış mühəddis və ədiblərindən idi. Xorasanın Nişapur şəhərində məskunlaşmış, bu şəhərdə yaşamışdı. Təqiyəddin Seyrəfini onun siqa hədis ravisi
380 Təqiyəddin Əbu Əmr Osman ibnü’s-Səlah ŞƏHRƏZURİ, Təbəqatü’l-Füqəhai’ş-Şafi’iyyə, (Hzr. M. Ə. Nəcib), C. I, s. 501, Beyrut 1992. 381
Əbu Bəkr Muhəmməd ibn İbrahim İSFƏHANİ, Mu’cəmü’ş-Şüyux, C. I, s. 23, http://
www.balligho.com .
382 ƏBU BƏKR İSFƏHANİ, Mu’cəmü’ş-Şüyux, C. I, s. 23. Bu hədis üçün bax: BUXARİ, Səhih, 390; MÜSLİM, Səhih, 306/2324; TİRMİZİ, Sünən, hədis Nr. 120. ( ٍاه ؟ ة٘ظ ٞٛٝ اٗكؼأ كهه٣أ : جلاصُِ ٙءٞظٝ أظٞر٣ٝ ، ْؼٗ ). 383
Əbu Nueym Əhməd ibn Abdullah İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya və Təbəqatü’l-Əsfiya, C. VI, s. 199, Beyrut 2007. olduğunu və Əbu Əhməd ibn Ədiyy, Əbu Bəkr Əhməd əl-İsmaili, Əbü’l-Abbas əl- Mə’dani, Əbu Bəkr əl-Amuli kimi mühəddislərdən hədis dinləyib dərs aldığını qeyd etmişdir. Əbu Zur’ə Bərdəi h. 412-ci ildə (1021) Nişapurda vəfat etmiş və buradakı Şahənbər qəbristanında dəfn edilmişdi. Cənazə namazını oğlu Əbu Bəkr Bərdəi qıldırmışdı 384
.
Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəi xarici (xəvaric) məzhəbinin ən məşhur fəqihlərindən biri idi. O, həmçinin mö’təzilə əqidəsinə xas fikirlərin də daşıyıcısı idi. Xəvaric məzhəbinə dair bir sıra əsərlərin müəllifi olan Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəinin qələmə aldığı kitabların bəziləri bunlardır: ‚Kitabu’l-Mürşid fi’l-Fiqh‛, ‚Rədd ələ’l-Müxalifin fi’l- Fiqh‛, ‚Təzkirətü’l-Qərib fi’l-Fiqh‛, ‚Təbsira lil Mütəəllimin‛, ‚İhticac ələ’l-Müxalifin‛, ‚Cami’ fi Üsulü’l-Fiqh‛, ‚Kitabu’d-Dua‛, ‚Kitabu’n-Nasix və’l-Mənsux fi’l-Qur’an‛, ‚Kitabu’l-Əzkar və’t-Təhkim‛, ‚Kitabu’s-Sunnə və’l-Cəmaə‛, ‚Kitabu’l-İmamət‛, ‚Təhrimu’l-Musəkkər‛, ‚Kitabu’r-Rədd ələ mən qal bi’l-Mutə’ə‛, ‚Kitabu’l-İman və’n- Nuzur‛ və ‚Kitabu’n-Nakisin‛ 385
. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəinin ölüm tarixi məlum deyil. Lakin onun haqqında məlumat verən İbnü’n-Nədim onunla h. 340-cı ildə (951) onunla görüşüb söhbət etdiyini qeyd etmişdir 386
. İbnü’n-Nədim h. 325-ci ildə (937) Bağdadda anadan olmuş və bütün gəncliyini bu şəhərdə keçirmişdi. Müəllif atasının peşəsini davam etdirərək kitabçılıqla məşğul olmuşdu. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəinin əsərlərini belə dəqiqliklə bilməsi də ehtimal ki, peşəsi səbəbiylə idi. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəi ilə görüşəndə, yəni h. 340-cı (951) ildə, İbnü’n-Nədim 15 yaşlı yeniyetmə idi və bu görüş, sözsüz ki, Bağdadda baş vermişdi. İbnü’n-Nədimin müasiri və ondan yaşca böyük olduğu üçün Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəinin IX-X əsrlərdə
384 Təqiyəddin Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd əs-SEYRƏFİNİ, Müntəxəb min Kitabi’s-Siyaqi’t-Tarixi-Nişabur, (Nşr. X. Heydər), s. 26, Beyrut 1414. 385
İBNÜ’n-NƏDİM, əl-Fihrist, 240; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 432; Zakir MƏMMƏDOV, Orta Əsr Azərbaycan Filosof və Mütəfəkkirləri, s. 8-9, Bakı 1986. 386
İBNÜ’n-NƏDİM, həmin əsər. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəi böyük ehtimalla xaricilərin ‚İbaziyyə‛ cərəyanına mənsub idi. Çünki bu cərəyan mənsubları, bütün radikallıqlarına rəğmən, başqa xarici qruplara nəzərən digər əqidə və məzhəb mənsublarına qarşı daha loyal münasibət bəsləyirdilər. ‚İbaziyyə‛ xarici məzhəbi qruplarından bu günə qədər öz mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilmiş yeganə cərəyandır və Omanın rəsmi məzhəbidir. Tanzaniya müsəlmanlarının bir qismi də bu məzhəbə mənsubdurlar.
yaşadığını söyləmək olar. Bağdadlı İsmayıl paşa onun əsərləri haqqında məlumat verdikdən sonra h. 340-cı ildə (951) öldüyünü qeyd etmişdir 387 . Lakin bu zəif ehtimaldır. Əbu Bəkr Muhəmməd Bərdəinin ölümü bu tarixdən sonraya təsadüf etmişdir.
Musa ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn Behzad ibn Behbud Bərdəi Mühəddis idi və Səmərqənddə yaşamışdı. Əhli-sünnə mənhəcinə sıx bağlılığı ilə tanınmış fəzilətli insan idi. Əbu Nueym əl-Əstərəbadi, Əbu Bəkr Muhəmməd ibn Mehdidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbu Sə’d əl-İdrisi h. 370-ci ildən (980) əvvəl onunla Səmərqənddə görüşmüş və ondan hədis dinləyib qeyd etmişdi 388
. Ölüm tarixi məlum deyil. X əsrdə yaşamışdır. Hədis ravisi idi. Muhəmməd ibn Əyyubdan hədis dinləmişdi. Əbü’l-Həsən Əli Darəqutni (öl. 995) ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi 389
. Ölüm tarixi qeyd olunmamışdır. Darəqutninin müasiri olduğu üçün onun da IX-X əsrlərdə yaşadığını təxmin etmək olar.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və fətva mərcii idi. Onun və’z məclislərinə insan kütlələri toplaşır, izdiham yaranırdı. Əbu Səid Əhməd Bərdəi h. 18 zilqədə 491-ci ildə (16 oktyabr 1098) vəfat etmişdi 390
. Əhməd Bərdəi
387 BAĞDADLI İsmayıl Paşa, Hədiyyətü’l-Arifin Əsmai’l-Müəllifin və Asarü’l-Müsənnifin, (Hzr. R. Bilge-İnal M. K), C. II, s. 40-41, İstanbul 1955. 388
SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 212. 389
XƏTİB BAĞDADİ, Tarixu-Bağdad, C. VII, s. 385. 390
İBN ƏBÜ’l-VƏFA, Cəvahirü’l-Muziyyə, C. I, s. 191-192; SEYRƏFİNİ, Müntəxəb, s. 125. Ağqoyunluların hakimiyyəti illərində Azərbaycanda yaşamış hənəfi məzhəbinə mənsub mütəkəllim idi. Həyatı haqqında ətraflı məlumat yoxdur. Əhməd Bərdəi Sə’dəddin Təftazaninin əsərinə ‚Şərhu Əqaidü’n-Nəsəfi‛ adlı şərh yazmış və bu əsərinin h. 850-ci ildə (1446) bitirmişdi. Ölüm tarixi məlum deyil. XV əsrdə yaşamışdır 391
. Əllamə Əbü’l-Həsən Muhəmməd ibn Mühəddis Əhməd ibn Əli ibn Əsəd Bərdəi Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək üçün çox səyahət etmişdi. İraq, Misir və Şam diyarını gəzmişdi. O, İbn Hirarə kimi də tanınırdı. Çünki atası Əhməd ibn Əlinin ləqəbi ‚Hirarə‛ idi. Əbü’l-Həsən Muhəmməd Bərdəi Hamid ibn Şueyb, Əbü’l-Qasım Bəğəvi 392
, İbn Cəusa, Abdullah ibn Vəhb əd-Dinəvəri, Əbu Əmr ibnü’n-Nəhhas, Əbu Bəkr ibn Əbi Davud, İbn Said və başqalarından hədis dinləmişdi. Onun hafizəsində 30 mindən çox hədis var idi. Həsən ibn Cə’fər ət-Təyyibi ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Alim h. 348-ci ildə (959) Qəzvində vəfat etmişdi 393 .
Hafiz Muhəmməd ibn Əhməd ibn Əli əl-Əsədi Bərdəi Hədis ravisi idi. Müasiri olan mühəddislər onun səduq 394 ravilərdən biri olduğunu bildirmişdilər. O, hədis elmləri ilə yanaşı fiqh, ərəb dili və ədəbiyyatı sahələrində də öz dövrünün qabaqcıl alimləindən biri idi. Hafiz Muhəmməd Bərdəi İraq, Misir və Şam diyarında Rüqəyyə bint İshaq ibn Musa ibn Cə’fər, İsa ibn Süleyman ibn Əbdülməlik əl- Qurəşi, Hüseyn ibn Mə’mun, Muhəmməd ibn Əbu İmran, Abdullah ibn Vəhb Dinəvəri, Abdullah ibn Muhəmməd Bəğəvi, Yəhya ibn Said, Əbü’l-Həsən ibn Cəusa, Əbu Ərubə
391 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 109. 392 ‚Bəğəvi‛ nisbəsi ilə tanınıb əslən Əfqanıstanlı olan bir çox alim yaşamışdır. Bunların ən məhşurlarından biri də Əbü’l-Qasım Abdullah ibn Muhəmməd ibn Əbdüləziz ibn Mərzban Bəğəvidir (829-929). Əbü’l-Qasım Bəğəvi imam Əhməd ibn Hənbəlin (h. 164-241/781-855) tələbələrindən biri olmuşdur. 393 ZƏHƏBİ, Kitab Təzkərətü’l-Hüffaz, s. 971; İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. II, s. 247; Təqiyəddin Əhməd ibn Əli əl- MƏQRİZİ, Kitabü’l-Müqəffai’l-Kəbir, (Nşr. M. ibn Təlhə), C. V, s. 228-229, Beyrut 1991. 394
Səduq-lüğət manası ‚son dərəcə doğru sözlü, çox mötəbər‛dir. Hədis elmində ifadə etdiyi məna isə belədir; imam Zəhəbi və İraqiyə görə tə’dil, yəni ədalətlilik keyfiyyətinə görə 3-cü, imam Səxaviyə görə isə 5-ci dərəcədə olan hədis ravisinə ‚səduq‛ deyilə bilər. ‚Səduq‛un da dərəcələri var. Daha ətraflı məlumat üçün bax: Abdullah AYDINLI,
Hüseyn əl-Hərrani və Ömər ibn Əbu E’lan əs-Səqəfi kimi mühəddislərdən hədis dinləmiş və nəql etmişdi 395 .
Hafiz Əbü’l-Hüseyn Əhməd ibn Əli ibn Əsəd Bərdəi Məşhur hədis hafizi idi. Hirarə ləqəbi ilə tanınırdı. Hədis dinləmək üçün səyahət etmişdi. Müxəllid ibn Malik, Əli ibn Hərb, Əbü’l-Hüseyn ibn Faris, Əhməd ibn Mun’i və başqalarından hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Əbü’l-Hüseyn ibn Faris onun hafizliyini təsdiqləmişdi. Hafiz Nəsr ibn Əhməd, Məkki ibn Əbdan və başqaları da ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər 396 . VIII-IX əsrlərdə yaşamışdır. Hafiz Əbu Bəkr Əbdüləziz ibn Həsən Bərdəi Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək üçün çox səyahət etmiş və öz dövrünün məşhur mühəddislərindən bir çoxunun tələbəsi olmuşdu. Dəməşqdə Muhəmməd ibnü’l-Abbasdan, Misirdə hafiz Muhəmməd ibn Əhməd, Əbu Yaqub İshaq ibn İbrahim Bağdadidən, Mosulda Əhməd ibn Ömər Məvsilidən hədis dinləmiş və nəql etmişdi. Ğəssan ibnü’r-Rəbi’, hafiz Əbu Əli Hüseyn ibn Əli, Əbu İshaq İbrahim ibn Muhəmməd əl-Müzəkki, hafiz Əbu Muhəmməd Abdullah ibn Səid ondan hədis dinləmişdilər. Dövrün müşhur mühəddislərindən Əbu Bəkr Muhəmməd ibn İshaq ibn Xuzeymə ilə çox səmimi münasibəti var idi. Alim uzun müddət Xorasanın Nişapur şəhərində yaşamış, h. 318-ci ildə (930) Nişapuru tərk edərək Fəravə şəhərinə gəlmişdi. Fəravə ribatında 397
bir müddət yaşadıqdan sonra alim Nəsa 398
şəhərinə köçmüş və h. 323-cü ildə (935) burada vəfat etmişdi 399 .
Hüseyn ibn Əhməd ibn Kamil Bərdəi
395 Ağa Bozorg TEHRANİ, Təbəqatü’l-İ’lami’ş-Şafi’iyyə, (Hzr. Ə. T. Fənrəvi), s. 212, 214, 234, Beyrut 1971; BAĞDADİ, Təkmilətü'l-İkmal, C. II, s. 35-36. 396
İBN MAKULA, İkmal, C. I, s. 176; s. 198, Əhməd ibn Əli İBN HƏCƏR əl-Əsqəlani, Nüzhətü’l-Əlbab fi’l-Əlqab, (Nşr. Ə. Sudeyri), s. 198, Riyad 1989. 397 Ribat-sərhəd qala-zastavası. Fəravə ribatı indiki Türkmənistanın Sərdar rayonu ərazisində yerləşirdi. 398 Nəsa-qədim Xorasanın şəhərlərindən biri idi. Xarabalıqları Türkmənistanın paytaxtı Aşqabadın 15 km qərbində, Bagir kəndi yaxınlığında yerləşir. Qədim adı Parthaunisa olan şəhər Parfiya kralı I Mitridatın paytaxt şəhəri olmuşdu. 399 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 411-414; ƏBU NUEYM İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya, C. V, s. 63. Hədis ravisi idi. Hüseyn ibn Abdullah ibnü’l-Xuseybdən hədis nəql etmişdi. Muhəmməd ibn Muhəmməd əs-Səkkak da ondan hədis nəql etmişdi 400 . Yaşadığı dövrü müəyyən etmək mümkün olmamışdır.
Yaşadığı dövrün böyük hədis hafizlərindən biri idi. Hədis dinləmək məqsədiylə İslam coğrafiyasının bir çox yerlərinə səyahət etmişdi. Dəməşqdə Əhməd ibn Ümeyr, Muhəmməd ibn Yusif əl-Hərəvidən, Trablusda Əbü’l-Qasım Abdullah ibn Hüseyn ibn Əbdürrəhman əl-Bəzzazdan, Bağdadda Əbü’l-Qasım Bəğəvi, Səid ibn Əbdüləziz əl- Hələbi, Əbu Muhəmməd Saəda, Əbu Yə’la Muhəmməd ibnü’l-Fəzl, Əbu Ərubə Hüseyn əl-Hərrani, Əbu Cə’fər ət-Təhavi 401 , Əbdülhəkim ibn Əhməd əl-Misri, Muhəmməd ibn Əhməd ibn Rica əl-Hənəfi, Muhəmməd ibn Ümeyr əl-Hənəfidən, Misirdə U’rs ibn Fəhd əl-Məvsilidən hədis dinləmişdi. Ustad Əbü’l-Vəlid Həssan ibn Muhəmməd əl-Fəqih, Hakim Əbu Abdullah, Əbü’l-Fəzl Nəsr ibn Muhəmməd əl-Əttar ondan hədis dinləmiş və nəql etmişdilər. Əbu Bəkr Məkki Bərdəi h. 330-cu ildə (942) Xorasanın Nişapur şəhərinə köçmüş və orada məskunlaşmışdı. H. 350-ci ildə (961) Nişapuru tərk edib Mavərünnəhrə səyahət etmişdi. Xorasanda ikən hədis elminə dair bir neçə əsər qələmə almışdı. H. 354-cü ildə (965) Şaş 402
şəhərində vəfat etmişdi 403
. Nəql silsiləsində Əbu Bəkr Məkki Bərdəinin də olduğu hədislərdən biri aşağıdakıdır: Abdullah ibn Əmr (ا) dedi: Allah Rəsulu (م) buyurdular: ‚Allah elmi insanlar(ın beynindən, zehnindən)dan zorla çəkib almaz. Lakin aralarından alimləri almaqla elmi də alıb aparar. (Cəmiyyətdə) alim qalmayandan sonra insanlar cahilləri özlərinə rəhbər
400 ƏBU NUEYM İSBƏHANİ, Hilyətü’l-Əvliya, C. IV, s. 168. 401 Əslən Misirlə olan imam Əbu Cə’fər Əhməd ibn Muhəmməd ibn Səlamə ibn Əbdülməlik əl-Əzdi ət-Təhavi (853- 933) əhli-sünnə alimlərinin məşhurlarından idi. ‚Əhkamu’l-Qur’an‛, ‚Nəvadiru’l-Fiqhiyyə‛, ‚Məani’l-Asar‛ kimi 15- dən çox əsərin müəllifidir. Həmçinin ‚Əqidətü’t-Təhaviyyə‛ adlı əhli-sünnə əqidəsinə dair əsərin müəllifidir. 402 Şaş-indiki Özbəkistanın paytaxtı Daşkəndin qədim adı. 403 YAQUT əl-HƏMƏVİ, Mu’cəmü’l-Büldan, C. I, s. 271; SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 212; TEHRANİ, Təbəqatü’l- İ’lam, s. 189. qəbul edərlər. Onlar da savadsızca hökm verərlər, həm özləri yollarını azarlar, həm də insanları yollarından (zəlalətə) sapdırarlar‛ 404 .
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|