O‘quvchilarni ma’naviy-axloqiy tarbiyalashda xalq og‘zaki ijodi turlaridan foydalanish imkoniyatlari



Yüklə 280,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/5
tarix18.03.2022
ölçüsü280,01 Kb.
#53951
1   2   3   4   5
oquvchilarni manaviy axloqiy tar

ERTAKLAR 

Ertaklarda  mo’jiza  yoki  sarguzasht  ma’lum  voqea-hodisalarni  hayot  bilan 

bog’lab,  haqiqat,  ozodlik,  to’g’rilik,  odamiylik,  oliyjanoblik  g’oyalarini  targ’ib 

etadi. Shuning uchun ular bolani o’ziga ko’proq jalb etadi. Ertaklar ham didaktik, 

ham  tarbiyaviy  ahamiyatga  egadir.  Jumladan:  “Chol  bilan  kampir”, 



 

10 


“Bulbuligo’yo”,  “Ur  to’qmoq”,  “Uch  og’a-ini  botirlar”,  “Bo’ri  bilan  qo’zichoq”, 

“Baxtli kal” singari ertaklar shular jumlasidandir. Ertaklarning hayvonlar, qushlar 

haqidagi  turlari,  mitti  polvonlar  (“No’xatvoy”,  “Quloqvoy”,  “Handalak  polvon”, 

“Yapaloqpolvon”)  haqidagi  turlari,  bir  yoki  ikki  epizodli  satirik  ifoda  vositasida 

salbiy  tarbiyaviy  sifatlarni  tanqid,  masxara  qiluvchi  etnopedagogika  turidir. 

o’zbeklarda latif qaytarish, so’zga chechanlik musobaqasi shaklida o’tkaziladi. 

Ma’naviy  –axloqiy  tarbiya  masalalari  ifodalangan  ertaklardan  namunalar 

keltiramiz:  

Shirin uyqu (ertak) 

Bir  donishmandning  uchta  o’g’li  bo’lib,  ota  o’limi  oldidan  o’g’illarini  o’z 

oldiga chaqirib shunday vasiyat qilibdi: “Uyquni shirin  qilib uxlang, ovqatni shirin 

qilib  yeng”.  Ikki  aka  ota  vasiyatiga  amal  qilib,  ko’rpachalarni  qavat-qavat  qilib 

to’shabdilar.  Har  xil  ovqatlarni  qildirib,  ustma-ust  yeb  yota  beribdilar.  Mehnat 

bilan  shug’ullanmabdilar.  Yegan  ovqatlari  singmabdi.  Ko’zlariga  uyqu  kelmabdi. 

Borgan sari mol-dunyolari kamayib qashshoqlashib keta beribdilar. Uchinchi o’g’il 

esa  ertadan  kechgacha  mehnat  qilar  ekan.  Borgan  sayi  davlati  ko’payib,  uyqusi 

shirin  bo’lib,  ovqati  mazali  bo’lib  boribdi.  Demak,  ertakdan  shunday  xulosa 

chiqadi, barcha rohatlarning  otasi  –mehnatdir. Aka-ukalar buni  hammalari  har xil 

tushunibdilar.  Ota    nasihatini    to’g’ri    tushungan    kenja    o’g’il    o’z  murod-

maqsadiga yetibdi.  

“Qumursqa”  ertagida  dunyodagi  eng  zo’r  mavjudot  mehnatkash  inson 

ekanligi maktab yoshidagi bolalar ruhiyatiga mos holda bayon etiladi.  

Muz, bulut, kun, yomg’ir, yer, ot, mol, bo’ri, sichqoncha, mergandan “kim 

zo’r?”  deb  so’raganda,  biri  ikkinchisini  ko’rsataveradi.  Oxirida  qumursqa: 

“otangning  olti  yuz  botmon  oshirib  yeganman;  pochchangning  yuz  botmon 

buydoyini  yeti  tog’dan  oshirib  yeganman.  Men  zo’rman,  men  zo’r  deydi.”  Bu 

yerda qumursqalarning mehnatsevar qilib ko’rsatilishi, xalq og’zaki poetik ijodida 

xos  mubolag’a va xayoliy lavhalarda bolalarga qiziqarli bayon qilingan. Bunday 

usul  bolalarning  asar  mazmuni  va  g’oyasini  osonlik  bilan  o’zlashtirib  olishga 

yaqindan yordam beradi.  




 

11 


O’zbek xalq ijodida mehnat va mehnat ahlini hamisha ulug’lab, unga mehr-

muhabbat  bilan  qarashga,  do’stlikni  qadrlashga  chaqirib  kelgan.  “Qumursqa” 

ertagida  ham  shu  g’oya  ertakka  xos  uslubda,  ajoyib  o’xshatishlarda  kulguga  boy 

quyidagicha suhbatda bayon etilgan:  

-  Qorning nima uchun katta? 

-  Jigarim zo’r, -dedi qumursqa. 

-  Beling nima uchun ingichka? 

-  Mehnatim zo’r! 

-  Kallang nima uchun katta? 

-  Davlatim zo’r! Mehnatim zo’r, savlatim zo’r, men zo’r, men zo’r,- javob 

beradi qumursqa.  


Yüklə 280,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin