O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fizjologiczne I fizjopatologiczne terapii skolioz about scoliosis – another approach



Yüklə 124,29 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix25.03.2017
ölçüsü124,29 Kb.
#12391

341

Nowotny, Nowotny-Czupryna, Czupryna, Rottermund    O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz

© Wydawnictwo UR 2012

ISSN 2082-369X

Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego

i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie

Rzeszów 2012, 3, 341–350

Janusz Nowotny, Olga Nowotny-Czupryna, Krzysztof Czupryna, Jerzy Rottermund

Wydział Fizjoterapii Wyższej Szkoły Administracji w Bielsku-Białej

O SKOLIOZACH INACZEJ  

(cz. I) Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz

ABOUT SCOLIOSIS – ANOTHER APPROACH  

(1) Physiological and  physiopathological  basis of scoliosis therapy

PRACE POgLądOwE

ABSTRACT

The approach to the problem of scoliosis is very different 

and depends primarily on the interests of authors dealing 

with the issue. In the literature, scoliosis is treated mostly 

as a static and local problem with the spine and widely 

seen postural effects are usually considered marginal, or 

even ignored. The papers describing a neuropathological 

aspects about disorders of spatial regulation of the body in 

the developing scoliosis are very  rare too. Such a perception 

of scoliosis causes that conservative treatment of even low 

degree scoliosis usually is doomed to fail.

The aim of this study was to present physiological and 

pathophysiological basis of scoliosis therapy in terms 

different from most commonly presented in the literature.

In this part of paper posture steering (control) system  

and developmental aspects of the problem in terms of 

physiological and pathological was first presented. Then the 

postural effects of growing and already developed scoliosis 

was presented.

Attention is paid to effects of spontaneous compensation 

and forming the habit of improper posture. “Reprogramming” 

the system of postural control, making active attempts of 

correction ineffective and the need for early intervention 

leading to, among others, not to preserve the habit of 

improper posture was discussed as well. 

In the last section of this paper, attention was drawn to the 

fact that creating and developing scoliosis usually do not 

bring with them noticeable complaints, and serious health 

effects usually become apparent only after many years, in 

adults life, as a back pain syndrome, gynecological problems 

in woman, respiratory and cardiovascular problems



 

related to 



STRESZCZENIE

Podejście do problemu skolioz jest wielce zróżnicowane 

i zależy przede wszystkim od zainteresowań autorów zaj-

mujących się tą problematyką. Przeważają prace dotyczące 

epidemiologii i etiopatogenezy skolioz oraz biomechanicz-

nych aspektów problemu. W literaturze przedmiotu skolioza 

traktowana jest przeważnie jako statyczny problem lokalny, 

dotyczący samego kręgosłupa, natomiast szerzej widziane 

skutki posturalne są zwykle traktowane marginalnie, lub 

wręcz pomijane. Do bardzo rzadkich należą też prace po-

ruszające neuropatologiczne aspekty dotyczące zaburzeń 

regulacji przestrzennego układu ciała w rozwijających się 

skoliozach. Takie postrzeganie skoliozy powoduje, że zacho-

wawcze leczenie nawet niskostopniowej skoliozy na ogół 

skazane bywa na niepowodzenie.

Celem pracy było przybliżenie fizjologicznych i patofizjolo-

gicznych podstaw terapii skolioz w ujęciu odmiennym od 

najczęściej prezentowanego w piśmiennictwie. 

W tej części pracy przedstawiono najpierw system sterowania 

postawą ciała oraz rozwojowe aspekty tego zagadnienia 

w warunkach fizjologicznych i patologicznych. Następnie 

przedstawiono skutki posturalne rozwijającej się i już roz-

winiętej skoliozy. Zwrócono uwagę na skutki samoistnej 

kompensacji i tworzący się nawyk nieprawidłowej postawy 

i „przeprogramowanie” systemu sterowania postawą, czyniące 

próby aktywnej korekcji nieskutecznymi, a także na potrze-

bę wczesnej interwencji zmierzającej m.in. do tego, by nie 

utrwalił się nawyk nieprawidłowej postawy. 

Zwrócono uwagę na to, że tworzące i rozwijające się skoliozy 

na ogół nie przynoszą ze sobą uchwytnych dolegliwości, 

a poważniejsze ogólne skutki zdrowotne przeważnie ujaw-



342

Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2012, 3, 341–350



wstęp

Na temat skolioz napisano już niezliczoną liczbę artyku-

łów i sporo opracowań zwartych. Wypracowano również 

wiele różnorodnych metod postępowania korekcyjnego. 

Pomimo tego na cały ten temat nie ma jak dotąd jedno-

litych poglądów, a zawarte w licznych opracowaniach 

informacje są często rozbieżne, a niekiedy wręcz sprzecz-

ne. Nie ułatwia to praktykom podejmowania decyzji od-

nośnie wyboru najlepszego sposobu leczenia, a efekty tego 

leczenia są często odległe od oczekiwanych. Wspomniana 

powyżej rozbieżność poglądów wynika m.in. z odmien-

nego podejścia do tego problemu przez różne środowiska 

zajmujące się tą problematyką – np. lekarzy ortopedów, 

nauczycieli wychowania fizycznego czy fizjoterapeutów 

[1]. W bogatej literaturze przedmiotu poruszono też 

wiele zagadnień, które dla praktyki terapeutycznej mają 

nieco mniejsze znaczenie. Niezależnie od ich wartości 

tworzą one swego rodzaju „szum informacyjny” i mogą 

stanowić podłoże niewłaściwych decyzji, zwłaszcza 

osób mniej doświadczonych. Racjonalne podejście do 

tego problemu wymaga więc pewnego uporządkowania 

podstawowych zagadnień i przybliżenia tych, które 

w codziennej praktyce są zwykle niedostrzegane, lub 

błędnie interpretowane. Konieczne wydaje się również 

pewne wyjaśnienie niektórych kwestii, często zdawkowo 

poruszanych w różnych opracowaniach, tak by ułatwić 

jednoznaczną ich interpretację. 

Problemy ogólne

Zagadnienia dotyczące skolioz pozornie tylko wydają się 

uporządkowane. Na pierwsze rozbieżności napotykamy 

już w sferze nazewnictwa, a zwłaszcza odnośnie samego 

terminu skolioza. Stałym, choć nie jedynym, objawem jest 

tutaj odchylenie (wygięcie) osi kręgosłupa w płaszczyźnie 

czołowej, czyli boczne skrzywienie kręgosłupa. Stąd też 

wzięła się nazwa „skolioza”, gdyż pochodzące z greckiego 

słowo scoliosis oznacza właśnie takie wygięcie. W literatu-

rze przedmiotu napotykamy jednak nie tylko na zamien-

ne używanie tych określeń, ale i na odrębne traktowanie 

bocznych skrzywień kręgosłupa i skolioz. Pierwsze z nich 

są często postrzegane jako „wada postawy”, a drugie jako 

„choroba” określana zwykle jako idiopatyczna skolioza 

młodzieńcza. Jest to swego rodzaju błąd logiczny, gdyż – 

etymologicznie rzecz ujmując – każde boczne skrzywienie 

kręgosłupa jest skoliozą (ponieważ są to synonimy). 

Osobną kwestią jest natomiast przyczyna skrzywienia

o czym traktuje zresztą etiologiczny podział skolioz wg 

Cobba, wraz z jego późniejszymi modyfikacjami. Od-

niają się dopiero u osób dorosłych, pod postacią zespołów 

bólowych kręgosłupa, problemów ginekologicznych u kobiet, 

zaburzeń oddychania i krążenia związanych z deformacjami 

klatki piersiowej, obniżenia ogólnej wydolności.



Słowa kluczowe: skolioza, strerowanie postawą ciała, nawyk 

nieprawidłowej postawy

deformities of the chest or reduction in efficiency etc.

Key words: scoliosis, steering of body posture, habit of 

improper posture

rębnymi jak gdyby kwestiami są etiologia (przyczyna), 

kompozycja objawów, przebieg i rokowanie.

Pomijając skoliozy o znanej etiologii, warto przy-

pomnieć, że – poza wrodzonymi – początek rozwoju 

wielu skolioz jest trudno uchwytny. Często też nie udaje 

się ustalić ich przyczyny. We wspomnianym powyżej 

podziale skoliozy takie określane są mianem idiopa-

tycznych. Określenie to pochodzi od greckiego słowa 



ίdios, co znaczy utworzony samodzielnie (samoistny). 

Wyróżnikiem nie jest więc tutaj tak często eksponowana 

progresja skoliozy, lecz brak jednoznacznej przyczyny, 

co nie pozwala na zakwalifikowanie jej do innej grupy 

wspomnianego powyżej podziału etiologicznego. 

Stosownie do wytycznych Society on Scoliosis 

Orthopaedic and Rehabilitation Treatment (SOSORT) 

o skoliozie mówimy dopiero wówczas, gdy kąt skrzywie-

nia (kąt Cobba) osiągnie wartość co najmniej 10° [2, 3]. 

Skrzywieniom o mniejszej wartości kątowej przypisuje 

się zwykle określenie „postawa skoliotyczna”. Wiodącym 

i stałym w każdym przypadku objawem jest boczne 

wygięcie kręgosłupa. Konstrukcja kręgosłupa z mimośro-

dowym (pozaosiowym) połączeniem kręgów nie pozwala 

jednak na jego boczne zgięcie bez jednoczesnej rotacji 

w płaszczyźnie poprzecznej. Towarzyszą temu też zmiany 

w płaszczyźnie strzałkowej – zwykle spłaszczenie kifozy 

piersiowej[4, 5, 6, 7]. W jednych przypadkach zmiany 

w tych dwóch płaszczyznach są wyraźne, a w innych 

ledwie dostrzegalne. Prawdopodobnie spowodowane 

jest to mniejszą bądź większą skutecznością samoistnej 

kompensacji różnych osób z bocznym skrzywieniem 

kręgosłupa.  

Poza podziałem etiologicznym istnieją również i inne 

podziały skolioz – np. lokalizacyjny czy chronologiczny 

[8]. Dla praktyki ważna jest lokalizacja skrzywienia, gdyż 

decyduje ona o doborze niektórych środków (np. ćwiczeń 

korekcyjnych czy rodzaju gorsetu), natomiast podział 

chronologiczny, a ściślej mówiąc moment pojawienia 

się skrzywienia ma spore znaczenie dla określenia ro-

kowania. Szczególnie istotny jest zaproponowany przez 

G. Wejsfloga podział dotyczący korektywności skolioz, 

ponieważ i on decyduje o doborze środków [6, 9]. 

Brak możliwości czynnego skorygowania skrzywienia 

wymusza bowiem konieczność zastosowania jakiejś siły 

zewnętrznej, natomiast czwarty stopień tego podziału 

koresponduje z podziałem rozróżniającym zmiany 

funkcjonalne i strukturalne. Te ostatnie polegają już na 

odmiennym od normalnego ukształtowaniu różnych 

elementów anatomicznych (są wadą budowy). Przykład 



343

Nowotny, Nowotny-Czupryna, Czupryna, Rottermund    O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fi zjologiczne i fi zjopatologiczne terapii skolioz

mogą stanowić krąg klinowy, rozwijający się w przebie-

gu skoliozy rosnącego dziecka, czy torsja kręgów. Są to 

niestety zmiany nieodwracalne i trzeba zapobiegać ich 

rozwojowi (profi laktyka drugorzędowa). W przypadku 

2° korektywności dla praktyki ważne jest rozeznanie, 

czy brak możliwości czynnej korekcji wynika z przyczyn 

mechanicznych (np. z powodu przykurczu), czy też dana 

osoba „nie czuje” układu ciała i w związku z tym nie 

potrafi  go skorygować [10, 11]. Ze zjawiskiem takim 

mamy do czynienia w dłużej trwających skoliozach, 

kiedy to dochodzi do pewnych zmian w systemie regulacji 

postawy ciała [12, 13, 14]. 

Ważna jest również kompensacja, ale o tym będzie 

mowa nieco dalej. Wreszcie najpowszechniejsze podziały 

– dotyczące kątowej wartości skrzywienia, decydujące 

przede wszystkim o kwalifi kacji do leczenia gorsetem 

bądź leczenia operacyjnego. W oparciu o powtarzane 

okresowo pomiary kąta skrzywienia mówi się o skolio-

zach progresujących i nieprogresujących. Jest tutaj pewna 

nieścisłość, ponieważ rozpoczynająca się od zera skolioza 

zanim osiągnie końcową wartość jest też progresującą, 

chociaż w wielu przypadkach postęp rozwoju skrzywienia 

nie jest zbyt szybki. W innych przypadkach dynamika 

rozwoju skoliozy jest znaczna, zwłaszcza w okresach 

szybkiego wzrostu. Progresja zwykle ustaje po osią-

gnięciu dojrzałości, chociaż u osób dorosłych niekiedy 

nieznacznie powiększa się kąt skrzywienia. W tej sytuacji 

zwykle mówi się raczej o mechanicznym pogłębianiu 

się skrzywienia, niż o jego progresji. Śledzenie tempa 

progresji jest szczególnie ważne w przypadkach podejrza-

nych o rozwój idiopatycznej skoliozy młodzieńczej. Wg 

zaleceń SOSORT oczekuje się tutaj progresji co najmniej 

5° rocznie.

Wszystkie te elementy, o które oparto powyższe 

podziały są ważne, lecz dotyczą one niemal wyłącznie 

kręgosłupa. Ten ostatni jednak nie funkcjonuje jako 

odrębny element, lecz stanowi integralną część całego 

ustroju, pełniąc przede wszystkim funkcję podporową 

i przez to wpływając na przestrzenny układ ciała, czyli 

na jego postawę [6]. Z tego też powodu warto zdać sobie 

sprawę z tego, jak kształt kręgosłupa wpływa na postawę 

i jakie są skutki posturalne nieprawidłowo ukształtowa-

nego kręgosłupa.

Postawa ciała i regulacja postawy

Najlepszą bodaj defi nicją postawy ciała jest ta, która 

mówi, że postawa ciała to sposób trzymania się osobnika 

w pozycji stojącej, którego zewnętrznym przejawem jest 

przestrzenny układ poszczególnych segmentów ciała oraz 

jego sylwetka [15]. Pierwsza część tej defi nicji wskazuje, 

że postawa jest aktem dynamicznym. Na dodatek postawa 

utrzymywana jest automatycznie, bez udziału świado-

mości. Budowa podporowej części szkieletu stwarza 

wprawdzie dogodne warunki dla pionowego układu 

ciała, lecz nie pozwala na bierne utrzymywanie tego 

układu. Konieczne jest zatem działanie sił umożliwia-

jących przyjmowanie i utrzymywanie takiego układu, 

co oczywiście wiąże się z działaniem mięśni. Działanie 

mięśni trzeba jednak postrzegać dwuaspektowo. Pierwsza 

sprawa to zabezpieczenie pionowego układu ciała wbrew 

sile grawitacji, co zapewnia działanie tzw. mięśni anty-

grawitacyjnych. Drugi aspekt wiąże się z tym, że postawa 

pionowa jest niestabilna, gdyż w pozycji tej funkcjonu-

jemy w warunkach równowagi chwiejnej – z powodu 

wysokiego usytuowania ogólnego środka ciężkości ciała 

i małej płaszczyzny podparcia [4, 6, 11, 16, 17]. Ponieważ 

postawa utrzymywana jest automatycznie, mięśnie muszą 

ciągle tak dostosowywać układ ciała, by zachowane było 

jego zrównoważenie. Musi więc sprawnie funkcjonować 

system  regulacji postawy zabezpieczający spełnienie tych 

wymogów [4, 6, 11, 17, 18].

Ryc. 1. Po lewej – symetria układu segmentów ciała 

charakterystyczna dla płaszczyzny czołowej, a po prawej 

– dogodne warunki biomechaniczne dla pracy mięśni 

antygrawitacyjnych (bliski przebieg sił związanych 

z ciążeniem względem osi obrotu niżej położonych 

stawów)

Fig. 1. On the left - the symmetry of the body segments 

specifi c to the frontal plane, on the right - good 

biomechanical conditions for antigravity muscles 

working (close trajectory  of the forces associated with 

gravity  to the rotational axis joints  lying below)

System regulacji postawy jest złożony, gdyż regu-

lacja ta oparta jest o sterowanie ciągłe, funkcjonujące 

w oparciu o sprzężenia zwrotne. Z jednej strony mamy 

więc do czynienia z nieustannym dopływem informacji 

z obwodu o aktualnym układzie ciała, a z drugiej z akty-



344

Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2012, 3, 341–350

wizacją określonych grup mięśniowych, przywracających 

pożądany układ. Źródłem informacji o tym układzie są 

liczne proprioreceptory – stawowe, torebkowe, mięśnio-

we, ścięgnowe i błędnikowe, wspierane przez telereceptor 

wzrokowy, ułatwiający orientację układu ciała względem 

przestrzennych punktów odniesienia. Jedne z nich do-

starczają informacji jak gdyby lokalnych (odcinkowych), 

a inne o zrównoważeniu całego ciała. Pod tym ostatnim 

względem najważniejszą rolę pełnią receptory okolicy 

stawów skokowych i błędnik. Ogromna liczba pobu-

dzanych jednoczasowo receptorów nie pozwala jednak 

na to, by ponadprogowe pobudzenie każdego receptora 

z osobna wyzwalało odrębną odpowiedź (odruch). Regu-

lacja zachodzi zarówno na poziomach rdzeniowych, jak 

i ponadrdzeniowych, ale – co ważniejsze – wszystkie te 

informacje muszą być najpierw scalone (zintegrowane). 

Dopiero to scalone pobudzenie wyzwala odpowiednią 

reakcję ruchową, będącą również scaloną odpowiedzią, 

gdyż obiektem sterowania jest jednoczasowo wiele grup 

mięśniowych, ponieważ mózg jak gdyby „nie widzi” 

pojedynczych mięśni, lecz ruchy [11, 16, 18–30].  

Podstawę dla wspomnianego powyżej sterowania 

ciągłego stanowią tzw. wychwiania – czyli nieznaczne 

odchylenia od prawidłowego układu ciała, Wychwiania te 

są tak małe i szybkie, że nie zagrażają stabilności ciała i nie 

docierają do naszej świadomości. Są one niewidoczne 

„gołym okiem”, ale na tyle wyraźne, by pobudzić odpo-

wiednie receptory i wyzwolić odpowiedź zmierzającą 

do przywrócenia prawidłowego układu. Odpowiedź ta 

jest jednak zawsze zbyt obszerna (tzw. przesterowanie) 

i pobudza kolejne receptory, wyzwalając w ten sposób 

mikroruch w kierunku przeciwnym. W ten sposób układ 

dąży do swego rodzaju zrównoważenia, lecz nigdy nie 

osiąga go na stałe. Dlatego mówi się, że układ taki pracuje 

jako tzw. układ nadążny (serwomechanizm), będący 

podstawą sterowania ciągłego [6, 11, 19]. 

Ważną rolę w utrzymywaniu pionowej postawy 

oraz w jej regulacji odgrywają mięśnie, gdyż – jak już 

wspomniano – budowa podporowej części szkieletu nie 

pozwala na bierne utrzymywanie pionowego układu ciała. 

Spełniające powyższą rolę mięśnie dzieli się na trzy tzw. 

układy odniesienia. Najważniejsze są mięśnie I i II układu. 

Ich rola i sposób działania są jednak odmienne [9]. Mięśnie 

drugiego układu (głównie długie mięśnie grzbietu) podle-

gają naszej woli i służą przyjmowaniu dowolnej postawy 

oraz podtrzymywaniu przyjętego układu ciała. Działają one 

„prostująco” po zmianie ułożenia – np. podczas powrotu 

ze skłonu do wyprostowanej pozycji. Normalnie są one na 

tyle silne, że umożliwiają pokonywanie znacznych obciążeń 

zewnętrznych – np. podnoszenie i przenoszenie sporych 



Ryc. 2. Schemat ideowy regulacji postawy ciała w zależności od funkcjonującego w o.u,n. wzorca – po lewej w warunkach 

prawidłowych, a po prawej – w warunkach utrwalonej wady postawy

Fig. 2.  Schematic diagram of the control of body posture depending on functioning in CNS pattern - on the left in normal 

conditions, and on the right - in a posture entrenched

345

Nowotny, Nowotny-Czupryna, Czupryna, Rottermund    O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz

nawet ciężarów. Pierwszy układ odniesienia stanowią na-

tomiast krótkie mięśnie grzbietu. Ich prostujące działanie 

jest raczej działaniem elongacyjnym (wydłużającym), 

typowo antygrawitacyjnym. Są to specyficzne mięśnie 

tworzące tzw. triady mięśniowe działające na poszczególne 

segmenty ruchowe kręgosłupa. Ich specyfika  polega nie 

tylko na nieco odmiennym działaniu na różnych po-

ziomach kręgosłupa, ale przede wszystkim na sposobie 

ich pobudzania i roli, jaką pełnią w regulacji postawy. 

Pomimo tego, iż są to mięśnie poprzecznie prążkowane, 

nie podlegają one wprost naszej woli, wobec czego nie 

możemy np. dowolnie napiąć któregoś z nich na poziomie 

segmentu ruchowego, czy wykonać dowolny ruch na tym 

poziomie. Źródłem ich pobudzenia jest ich rozciągnięcie, 

spowodowane albo zadziałaniem mięśni II układu, albo 

też niewielką nawet zmianą pozycji związaną z działaniem 

siły ciążenia. To właśnie naprzemienne ich rozciągnięcia 

są głównym źródłem wspomnianych powyżej wychwiań, 

których wyrazem jest „wędrówka” rzutu środka ciężkości 

na płaszczyźnie podparcia, obserwowana na platformach 

stabilograficznych [19].

Powyższe układy odniesienia są ze sobą powiązane 

funkcjonalnie, z czego dla praktyki ważne jest to, że cały 

ten układ funkcjonuje pod postacią łańcucha otwartego, 

w którym istotną rolę odgrywają synergizmy wstępujące. 

To dzięki nim możemy utrzymać pionowy układ ciała na-

wet na skośnie usytuowanym podłożu, a także po nagłym 

zaburzeniu równowagi spowodowanym zachwianiem 

podłoża. Powiązania funkcjonalne są jednak bardziej 

skomplikowane. Do prawidłowego wykonywania ruchów 

tułowia oraz jego stabilizacji niezbędna jest odpowiednia 

aktywność pięciu zespołów (tzw. podsystemów) mięśni 

pracujących synergistycznie. Podsystemy te nazywane są 

też taśmami mięśniowymi. Żaden mięsień nie funkcjo-

nuje samodzielnie, ponieważ większość mięśni wpleciona 

jest w powięziowe łańcuchy przebiegające od stóp do 

głowy. Każda taka taśma mięśniowo-powięziowa ma 

określone funkcje posturalne i ruchowe, wobec czego 

wszelkie nieprawidłowości w ich obrębie przynoszą nie 

tylko określone skutki funkcjonalne, ale i strukturalne. 

Ograniczenia i dysfunkcje w obrębie powięzi mogą 

bowiem poprzez nieprawidłowe napięcia i pociąganie 

struktur kostnych prowadzić do ich deformacji. Oprócz 

tego, w wyniku nieprawidłowego napięcia powięzi, 

może dojść też do kompresji w stawach (np. kręgosłupa) 

powodując tym samym ból i dalsze zaburzenia funkcji. 

Kolejną konsekwencją skrócenia systemu powięziowego 

jest ograniczenie długości mięśni, co z kolei powoduje 

zmiany ich pobudliwości, zdolności kurczenia się, siłę 

i wytrzymałość [31].



Ryc. 3. wychwiania jako podstawa działania systemu regulacji postawy ciała

Fig.3. Swings as the basis of postural control system

346

Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2012, 3, 341–350



Postawa ciała w ujęciu rozwojowym

Noworodek nie posiada umiejętności przeciwstawienia 

się sile ciążenia i przyjęcia pozycji wyższej niż leżąca. Do-

piero w trakcie rozwoju dziecko nabywa takie umiejętno-

ści i niejako uczy się egzystowania w wyższych pozycjach. 

Podstawę dla tego typu edukacji posturalnej stanowi 

szereg złożonych reakcji, określanych jako odruchy po-

stawy, w skład których wchodzą przede wszystkim reakcje 

statyczne i nastawcze. Są to reakcje toniczne, wyzwalane 

przede wszystkim przez rozciągnięcie niektórych mięśni 

lub zmianę ułożenia głowy w przestrzeni. Wszystkie te 

reakcje mają charakter sprzężony. Są one najbardziej wi-

doczne w najwcześniejszych stadiach ontogenezy, później 

ulegają wyhamowaniu (wygasają), ale są nadal obecne, 

choć „niewidoczne”. W miejsce reakcji ustępujących 

kształtują się odruchy równowagi, a wszystkie te reakcje 

są wbudowane we wzorce ruchowe i wyzwalają zmianę 

rozkładu napięcia mięśniowego w zmieniających się sytu-

acjach posturalnych. Dzięki temu człowiek ma możność 

wykonywania ruchów dowolnych różnymi odcinkami 

ciała, z jednoczesnym automatycznym utrzymywaniem 

pionowego układu ciała.

Podstawę dla rozwoju postawy stanowią stereotypy 

ruchowe I rzędu (wrodzone). To dzięki nim postawa 

wszystkich ludzi jest podobna, ale nie identyczna. W mia-

rę motorycznego rozwoju dziecka kształtują się bowiem 

stereotypy ruchowe II rzędu (nabyte) i one powodują, 

że postawa poszczególnych osób różni się nieco, że jest 

ona cechą indywidualną, podobnie  do innych nabytych 

umiejętności ruchowych  Stereotyp oznacza tutaj swego 

rodzaju program zakodowany w ośrodkowym układzie 

nerwowym (o.u.n.), porównywalny z programem kom-

puterowym. To właśnie do tego wzorca w każdej chwili 

porównywany jest aktualny układ ciała, a wykryta różnica 

uruchamia mechanizmy zmierzające do przywrócenia 

właściwego układu. Nabywanie umiejętności rucho-

wych opartych o stereotypy ruchowe pierwszego rzędu 

(postawnych, lokomocyjnych i manualnych) zachodzi 

spontanicznie i nie wymaga żadnej specjalnej ingerencji, 

natomiast zdeterminowana stereotypami drugiego rzę-

du jakość tych umiejętności wymaga wielu powtórzeń 

(swego rodzaju ćwiczeń), a okazję do tego typu ćwiczeń 

stanowi normalna aktywność rozwijającego się dziecka 

[11, 14]. 

Ważnym elementem decydującym również o ja-

kości postawy jest nawyk postawy. Oznacza on sposób 

trzymania się osobnika, związany ze swego rodzaju 

przyzwyczajeniem. Nie zawsze jest on poprawny, wobec 

czego rozróżnia się nawyki – prawidłowej i nieprawi-

dłowej postawy. Nawyk nieprawidłowej postawy może 

wytworzyć i utrwalić się zarówno jako skutek częstego 

wykonywania codziennych czynności w nieprawidłowych 

pozycjach, jak i wskutek długotrwałego utrzymywania 

nieprawidłowej postawy, wymuszonego niejako przez 

jakąś dysfunkcję – głównie ze strony narządu ruchu. 

Z czasem nawyk taki zostaje wbudowany we wspomniany 

powyżej program (wzorzec) i do niego sprowadzany jest 

zawsze układ ciała. W takim przypadku prawidłowa 

postawa ciała odbierania jest przez o.u.n. jako błąd i jest 

„korygowana”. Dlatego właśnie dla dziecka z utrwalonym 

nawykiem nieprawidłowej postawy postawa prawidłowa 

jest sztuczna i męcząca, co niekiedy jest błędnie inter-

pretowane jako osłabienie mięśni posturalnych [9, 10,]. 

Ważne jest przy tym i to, że zdeterminowana powyższymi 

stereotypami i modyfikowana przez utrwalone nawyki 

postawa ciała utrzymywana jest automatycznie, bez 



Ryc. 4. Zmiany stabilności ciała w 1 roku życia związane ze stopniowym zmniejszaniem się płaszczyzny podparcia 

i unoszeniem środka ciężkości ciała

Fig. 4. Changes in the stability of the body in the 1 year of age associated with a progressive decrease of plane of support  

and  upstroke of the center of gravity

347

Nowotny, Nowotny-Czupryna, Czupryna, Rottermund    O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz

udziału świadomości i to w zmieniających się sytuacjach 

życia codziennego. Problem w tym, że utrwalone nawyki 

dość trudno ulegają przebudowie [11, 32].

Omawiając rozwój postawy warto przypomnieć, 

że postawa ciała zmienia się w ciągu całego życia i jest 

poniekąd charakterystyczna dla poszczególnych okresów 

rozwojowych. Zasadnicze zmiany dotyczą płaszczyzny 

strzałkowej, w której – począwszy od totalnej kifozy 

całego kręgosłupa charakterystycznej dla noworod-

ka – stopniowo kształtują się fizjologiczne krzywizny 

kręgosłupa. Pomimo charakterystycznej dla człowieka 

asymetrii morfologicznej (układ nieparzystych narządów 

wewnętrznych) i funkcjonalnej (lateralizacja) obraz 

w płaszczyźnie czołowej pozostaje niezmienny. Charakte-

ryzuje go symetria, której głównym przejawem jest osiowe 

usytuowanie kręgosłupa, w linii środkowej ciała. Drugim 

elementem rozwoju mogącym mieć wpływ na jakość po-

stawy są zmiany proporcji ciała. Związane z tym zmiany 

wysokości usytuowania ogólnego środka ciężkości ciała 

oraz rozkładu mas ciała mogą mieć wpływ na jego sta-

bilność. Szczególnie „niebezpieczne” są przemiany, jakie 

zachodzą podczas tzw. skoków wzrostowych. Zachodzą 

one bowiem dość szybko (brak czasu na adaptację),  na 

dodatek w okresach swego rodzaju rozchwiania funk-

cjonalnego organizmu, zwłaszcza w sferze koordynacji 

ruchowej [10, 33].



Skutki posturalne skoliozy

W wielu publikacjach dotyczących skolioz autorzy kon-

centrują się wyłącznie na kręgosłupie, pomijając niejako 

skutki posturalne jego deformacji. Kręgosłup stanowi 

jednak zasadniczy element podporowej części naszego 

szkieletu, a jego przestrzenny układ decyduje też o po-

stawie ciała osobnika. Pomijając płaszczyznę strzałkową, 

w której mówimy o tzw. fizjologicznych krzywiznach 

kręgosłupa, zasadniczą cechą fizjologicznego układu 

kręgosłupa w pozostałych płaszczyznach jest symetria. 

Stąd też wszelkie nieprawidłowości ukształtowania 

kręgosłupa powodują zmianę przestrzennego układu 

ciała, a więc odbijają się na postawie osoby, u której te 

nieprawidłowości występują. Skolioza nie stanowi tutaj 

żadnego wyjątku. W dostatecznie rozwiniętych skoliozach 

najłatwiej dostrzegalne są ich zewnętrzne przejawy – od-

biegające od normalnych układ segmentów ciała i kształt 

sylwetki osobnika. Na tym też koncentruje się większość 

doniesień na ten temat, a opracowania traktujące o spo-

sobie trzymania się osób ze skoliozą należą niestety do 

rzadszych. Problem ten musi być jednak dostrzegany, 

gdyż ma on spore znaczenie praktyczne, o czym będzie 

mowa w drugiej części opracowania.

Już dość dawno, bo ok. 50 lat temu, G. Wejsflog 

uporządkował bio- i patomechaniczne zjawiska istotne 

tak dla utrzymywania prawidłowej postawy ciała, jak 

i dla objawów oraz rozwoju skolioz, a także sformułował 

Ryc. 5. Zmieniony wzorzec postawy jako przyczyna trudności automatycznego utrzymywania prawidłowego układu ciała

Fig. 5. Changed pattern of posture as the cause of problems of automatically maintain the correct body


348

Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2012, 3, 341–350

na tej podstawie zasady ich leczenia [9]. Wśród zjawisk 

natury biomechanicznej podkreślił on znaczenie, jakie 

dla prawidłowości postawy w tej płaszczyźnie mają 

symetryczne obciążenia i napięcia biernych i czynnych 

stabilizatorów kręgosłupa oraz rolę, jaką odgrywają 

tu mięśnie trzech układów odniesienia. Wskazał, że 

pomiędzy wszystkimi tymi mięśniami zachodzą pewne 

powiązania funkcjonalne, w postaci całkowitej między-

układowej syntonii, synkinezji i naprzemiennej równo-

wagi oraz jednokierunkowej współzależności mięśni 

I i II układu. Podkreślił też, że zgodnie z tzw. zasadą 

Molliera, cały statyczny i dynamiczny układ człowieka 

(a w tym także i kręgosłup) stanowi jedną funkcjonalną 

całość i jako taką należy ją zawsze rozpatrywać. Ważne 

są przy tym wieloelementowość i wielopłaszczyznowość 

oraz wieloukładowość zmian, a zwłaszcza nieodwracal-

ność okresów skrzywienia i trojakiego rodzaju czynniki 

patogenetyczne – tj. asymetria obciążeń, przykurcze 

elementów elastycznych po wklęsłej stronie skrzywie-

nia  oraz zaburzenia wzrostowe [6, 9]. Przypomnienie 

tego wydawało się celowe, gdyż w wielu publikacjach 

przesłanki te są jak gdyby niedostrzegane. 

Stałym elementem rozwoju skolioz o nieustalonej 

przyczynie jest powiększanie się kąta skrzywienia, aż do 

pewnej wartości końcowej – niekiedy znacznej. Dynamika 

i stopień progresji bywają różne. W niektórych przypad-

kach problem bywa poważny, ale nie jest to problem jedyny. 

Ośrodkowy układ nerwowy jest na bieżąco informowany 

o spowodowanych rozwijającą się skoliozą zmianach ukła-

du ciała. Niewielkie odchylenia od wypracowanego wzorca 

są na początku korygowane w oparciu o funkcjonujący 

system regulacji postawy, lecz gdy staną się zbyt duże o.u.n. 

zaczyna traktować je jako „defekt”, co staje się sygnałem dla 

uruchomienia mechanizmów samoistnej kompensacji. Nie 

oznacza to jednak wyrównania skrzywienia, lecz dominuje 

dążność do zabezpieczenia stabilnego (zrównoważonego) 

układu ciała jako całości. W związku z tym pojawiają się 

kompensacyjne, linijne przemieszczenia różnych segmen-

tów ciała, głównie obu obręczy, aczkolwiek nie wszystkie 

z nich mają charakter wyłącznie liniowy. Pojęcie liniowy 

jest zresztą umowne, gdyż ruchy w stawach są wyłącznie 

przemieszczeniami kątowymi, a dopiero wypadkową takich 

ruchów w kilku stawach jest przemieszczenie liniowe ja-

kiegoś odcinka ciała.

 

Przykładem zmian kompensacyjnych 



może być ustawienie miednicy w skoliozach lędźwiowych, 

w których charakter połączenia krzyżowo-biodrowego 

wymusza niejako skośne ustawienie miednicy, a to daje 

pozorną nierówność kończyn dolnych. Kompensacyjnie 

dochodzi więc do wyrównania tego defektu, poprzez sko-

śną rotację miednicy. W efekcie dostrzegamy usytuowanie 

kolców biodrowych przednich górnych na niejednakowym 

poziomie, co osoby mniej wprawne interpretują nieraz 

jako nierówność kończyn dolnych, dopatrując się w tym 

przyczyny skrzywienia (a w tym przypadku jest to akurat 

skutek). 

Umiejętność obserwacji oraz interpretacji zmian 

ustawienia miednicy jest ważna nie tylko dlatego, że 

zmiany takie mogą być zarówno przyczyną, jak i skut-

kiem skoliozy, ale również z uwagi na rolę, jaką odgrywa 

ona w pionowej postawie ciała oraz w kompensowaniu 

objawów dysfunkcji zlokalizowanych poniżej bądź 

powyżej miednicy. W dwunożnej pionowej pozycji jest 

ona pierwszym od podłoża segmentem ruchowym, 

w którym mogą pojawić się wyraźne trójpłaszczyznowe 

zmiany ustawienia.  Stąd też zmiana ustawienia miednicy 

może kompensować nieprawidłowości zarówno w obrębie 

kończyn dolnych, jak i w obrębie kręgosłupa. Jeśli jednak 

mamy do czynienia z pierwotną zmianą usytuowania 

miednicy, to dalsza kompensacja może mieć charakter 

wstępujący lub zstępujący [6, 7, 34, 35].  

Skutkiem kompensacji jest zwykle asymetryczne 

ustawienie różnych punktów ciała, lecz w efekcie cały 

układ jest mniej lub bardziej zrównoważony. Przejawem 

kompensacji jest także pojawienie się wygięć wtórnych, 

co również ułatwia zrównoważenie ciała. Dobrym mier-

nikiem tego zrównoważenia jest obserwacja rozkładu 

mas ciała na płaszczyźnie podparcia, co ułatwiają coraz 

powszechniejsze obecnie platformy stabilograficzne. Dają 

one obraz tego zrównoważenia, lecz nie informują, jakim 

kosztem się to odbywa. Wysiłki organizmu związane 

z samoistną kompensacją  często przynoszą nieprzewidy-

walny oraz nie w pełni korzystny efekt. Efekty są bowiem 

najwyraźniejsze w sferze drugo- i trzeciorzędowych 

objawów skoliozy, wobec czego układ ciała przeważnie 

znacznie odbiega od prawidłowego. Niejednakowe 

przejawy kompensacji wynikają z tego, że zdolności 

kompensacyjne są cechą indywidualną, co jest być może 

przyczyną opisanego przez de Mauroy swego rodzaju cha-

osu obserwowanego w skoliozach młodzieńczych [36]. 

W skoliozach tych mamy bowiem do czynienia ze swego 

rodzaju kompromisem pomiędzy siłami działającymi 

zniekształcająco, a zdolnościami kompensacyjnymi danej 

osoby. Konieczne staje się więc kierowanie kompensacją.

Podobne zmiany występują też w skoliozach o znanej 

etiologii, tyle tylko, że sekwencja zdarzeń jest odmienna. 

W tych bowiem przypadkach skrzywienie kręgosłupa 

bywa jednym z symptomów kompensacji dysfunkcji o in-

nym charakterze, natomiast ogólniejsze skutki posturalne 

bywają później podobne.

Odbiegający od normalnego układ ciała, a zwłaszcza 

asymetryczny rozkład związanych z grawitacją sił ściska-

jących stanowi z kolei zagrożenie dla rosnącego kośćca. 

Zgodnie z prawem Wolffa i Delpeche’a dochodzi bowiem 

do asymetrycznego wzrastania jednostronnie przeciążo-

nych kości i zmiany ich fizjologicznego kształtu, czego 

najlepszym przykładem jest rozwój kręgu klinowego. 

Pewne zmiany zachodzą też w układzie mięśniowym. 

Naturalnym skutkiem długotrwałego ustawienia w nie-

prawidłowej (przymusowej) pozycji jest rozciągnięcie 

jednych mięśni i skrócenie (przykurcz) antagonistów. 



349

Nowotny, Nowotny-Czupryna, Czupryna, Rottermund    O skoliozach inaczej (cz. I) Podstawy fizjologiczne i fizjopatologiczne terapii skolioz

Krótkie mięśnie grzbietu nie stanowią tu żadnego 

wyjątku. Pominąwszy sam fakt utrwalania się niepra-

widłowych ustawień, trzeba też zwrócić uwagę na inne 

skutki funkcjonalne. Trwające dłużej rozciągnięcie okre-

ślonych mięśni powoduje z czasem ich osłabienie (tzw. 

niedowład z rozciągnięcia), natomiast trwałe skrócenie 

mięśni zmienia ich reaktywność na rozciąganie. Jest to 

szczególnie istotne w odniesieniu do krótkich mięśni 

grzbietu, które przy próbie przywrócenia symetrycznego 

układu ciała mogą reagować skurczem przywracającym 

nieprawidłowy układ, a nawet pogłębiającym go [34].

Opisane powyżej zmiany nie są jedynymi zagroże-

niami. Są one  o tyle ważne, że często determinują możli-

wości dalszego, skutecznego leczenia, wobec czego trzeba 

zapobiegać ich rozwojowi tak sterując kompensacją, by 

tego typu skutki były możliwie jak najmniejsze. Ponieważ 

niektóre zmiany są stosunkowo łatwo zauważalne, to stają 

się one często przedmiotem zainteresowania, wobec czego 

postępowanie lecznicze koncentruje się zwykle na ich 

łagodzeniu, natomiast rzadziej dostrzegane są ogólniejsze 

skutki posturalne skoliozy, dotyczące zmian w systemie 

sterowania postawą ciała. Jeśli skrzywienie utrzymuje się 

przez dłuższy okres czasu, to system regulacji postawy 

niejako przyzwyczaja się do tego i traktuje nieprawidło-

wy układ ciała jako coś normalnego. Mówiąc inaczej, 

w o.u.n. tworzy i utrwala się nowy wzorzec postawy, do 

którego w każdym momencie porównywany jest aktualny 

układ ciała. Próby czynnego skorygowania skrzywienia 

i utrzymania prawidłowej postawy stają się wówczas nie-

skuteczne, gdyż system traktuje postawę prawidłową jako 

błąd i dąży do przywrócenia nieprawidłowego układu 

ciała, w czym znaczącą rolę odgrywa wspomniana po-

wyżej nadpobudliwość przykurczonych mięśni krótkich. 

W takiej sytuacji, pomimo mechanicznego skorygowania 

skrzywienia, automatyczne utrzymywanie prawidłowego 

układu kręgosłupa w pozycji pionowej nie jest możliwe 

[11]. Można to oczywiście przez krótki okres kontrolować, 

ale wystarczy zwykłe rozproszenie uwagi, by kręgosłup 

automatyczne powrócił do wadliwego ustawienia. 

Podsumowanie

Powyżej, z pewnym uproszczeniem wynikającym z ob-

jętościowych ram opracowania, przedstawiono skoliozy 

jako element nieprawidłowej postawy ciała, a nie tylko 

jako dotyczący samego kręgosłupa problem lokalny. 

Starano się przy tym wyeksponować mniej popularne 

aspekty rozwojowe i neurofizjologiczne (czy neuropa-

tologiczne), mogące mieć wpływ nie tylko na dobór 

środków terapeutycznych, ale i na skuteczność tzw. po-

stępowania korekcyjnego. W kolejnej części opracowania 

zostaną przedstawione podstawy takiego postępowania, 

w  kontekście omówionej powyżej problematyki. Na 

zakończenie trzeba jednak wspomnieć o tym, że skolioza 

nie jest wyłącznie defektem kosmetycznym, choć często 

jest tak postrzegana, ale nie to stanowi istotę problemu. 

Ponieważ tworzące i rozwijające się skoliozy na ogół 

nie przynoszą ze sobą uchwytnych dolegliwości, są one 

często rozpoznawane dość późno, kiedy zmiany są już 

widoczne. Nie oznacza to wcale, że nie towarzyszą im 

bardziej ogólne skutki zdrowotne. Skutki te przeważnie 

ujawniają się dopiero po latach, u osób już dorosłych, 

pod postacią zespołów bólowych kręgosłupa, proble-

mów ginekologicznych u kobiet, zaburzeń oddychania 

i krążenia związanych z deformacjami klatki piersiowej, 

obniżenia wydolności itp. Często są one bardziej wyraźne 

w zaawansowanych skrzywieniach, ale stwierdza się je 

również u osób ze skrzywieniami o mniejszej wartości 

kąta skrzywienia. Sprzyja temu nie tylko siedzący tryb 

życia, ale i mniejsza sprawność, spowodowana zwykle 

ograniczaniem aktywności ruchowej, zwłaszcza przez 

osoby, u których pojawiły się już te dolegliwości.

Piśmiennictwo / References

1.  Nowotny J, Nowotny-Czupryna O, Czupryna K. Problem 

zróżnicowanego podejścia do ćwiczeń korekcyjnych sto-

sowanych w zachowawczym leczeniu skolioz. Ortopedia 

Traumatologia Rehabilitacja 2010; 1(6), 12: 1-11.

2.  Kotwicki T, Durmała J, Czaprowski D, i wsp. Zasady le-

czenia nieoperacyjnego skolioz idiopatycznych. Wskazówki 

oparte o zalecenia SOSORT 2006. Ortopedia Traumatologia 

Rehabilitacja 2009;11(5):379-95.

3.  Weiss HR, Negrini S, Rigo M, Kotwicki T, Haves MC, 

Grivas TB, Maruyama T, Landaner F. Indications for Con-

servative Management of Scoliosis (SOSORT Guidelines). W: 

Grivas TB, editor. The Conservative Scoliosis Treatment. 

IOS Press, Amsterdam-Berlin-Oxford-Tokyo-Washington-

DC; 2008: 164-172.

4.  Dyszkiewicz AJ, Kucharz EJ, Rumanowski M. Biomechanical 

aspects of axial function of the spine in the human body. 

Fizjoterapia 2006; 14, 4: 79-92.

5.  Kotficki T, Szulc A, Dobosiewicz K, Rąpała A. Patomecha-

nizm progresji skolioz idiopatycznych – znaczenie fizjologicz-

nej kifozy piersiowej. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 

2002; 4(6): 756-765.

6.  Nowotny J, Saulicz E. Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich 

korekcja. Wyd. AWF Katowice 1998.

7.  Tylman D. Patomechnika bocznych skrzywień kręgosłupa. 

Wyd, Severius Warszawa 1995.

8.  Nowotny J. (red). Podstawy kliniczne fizjoterapii w dys-

funkcjach narządu ruchu. Wyd. Medipage Warszawa 

2006.

9.  Wejsflog G, Wejsflog A. Zasady leczenia bocznych skrzywień 



kręgosłupa. Gimnastyka korekcyjna. W: Metody uspraw-

niania w wadach, schorzeniach i urazach kręgosłupa (red. 

Wejsflog G. i wsp.) PTWK Katowice 1969: 9.

10.  Kutzner-Kozińska M. Korekcja wad postawy ciała. WSiP 

Warszawa 1994.


350

Prz. Med. Uniw. Rzesz. Inst. Leków, 2012, 3, 341–350

11.  Nowotny J, Nowotny-Czupryna O, Czupryna K. Reedukacja 

posturalna w systemie stacyjnym. Wyd. WSA, Bielsko-Biała 

2008.

12. Grochmal S. Neuropatologiczne mechanizmy w powstawaniu 



wad postawy. Kult. Fiz. 1985; 1-2: 24.

13.  Nowotny J, Cieśla T. Neurofizjologiczne aspekty kształtowa-

nia postawy ciała. Spondyliatria 1990; 2,/23: 24-27.

14.  Domagalska M. Neurofizjologiczne aspekty diagnostyki 

i terapii wad postawy. W: Wady postawy ciała u dzieci 

i młodzieży (red. Nowotny J.) PAN-WSA, Bielsko-Biała, 

2009: 31-56.

15.  Dega W. (red.) Ortopedia i rehabilitacja. PZWL Warszawa 

1996.

16.  Hyun WL, Granata KP. Process stationarity end reliability 



of trunk postural stability. Clinical Biomechanics, 2008, 23: 

735-742.


17.  Kim K, Kim YH. Role of trunk muscles in generating fol-

lower load in the lumbar spine of neutral standing posture. 

J Biomech Eng 2008 Aug; 130(4): 041005. 

18.  Nowotny J. Czucie ułożenia a postawa ciała dzieci i mło-

dzieży. Wyd. AWF Katowice 1986.

19.  Golema M. Charakterystyka procesu utrzymywania równo-

wagi ciała człowieka w obrazie stabilograficznym. University 

of Physical Education in Wrocław, 2002.

20.  Graziano M. How the brain represents the body: insights from 

neurophysiology and psychology. In: Common Mechanisms 

in Perception and Action. Prinz W, Homme B (Eds). Oxford 

(UK): Oxford University Press 2002: 136-157.

21.  Jeka J, Ole S, Kiemel T. Multisensory information for human 

postural control: integrating touch and vision. Exp Brain Res 

2000;134,1: 110-114. 

22. Kavounoudias A, Roll R, Roll JP. Foot sole and ankle muscle 

inputs contribute jointly to human erect posture regulation. 

The Journal of Physiology 2001; 532: 869-878.

23.  Kuczyński M. Regulacja pozycji pionowej człowieka: od 

metod oceny do mechanizmów. Human Movement, 2000; 

2 (2): 34-41.

24. Maurer C, Peterka RJ. A new interpretation of spontaneous 

sway measures based on a simple model of human postural 

control. J Neotophysiol 2005; 93(6): 20-21.

25.  Pinter IJ, van Swigchem R, Knoek van Soest AJ, 

Rozendaal LA. The dynamics of postural sway cannot be 

captured using a one-segment inverted pendulum model: a 

PCA a segment rotations during unperturbed stance. Journal 

of Neurophysiology 2008; 100: 3197-3208. 

26. Shemmell J, Matthew A, Krutky A, Perreault EJ. Stretch 

sensitive reflexes as an adaptive mechanism for maintaining 

limb stability. Clin Neurophysiol. 2010, 121(10): 1680-1689.

27.  Smart LJ, Smith DS. Postural Dynamics: Clinical and Empiri-

cal Implication. Journal of Manipulative and Physiological 

Therapeutic. 2001; 24, 5: 340-349.

28. van der Kooij H, Jakobs R, Koopman B, Grootenboer H. 

A multisensory integration model of human stance control. 

Biological Cybernetics 1999; 80, 5: 299-308.

29.  Wade M, Jones G. The Role of Vision and Spatial Orientation 

in the Maintenance of Posture. Physical Therapy 1997; 77 

(6): 619-627.

30.  Westcott S, Pax Lowes L, Richardson P. Evaluation of Pos-

tural Stability in Children: Current Theories and Assessment 

Tools. Physical Therapy 1997; 6: 629-637.

31.  Myers TW. Taśmy anatomiczne. Mediany mięśniowo-po-

więziowe dla terapeutów manualnych i specjalistów leczenia 

ruchem. Wyd. DB Publishing Warszawa 2010.

32. Wood W, Neal DT. A new look at habits and the habit-goal 

interface. Psychological Review 2007; 114: 843-863. 

33.  Kasperczyk T. Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. 

Wyd. Kasper, Kraków 1994.

34. Nowotny J. (red) Podstawy fizjoterapii cz.1 Podstawy teore-

tyczne i wybrane aspekty praktyczne. Wyd. Kasper Kraków 

2004.


35.  Saulicz E. Zaburzenia przestrzennego ustawienia miednicy 

w niskostopniowych skoliozach oraz możliwości ich korekcji. 

Wyd. AWF Katowice, 2003.

36.  de Mauroy JC. Idiopathic Scoliosis and Chaos W: Grivas 

TB (ed). The Conservative Scoliosis Treatment. IOS Press, 

Amsterdam-Berlin-Oxford-Tokyo-Washington-DC; 2008: 

53-60.

Adres do korespondencji / Mailing address:

Janusz Nowotny

Zakład Fizjoterapii WSA

43-300 Bielsko-Biała

ul. A. Frycza Modrzewskiego 12

e-mail: nowotny@sum.edu.pl 



Yüklə 124,29 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin