Nasimxon rahmonov, qosimjon sodiqoy

^ H. r. ^06p0Ä0M0B. ByjirapcKMe h 6ypTaccKHe cjioBa b MycyjitMaHCKHx cpea- HeBeKOBBix CBeflennsix o IloBOJiMKe . — Te3Hci>i ÄOKJiaflOB XXIX ceccwn ITo- CTOHHHOH MeJKayHapOÄHOM AjITaHCTHMeCKOH KOH(J)epeHUHH (PIAK), tom II, M.: 1986, 49-50-betlar.

14^ McTopHH h KyjitTypa U,eHTpan:bHOM A3nn. — M.: 1983, 120-bet.

15^ Bu haqda qarang: H. A. BacKaKOB. Bise/teiiHe b nayqcHne teopkckhx h3hkob. —M.: “Bbicmaa uiKOJia”, 1969, 147—148-betlar; Ahmed Jaferoglu. Turk dili tarihi, Istanbul, 1984, 51-bet.

16^B. H. BjiaflHMHpnoB. CpaBHHTejibnaa rpaMMaraKa MOHrojibCKoro rmcbMeH- Horo M3biKa h xaJixaccKoro nape™ a. — JI.: 1929, 45-bet.

17^Bu haqda qarang: H. A. EacKaKOB. BBe^eHHe b myieHMe tkjpkckhx H3MKOB.
M.:1968, 148-bet.

18^C. A. CrapocTHH. AnTaiïcKaM npoöjrcMa h ripoHcxoxmeHHH anoHCKoro H3bi- Ka. — M.: 1991, 3—4-betlar.

19^ H. ApHCTOB. 3aMeTKH 06 3THHMeCK0M COCTaBe TiOpKCKMX ÜJieMeH 11 HapOflHO- CTeii. — >KMBaa cTapnna, Bbin. Ill—IV, 1896, 290-bet.

20^Ahmed Jaferoglu. Turk dili tarihi. - Istanbul, 1984, 75-bet.

21^Bu haqda qarang: Talat Tekin. Hunlarin dili. - Ankara, 1993, 24-b.

22^Misollar Talat Tekinning yuqoridagi kitobidan olindi.

23^biigü mo‘g‘ul tilidagi böge (shomon) so‘zidir.

24^tuktang so‘zida metateza hodisasi yuz bergan boiib, asli tutqang dir.

25^A. H. Ha>KMii. Hccjic/toisariUM no ncTopnn tiopkckhx h3Mkob XI—XIV bb. — M.: fjiaBHaa pcaaKUHii Boctohhoh jiHTepaTypu, 1989, 3-bet.

26^A. Najip. Yuqoridagi asar, 3-bet.

27^Qadimgi turkiy tildagi boshqa fonetik o‘zgarishlar haqida qarang: H. A. EacKaKOB. BiseaeHHc b HiV'feiiHe tiopkckmx somkob. — M.: “BbiciuaH uiKOJia”, 1969, 160- bet.

28^Koshg'ariy Mahmud. Devonu lug‘atit-turk. — Toshkent, I jild, 0‘zbekiston Fanlar akademiyasi nashriyoti, 1960, 68-bet.

29^JlHnrBHCTMHecKHH 3HU,HKJione,nnHecKMH fcJioBapb. — M.: 1990, 270-bet.

30 Barsag'an quyisidagi Quyas shaharchasida yashovchi ko'chmanchilar; 2) Tiroz yaqinidagi shaharchada yashovchilar ham chigil deb ataladilar. Shunday atash asoslidir, chunki Zulqarnayn arg'ular shahriga yetganda, qattiq yomg‘ir yog‘ib, yerlar loy, botqoq bo'lib ketgan va Iskanday yurolmay qiynalgan. U xafa bo‘lib, forsicha “in chi gil ast” — bu qanday loy, bundan qutulolmaymiz, deb g'azablangan. So‘ng u yerda bir bino qurishga buyurdi, so‘ng bu kunlarda chigil deb ataluvchi qo‘rg‘on barpo qildi. U yerda yashovchi turkiy qabilalar ham shu nom bilan (chigiliy) deb ataladilar. Shundan so‘ng bu nom har yoqqa tarqaldi. 0‘g‘uzlar shahri u yerga yopishgan edi va ular chigillar bilan har vaqt urishar edilar, hatto oralaridagi xusumat bugungacha saqlanib kelmoqda. 0‘g‘uzlar chigillardek kiyinib, ularning urf-odatlarini qiluvchi turklami ham chigil deb ataydilar, ya’ni ular Jayxundan yuqori Chingacha bo‘lgan yerlarda yashovchi turkiy qabilalaming hammasini ham chigil deb ataydilar, bu xatodir; 3) Qashqarda bir qancha qishloqlarda yashovchi turkiy qabilalar ham chigil deb ataladi. Bular ham bir yerdan tarqalgandirlar” (Devonu lug‘atit-turk, I jild, 374-bet)

31^r. nayjib. IIpiiHUHnu ncTopmi a ibiKa. — M.: wiji- “MHOCTpaHHOH JiHTepaTy- pbi”, 1960, 474—475-betIar.

32^PaLUHH-a/i-ÄHH. C6opiiMK JieToiiHcen. M. — JI.: 1952, 75-bet.

33^B. B. BapTOJibfl. Co^iHHeHHH, t. V. — M.: 1968, 542-bet.

34^Bu olimlarning tadqiqotlari haqida qarang: H. BacKaKOB. Yuqoridagi asar, 154- bet.

35^ B. B. EapTOJibfl. Tom V, 578-bet.

36^; M. JloyKOTKa. PaaBHrne nncbMa. — M.: 1950, 24-bet.

37^OjuKac CyjieÜMenoB. M3hk rmctMa. —AjiMaTH—Phm, 1998, 40—41-betlar.

38^O. Donner. Inskript. De l’Orkhon. S. XLIII.

39^Vilh. Thomsen. Orhon ve Yenisey yazitlarining cozumu ilk bildiri. Ceviren Vedat Koken, Ankara, 1993, 5-b.

40^ N. Rahmonov, B. Matboboev. 0‘zbekistonning ko‘hna turkiy-run yozuvlari. - Toshkent, “Fan”, 2006, 23-bet.

41^ H. JI. KH3JiacoB. PyHHHec- Kne IIHCbMeHHOCTH EBpa3HH- ckhx CTeneü. — M.:1994, 175-bet.

42^ H. fl. BH'iypHH. Co6paHHe CBefleHHÜ o napoaax, ooHTamiiHx b CpeflHeä A3HH b ÄpeBHMe BpeMeHa. — M. — JI.: 1950, 353-bet.

43^LllMeJieB Jl. H. CoBpeMeHHbiiï pyccKHM h3hk. — M.:1977, 196-bet.

44' B. B. Pa/uioB. OntiT cjioBapsi tiopkckhx HapeHHü. — tom 111 ‘lacTt 1 ,CaHKT- rieTepöypr, 1905, 179-bet.

45^Mahmud. Koshg‘ariy. Devonu lug‘atit-turk, III jild, Toshkent, 0‘zbekiston Fanlar akademiyasi nashriyoti, 1963, 395-bet.

46^distributsiya (lot. taqsimlamoq, bo‘lmoq) tahlil — tilni tadqiq etish usullaridan biri bo‘lib, matndagi alohida birliklaming muhitini o‘rganishga asoslanadi.

47^Qarang: JX- H. LÜMejieB. CoBpewenHbiH pyccKiitt aabiK.., 290-b.

48^ A. N. Kononov yuqoridagi kitobida komplektiv munosabatni to'rtinchi turdagi so‘z birikmasi sifatida qayd etadi. Bu munosabatga ko‘ra, tobe so‘z qo‘shimcha mazmun uchun xizmat qilib, hokim so‘zdagi axborot yetishmovchligini toidiradi: tört bulung (Ktu, 2) — to‘rt tomon; ikinti kün (Ton. 39) — ikkinchi kun; iidgü bilgä kisig ädgü alp kisig joritmaz armis (Ktk, 6) — yaxshi bilimli kishini, yaxshi bahodir kishini yaqinlashtirmas ekan. Bu turdagi mazmun munosabati qadimgi turkiy tilda aniqlovchili munosabatdan keskin farq qilmagani uchun alohida tur sifatida ajratmadik.

49^ H. C. IlocnejioB. O rpaMMaxn'iecKoü npnpoae h npnnunnax K.iaccHUHH 6eCCOK)3HHX CJIOJKHbIX Iipe/IJIO>KCHHM — “Bonpocbl CHHTaKCHCa COBpe- MeHHoro pyccKoro asbiKa” to‘plamida, M.: 1950, 343-bet.

50^ Bu haqda qarang: A. H. Kohohob. O cjioxhoiioxi'ih neH hom 6ecc0i03H0M npefl- jioxeHHH b TypeijKOM a3biKe. — KpaTKHe cooGujbhhh MHCTHTyra BocTOKOBe- aeHHH AH CCCP, Bbin. XXI1, M.: 1956, 13—18-betlar.

51 Toshning xitoycha yozuvli yog‘idagi ushbu turkiy matn mazmuni bitigning asosiy qismiga to‘g‘ri keladi. U Bilga xoqon tilidan so‘zlanmoqda. U qay o‘rinda kelishi hali aniq bo‘lmagani bois, shu o‘rinda keltirilmoqda.

52^panchamandal (sanskr. ) — Budda holatiga erishish yoiidagi o‘nta bosqichdan beshinchisi.

53^bavag‘ir (sanskr. ) — koinotning oliy nuqtasi,

54^uyg‘urcha nashrida bilmatim.

55^arxant — nirvonga, xotiijamlikka erishish yo‘lida oxirgi bosqichga yetishgan avliyo.

56^Istrayastrish (sanskr.) — “o‘ttiz uch yer” degan ma’noni bildiradi. Buddaviylik aqidasiga ko‘ra, Sumer tog‘i cho‘qqisi markaz hisoblangani holda, uning to‘rt tomonining har bir tarafida sakkiz olam bor, deb tushunilgan. Bu olamlar qo‘shilganda, hammasi o‘ttiz uch olam bo‘ladi. “Istrayastrish tangri yeri” so‘zi ana shu o‘ttiz uch yurtni bildiradi.

57^Yam (sanskr. ) — orzu qilingan olti yurtning biri.

58^Tusit (sanskr. ) — orzu qilingan yurtning biri.

59^Nirmanarati (sanskr. ) — orzu qilingan yurtning biri.

60^Parinirtidavashavati (sanskr. ) — orzu qilingan olti yurtning biri.

61^Braxmigakuk (sanskr. ) — braxmi va hind dinining yaratuvchilaridan biri; braxmi va hind dinlarining uch asosli ilohlaridan biri.

62^uyg‘urcha nashrida saw (so‘z).

63^Turkiya nashrida shu so‘z kiritilgan.

64^uyg'urcha nashrida aonlar deb xato yozilgan.

65^nashrlarda ätözüg; bizningcha, ätözlüg bo‘lishi kerak.

66^uyg‘urcha nashrida ürkï3.

67^Surat — zamonning cheksizhgini bildiruvchi mifologik tasawur bo'lishi mumkin.

68^Turkiya nashrida — tïlgän

69^uyg‘ur nashrida — ängmïntïn.

70^samati — chuqur diniy mushohada ko‘rinishlaridan biri.

71^tarim — xon avlodidan bo‘lgan ayollar va bolalar ismiga qo‘shib aytiladigan unvon.