Nanobiotexnologiyanın ın bioetik məəssəəlləəlləəri ri m mühazir



Yüklə 0,78 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix01.01.2017
ölçüsü0,78 Mb.
#4268

Nanobiotexnologiyan

Nanobiotexnologiyanın

ın

bioetik m

bioetik məəssəəlləəlləəri

ri

M

Mühazir

ühazirəə 15

15

Dr. İsm


Dr. İsməət 

t Ə


Əhm

hməədov


dov

Bak


Bakı Dövl

ı Dövləət Universitetinin 

t Universitetinin 

Nanoaraşdırmalar m

Nanoaraşdırmalar məərk

rkəəzinin 

zinin 

Nanoaraşdırmalar m



Nanoaraşdırmalar məərk

rkəəzinin 

zinin 

aparıcı elmi işçisi



aparıcı elmi işçisi

Tel: 4325790 

Tel: 4325790 ev

ev

3350923 



3350923 

mobil


mobil

3350923 


3350923 

mobil


mobil

E

E--mail: 



mail: 

ismet522002@yahoo.com

ismet522002@yahoo.com


Nanotexnologiya sür

Nanotexnologiya sürəətl

tləə inkişaf edir

inkişaf edir

Keçən əsrin 80

Keçən əsrin 80--ci illərindən praktiki əhəmiyyət kəs

ci illərindən praktiki əhəmiyyət kəsb 

eetməyə başlamış nanotexnologiya  



tməyə başlamış nanotexnologiya  insan fəaliyyətinin 

insan fəaliyyətinin 

bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası

bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası

bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası 

bütün sahələri ilə kəsişdiyindən əsrin texnologiyası 

statusunu qazanmaq üzrədir. Nanotexnologiya elm və 

statusunu qazanmaq üzrədir. Nanotexnologiya elm və 

texnikanın, tibbin elə bir sahəsi yoxdur ki, onunla təmas 

texnikanın, tibbin elə bir sahəsi yoxdur ki, onunla təmas 

qura bilməsin. Bu onunla əlaqədardır ki, 

qura bilməsin. Bu onunla əlaqədardır ki, 

t

l i


h

bi

t i



t kil d

t

t



l i

h

bi



t i

t kil d


t

nanotexnologiya hər bir materiyanı təşkil edən atom və 

nanotexnologiya hər bir materiyanı təşkil edən atom və 

molekullarla manipulyasiya edir. Nanomiqyasda baş 

molekullarla manipulyasiya edir. Nanomiqyasda baş 

verən təbii prosesləri araşdırır, atom və molekulların bu 

verən təbii prosesləri araşdırır, atom və molekulların bu 

səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və

səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və

səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və 

səviyyələrdə özlərini necə aparmalarını öyrənir və 

onlara nəzarət edərək proqlamlaşdırılmış materiyanın 

onlara nəzarət edərək proqlamlaşdırılmış materiyanın 

yaradılmasına cəhd edir. Nanotexnologiya fundamental 

yaradılmasına cəhd edir. Nanotexnologiya fundamental 

elm sahələrinin, fizikanın, kimyanın, biologiyanın, 

elm sahələrinin, fizikanın, kimyanın, biologiyanın, 

t

iki



tibb l l i i

h

t ö



d

t

iki



tibb l l i i

h

t ö



d

texniki və tibb elmlərinin və nəhayət mövcud 

texniki və tibb elmlərinin və nəhayət mövcud 

texnologiyaların inkişafıni stumullaşdırır. Sonsuz 

texnologiyaların inkişafıni stumullaşdırır. Sonsuz 

imkanlara malik olan nanotexnologiyanın mühüm 

imkanlara malik olan nanotexnologiyanın mühüm 

gələcəyini sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu

gələcəyini sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu

gələcəyini, sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu 

gələcəyini, sivilizasiyanın dayanıqlı inkişafında rolunu 

nəzərə alan dünya ictimayəti, elm xadimləri, dövlət 

nəzərə alan dünya ictimayəti, elm xadimləri, dövlət 

rəsmləri və qanun yaradıcıları bu texnologiyanın inkişaf 

rəsmləri və qanun yaradıcıları bu texnologiyanın inkişaf 

etdirilməsində maraqlı olduqlarını daha tez

etdirilməsində maraqlı olduqlarını daha tez--tez biruzə 

tez biruzə 

b l

l

b l



l

verməyə başlamışlar.

verməyə başlamışlar.


Әlbәttә az bir müddәt әrzindә bu tempdә inkişaf yoluna qәdәm 

qoymuş texnologiyanın etik, sosial vә hüquqi aspektlәri 

q y

ş

g y



q q

p

qabardılmaya bilmәz. İndi dünyanın bir çox elm adamları, ictimai 



xadimlәr, rәsmi dövlәt adamları, insan hüquqları üzrә 

mütәxәssislәr, bioetika cәmiyyәtlәri  nanotexnologiyanın etik 

mәsәlәlәri ilә daha yaxından maraqlanmağa başlamışlar. 

Nanotexnologiya hәlәlik yüksәk vәsait vә intellektual texnologlar 

tәlәb etdiyindәn bu sahә ilә inkişaf etmiş ölkәlәr mәşğul olmaq 

i tid


d d

iqtidarındadır. 

Nanotexnologiyanın etik aspektlәrindәn biri inkişaf etmiş ölkәlәrin 

bu sahәyә  küllü miqdarda vәsait cәlb etmәklә az inkişaf etmiş 

ölkәlә dәn insan es sla ndan istifadә etmәk ә b ölkәlә dә

ölkәlәrdәn insan resurslarından istifadә etmәk vә bu ölkәlәrdә 

tәtbiq etmәkdir. 

Az inkişaf etmiş ölkәlәrin vәtandaşları belә tәdqiqatların subyekti 

olur vә çox hallarda etik standartlara tam әmәl olunmur

olur vә çox hallarda etik standartlara tam әmәl olunmur. 

Yüksәk texnologiyalarda, o cümlәdәn nanotexnologiyada, elmi vә 

tibbi araşdırmalarda bioetik normalara әmәl olunması üçün 

YUNESKO üzv ölkәlәr 1970-ci illәrdәn başlayaraq bu sahәye ciddi

YUNESKO  üzv ölkәlәr 1970 ci illәrdәn başlayaraq bu sahәye ciddi 

fikir vermәyә başladılar. 1993 –cü ildә YUNESKO  üzv dövlәtlәr 

Beynәlxalq Bioetika Komitәsi yaratdılar.

2005-ci ildә YUNESKO üzv dövlәtlәr Bioetika vә İnsan hüquqları

2005 ci ildә YUNESKO üzv dövlәtlәr Bioetika vә İnsan hüquqları 

üzrә Ümumdünya Bәyәnnamәsi qәbul etdilәr 


YUNESKO-nun bioetika üzrә komitәlәrinin әsas vәzifәlәrindәn biri

Nanotexnologiyanın faydalı vә riskli tәrәflәrindәn dünya ictimayәtini,

yerli vә beynәlxalq rәsmlәri xәbardar etmәkdir. 

Nanotexnologiyanın tamamilә yeni olması vә sürәtli inkişafı 

insanların bu texnologiyaya olan siyasi – etik münasibәtini vaxtında 

fl

d l d



ğ i k

i

vә әtraflı aydınlaşdırmağa imkan vermir.



Nanotexnologiyanın faydalı vә zәrәrli cәhәtlәrinin vaxtında geniş 

ictimayәt tәrәfindәn müzakirә edilmәsi onun bәşәriyyәt tәrәfindәn 

qәb l edilmәsini möhkәmlәndi ә

qәbul edilmәsini möhkәmlәndirәr. 

Nanotexnologiyaya maraq göstәrәn şirkәtlәrin әksәriyyәtindә 

ehtiyat etmәk hissi hәlә yüksәkdir. Onlar nanotexnologiya sayәsindә 

alınan materiallara әhalinin münasibәtinin neqativ olacağından

alınan materiallara әhalinin münasibәtinin neqativ olacağından 

ehtiyat edirlәr. Nanotexnoloji materialların aqibәtini genetik 

modifikasiya olunmuş әrzaq mәhsullarının aqibәti gözlәmirmi?

Biotexnologiya vә genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlәr üzrә

Biotexnologiya vә genetik modifikasiya olunmuş orqanizmlәr üzrә 

aparılan son araşdırmalardan mәlum olmuşdur ki, bu sahәdә  elmin 

tәmizliyi vә tәmannasızlıq prinsiplәri gettikcә itirilir. Belә bir proses 

nanotexnologiya elminin inkişafında da baş verә bilәrmi?

nanotexnologiya elminin inkişafında da baş verә bilәrmi? 

Nanotexnologiya elmin vә texnikanın bütün sahәlәrini әhatә 

etdiyindәn, hәmçinin yüksәk dәrәcәdә praktiki  elm olduğundan  bu 

sahәdә tәmәnnasızlıq prinsipi tamamilә qәbul edilәn deyil.

q p


p

q

y



Nanotexnologiyada intellektual mülkiyyәtinin saxlanması problemi 

daha qabarıq şәkildә özünü büruzә verәcәk. 



Nanotexnologiyanın mahiyyәtindәn irәli gәlәn mәsәlәlәrin hәllindә 

ictimayәtin ayıq sayıq olması daha vacibdir. İctimayәtin nәzarәti, şәffaflıq 

onun әsas atributlarından olmalıdır

onun әsas atributlarından olmalıdır.

Nanotexnologiyanın әsas sosial problemlәrindәn biri onun mәhsullarının 

terrorist tәşkilatların әlinә keçmәsi ehtimalıdır. Nanotexnologiyanın hәddәn 

artıq geniş imkanlara malik olması bu riski daha da artırır.

Nanotexnologiyanın qorxulu tәrәflәrindәn biri dә bu texnologiya ilә özü-

özünü yarada bilәn material vә qurğuların yaradılmasıdır. 

Etika üzrә filosoflar, ixtisasçılar  vә alimlәr özü-özünü yaradan 

naomaterialların artıq mövcudluğundan vә ya yaxın zamanlarda istehsal

naomaterialların artıq mövcudluğundan vә ya yaxın zamanlarda istehsal 

edilәcәyindәn ehtiyatlanaraq indidәn geniş müzakirәlәr aparırlar. Bu 

müzakirәlәr “texniki determinizmin” bu vә ya digәr formalarından asılı 

olaraq müәyyәn nәticәlәr verә bilәr. 

İİndiyәcәn mövcud olmuş texniki inqilablar  әsasәn  bizә lazım olan 

avadanlıq, qurğu vә maşınları tәkmillәşdirirdisә nanotexnologiya bizim 

özümüzü dәyişdirmәk imkanlarına malikdir. Nanobiotexnologiyanın 

imkanları ilә insan orqanizmindә psixologiya vә әqli fәaliyyәtmizdә mühüm

imkanları ilә insan orqanizmindә, psixologiya vә әqli fәaliyyәtmizdә mühüm 

dәyişikliklәr etmәk mümkün olacaq. Әsrlәr boyu insan özünü dәyişdirmәk 

uğrunda  mübarizә aparmışdır. O hәr zaman bunu tәbii yollarla, idman, 

diet, meditasiya, tәhsil vә incәsәnәt  yolu ilә etmişdir. Nanotexnologiya 

insan bәdәnindә gen vә molekulyar sәviyyәdә mühüm dәyişikliklәr etmәk 

imkanına malikdir. Biz bu texnologiyanın vasitәsilә hәtta şüurun tәbiәtini 

aydınlaşdıra bilәcәyik. Nanotexnologiya insan fәaliyyәtinin faydalı iş 

әmsalını artıracaq ömrün uzanmasını tәmin edәcәk psixoloji rahatlıq

әmsalını artıracaq, ömrün uzanmasını tәmin edәcәk, psixoloji rahatlıq 

yaradacaq, bәdәn mükәmmәllәşәcәk, güclü olacaq vә belәliklә müәyyәn 

mәnada xoşbәxt hәyat anlayışı özünü doğruldacaq. 



Məhz etika nanotexnologiyanın formalaşmasında mühüm rol 

oynayacaq. Bu rol nədən ibarət olacaq? Nanotexnologiya 

inteqrativ texnologiya olduğundan  burada yaranan etik 

q

g y



ğ

y

məsələlərə yanaşmalar da  inteqrativ xarakterli olmalıdır. 



Genetik modifikasiya olunmuş məhsullara münasibət məhz etik 

məsələlərin inteqrativ formada həll olunmaması ucbatından 

dünyada bir mənalı olmadı  Əksər dünya dövlətləri  xüsusilə

dünyada bir mənalı olmadı. Əksər dünya dövlətləri, xüsusilə

Avropa Birliyi ölkələri onu tamamilə inkar etdi. Aclıqla tam üz-

üzə qalmış Afrika ölkələrinin əksəriyyəti bu texnologiyanı rədd 

etdi. Nanotexnologiya ilə biotexnologiya arasında mühüm 

g

g



fərqlər olsa da biotexnologiyada formalaşdırılmış etik 

məsələlərin nəzərə alınması vacibdir. Çox vaxt etik məsələlərə

fəlsfi nöqteyi nəzərdən yanaşıldığından yeni texnologiyalarda 

onun rolunu metafizik  anlayışlarla izah edirlər və bu da geniş 

onun rolunu metafizik  anlayışlarla izah edirlər və bu da geniş 

ictimayətin  problemlərinin cavabsız qalmasına səbəb  olur. 

Odur ki, istənilən texnologiyanın etik məsələləri geniş 

ictimayətin reaksiyasına əsaslanan məsələlər olmalıdır və

onların həlli bu texnologiyanın geniş ictimayətin qəbul etməsi 

ilə nəticələnməlidir. İndi dünyanın bir çox ölkələrində əhalinin 

bütün təbəqələrinin, sosioloji sorğu yolu ilə nanotexnologiyaya 

münasibətini  aydınlaşdırmağa çalışırlar  Məsələn   Danimarka 

münasibətini  aydınlaşdırmağa çalışırlar. Məsələn, Danimarka 

və İngiltərədə ictimayətin nanotexnologiyaya münasibətini 

aydınlaşdırmaq üçün tez-tez sorğular keçirirlər. Bu sorğuların 

nəticəsində ictimayət və ayr-ayrı fərdlər üçün 

nanotexnologiyanın faydalı və zərərli tərəfləri aydınlaşdırılır. 

Nəticədə ictimayət nanotexnologiyanın inkişafında  elm aləmi 

və texnoloqlarla birlikdə iştirak edir


Nanotexnologiyanın etik problemlәr yaradan әn mühüm cәhәtlәri:

Ekoloji problemlәr – tәdqiqatlar göstәrir ki nanohissәciklәr

Ekoloji problemlәr tәdqiqatlar göstәrir ki, nanohissәciklәr 

heyvanlar, mikroorqanizmlәr vә insanlar üçün toksik ola bilәr. 



İnsan sağlamlığında yaranan problemlәr - әksәr hallarda 

nanohissәciklәr vә onlardan alınan nanomateriallar hәddәn artıq

nanohissәciklәr vә onlardan alınan nanomateriallar hәddәn artıq 

reaktif, hәrәkәtli, diffuziya qabiliyyәti vә toksikliyi yüksәk olan 

maddәlәrdir. 

İİtisadi, sosial vә siyasi problemlәr – Gen  mühәndisliyindә 

olduğu kimi nanotexnologiya da hәddәn artıq kooperativ 

texnologiyadır. Bu texnologiya ilә böyük korparasiyalar mәşğul 

l

l b



l i

id

d



kl

K

i



olacaq, onlar bu texnologiyanı idarә edәcәklәr. Kooperativ 

patentlәşdirmә, kooperativ mülkiyyәt vә nәzarәt yeni etik 

problemlәr yaradacaq.

Tәnzimlәyici problemlәr – nanotexnologiya vahid vә güclü 

inteqrallaşmış tәnzimlәmә strukturu tәlәb edir. Nanotexnologiyanın 

tәnzimlәyici strukturunun әsas fәaliyyәti texnoloji proseslәr zamanı 

yaranan etik , sosial xarakterli risklәrin aradan qaldırılmasına 

yönәlmәlidir


Nanotexnologiyanın texniki nəticələri, etik problemləri, 

cəmiyyətdə onun rolu və iqtisadi səmərəliliyi, faydalı aspektləri, 

yaradacağı risklər qlobal səviyyədə analiz edilməlidir  

yaradacağı risklər qlobal səviyyədə analiz edilməlidir. 

Nanotexnologiyanın etik aspektlərinin qlobal analizi onun 

inkişafının istiqamətləndirilməsində, tənzimlənməsində və

hüquqi əsaslandırılmasında mühüm rol oynaya bilər. 

Tədqiqatçılar və texnoloqlar bu sahədə yüksək məsuliyyət 

hissinə malik olmalı, etik normalara əməl etməli, istənilən 

potensial təhlükəni, xüsusilə insan sağlamlığı, ətraf mühitlə

bağlı olan təhlükələri vaxtinda hərtərəfli öyrənməlidir  

bağlı olan təhlükələri vaxtinda hərtərəfli öyrənməlidir. 

İctimayətin rəyi nəzərə alınmaqla onun inkişafının hüquqi bazası 

formalaşdırılmalı, və məhkəmləndirilməlidir.

Nanotexnologiyanın inkişafında iştirak edən alim və texnoloqlar 

üçün  Böyük Britaniyada nəşr olunan  “Nano Today” jurnalının 

redaktoru Catherine Reinholdun təklif etdiyi alimin kodeksini 

burada vermk yerinə düşərdi (7. s.1).

1   Bacarıq və qayğı prinsipi ilə hərəkət et  həmişə bacarığını 

1. Bacarıq və qayğı prinsipi ilə hərəkət et, həmişə bacarığını 

təkmilləşdir

2. Korlanmış praktikadan uzaq ol, maraqların toqquşmasına 

imkan vermə

3. Başqa alimlərin işinə və tədqiqatlarına hörmətlə yanaş

4. Araşdırmaların doğruluğuna və hüquqiliyinə təminat ver

5. İnsanlara, heyvanlara və ətraf mühitə təsirin minimum 

olmasına çalış

olmasına çalış

6. Elmi problemlərin ictimaii müzakirəsini təşkil et

7. Aldatma, nəticələri vicdanla təqdim et



Bioetika nədir?

Bioetika nədir?

Bioetika nədir?

Bioetika nədir?

Van Rensselaer Potter 

Tibb və ətraf mühit prioritetlərinin

i

b k i i


d

l i


sistem şəbəkəsini yaradan elmi 

möhkəmləndirərək məqbul sağ 

qalma üçün Biologiya müxtəlif

qalma üçün Biologiya müxtəlif 

humanist biliklərlə birləşdi.

“Biology combined with diverse 

humanistic knowledge forging a 

i

h



f

science that sets a system of 

medical and environmental 

priorities for acceptable survival “

priorities for acceptable survival.

Global Bioethics (1988)


Abu Ali al

Abu Ali al--Husain ibn Abdallah ibn Sina 

Husain ibn Abdallah ibn Sina 

(Avicenna), 980

(Avicenna), 980--1037

1037


“I

i

h



ki d i ( till) l ki

f

“I



i

h

ki d i ( till) l ki



f

h

i



h

i

“In science, humankind is (still) looking for



“In science, humankind is (still) looking for a harmonious 

a harmonious 

relationship with nature,

relationship with nature, and seeking to know it and 

and seeking to know it and 

conform to it”

conform to it”

““Elmdə, bəşəriyyət (indiyə qədər) təbiətlə harmonik 

Elmdə, bəşəriyyət (indiyə qədər) təbiətlə harmonik 

münasibətdə olmaq yollarını axtarır, bunu bilməyə və 

münasibətdə olmaq yollarını axtarır, bunu bilməyə və 

buna uyğunlaşmağa çalışır”

buna uyğunlaşmağa çalışır”

В науке, человечество (все еще) ищет гармоничные 

В науке, человечество (все еще) ищет гармоничные 

у ,


(

щ ) щ


р

у ,


(

щ ) щ


р

отношения с природой, и стремится знать это и 

отношения с природой, и стремится знать это и 

соответствовать этому”

соответствовать этому”


Oxford Companion to

Oxford Companion to Philosophy, Mepham (2005)

Philosophy, Mepham (2005)

pp

p y



p

(

)



p y

p

(



)

Bioetika


Bioetika

Bioetika


Bioetika

The study of moral and social implications of techniques 

The study of moral and social implications of techniques 

resulting

resulting from advances in the biological sciences

from advances in the biological sciences

resulting

resulting from advances in the biological sciences.

from advances in the biological sciences.

Bioloji elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanan metodların 

Bioloji elmlərin nailiyyətlərinə əsaslanan metodların 

əxlaqi və sosial əhəmiyyətini araşdırır.

əxlaqi və sosial əhəmiyyətini araşdırır.

И

й



И

й

Исследование моральных и социальных значений 



Исследование моральных и социальных значений 

методов, следующих из достижений в

методов, следующих из достижений в биологических 

биологических 

науках

науках


Van Rensselar Potter

Van Rensselar Potter

Van Rensselar Potter,

Van Rensselar Potter,

Mepham (2005

Mepham (2005))

Bioetika

Bioetika


A new discipline which combines biological knowledge with a

A new discipline which combines biological knowledge with a knowledge of 

knowledge of 

human value systems which would build a bridge

human value systems which would build a bridge between the sciences

between the sciences

human value systems, which would build a bridge

human value systems, which would build a bridge between the sciences 

between the sciences 

and the humanities, help humanity to survive

and the humanities, help humanity to survive and sustain, and improve the 

and sustain, and improve the 

civilized world. 

civilized world. 

Yeni elm sahəsi, hansı ki, bioloji biliklərlə insanlığın qiymətlər sistemi 

Yeni elm sahəsi, hansı ki, bioloji biliklərlə insanlığın qiymətlər sistemi 

biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü

biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü

biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü 

biliklərini birləşdirir, təbiət elmləri ilə humanitar elmlər arasında körpü 

yaradır, bəşəriyyətin davam gətirməsinə, yaşamasına və mədəni dünyanın 

yaradır, bəşəriyyətin davam gətirməsinə, yaşamasına və mədəni dünyanın 

yaxşılaşmasına kömək edir. 

yaxşılaşmasına kömək edir. 

новая дисциплина которая объединяет биологическое знание

новая дисциплина которая объединяет биологическое знание

новая дисциплина, которая объединяет биологическое знание 

новая дисциплина, которая объединяет биологическое знание 

со знанием человеческих систем ценности, которые строили 

со знанием человеческих систем ценности, которые строили 

бы мост между науками и гуманитарными науками, помогали 

бы мост между науками и гуманитарными науками, помогали 

бы человечеству

бы человечеству переживать и выдержать, и улучшать 

переживать и выдержать, и улучшать 

цивилизованный мир

цивилизованный мир

цивилизованный мир. 

цивилизованный мир. 


Aksoy and Tenik (2002)

Aksoy and Tenik (2002)

Aksoy and Tenik (2002)

Aksoy and Tenik (2002)



Bioethics is a quasi

Bioethics is a quasi--social science that offers solutions 

social science that offers solutions 

q

q

to the moral

to the moral conflicts that arise in medical and biological 

conflicts that arise in medical and biological 

science practice.

science practice.

Bioetika

Bioetika

kvazisosial elmdir, hansı ki, tibbi və 

kvazisosial elmdir, hansı ki, tibbi və 

bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi

bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi

bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi 

bioloji elmlərin təcrübələrində yaranan əxlaqi 

konfliktlərin həllini təklif edir.

konfliktlərin həllini təklif edir.

Биоэтика

Биоэтика квазисоциологическая наука предлагает

квазисоциологическая наука предлагает

Биоэтика 

Биоэтика –– квазисоциологическая наука, предлагает 

квазисоциологическая наука, предлагает 

решения моральных конфликтов, которые 

решения моральных конфликтов, которые 

возникают в медицинской и биологической практике 

возникают в медицинской и биологической практике 

науки

науки

науки.

науки.

Bioetika nədir?

Bioetika nədir?

Bioetika 

Bioetika spesifik elm sahəsi kimi 

spesifik elm sahəsi kimi həyat haqqında elmlərin konteksti 

həyat haqqında elmlərin konteksti 

çərçivəsində bizim mənəvi həyatımız

çərçivəsində bizim mənəvi həyatımızda əxlaqi 

da əxlaqi mühakimə

mühakimələri 

ləri tədqiq

tədqiq


edən müəyyən intizamdır; biz necə qərara alırıq, biologiya elmi

edən müəyyən intizamdır; biz necə qərara alırıq, biologiya elmində

ndə

ii

h td



h td

dü ü


dü ü

h di


h di

mənəvi


mənəvi cəhətdən 

cəhətdən nə

nə düzgün

düzgün və ya nə səhvdir.

və ya nə səhvdir.

Bioetika elmi təcrübələrə və tibbi

Bioetika elmi təcrübələrə və tibbi praktikaya tətbiq edilən

praktikaya tətbiq edilən normativ 

normativ 

etikadır. O tətbiqi

etikadır. O tətbiqi və peşəkar etika 

və peşəkar etika qrup

qruplarına daxil olan etika 

larına daxil olan etika 

elmidir.

elmidir.


Bioetika təbiət elmlərində və tibbi praktikada 

Bioetika təbiət elmlərində və tibbi praktikada meydana çıxan etik 

meydana çıxan etik 

problemlər

problemlərin həllinə, mənəvi mühakimələr və əxlaq nöqteyi 

in həllinə, mənəvi mühakimələr və əxlaq nöqteyi 

nəzərdən ynaşmaqla nail olur.

nəzərdən ynaşmaqla nail olur.

Bi tik

Bi tik


i

i

t ki i



i

i

t ki i bi



bi bilik

bilik


h idi

h idi


b

h d fiki l

k

b

h d fiki l



k

Bioetika 

Bioetika riyaziyyat kimi 

riyaziyyat kimi bir 

bir bilik

bilik sahəsidir 

sahəsidir və bu sahədə fikirləşmək 

və bu sahədə fikirləşmək 

başqa sahələrdə fikirləşməkdən 

başqa sahələrdə fikirləşməkdən heç də

heç də fərqli deyil, 

fərqli deyil, onlardan heç də

onlardan heç də

geri qalmır.

geri qalmır.

Tədqiqat etikası 

Tədqiqat etikası və ya daha spesifik sağlamlıq tədqiqatları etikası 

və ya daha spesifik sağlamlıq tədqiqatları etikası 

q q

q q


y

p

ğ



q

q q


y

p

ğ



q

q q


bioetikanın bir qoludur və bu sahələrdə yaranan problemlərin həlli 

bioetikanın bir qoludur və bu sahələrdə yaranan problemlərin həlli 

ilə məşğuldur. 

ilə məşğuldur. 



Bioetikanın dörd fundamental prinsipi

Bioetikanın dörd fundamental prinsipi



Muxtariyyat

Muxtariyyat

Y

l

Y

l

Yaxşılıq

Yaxşılıq

Ziyan verməmək

Ziyan verməmək

Ziyan verməmək

Ziyan verməmək

Ədalət

Ədalət

Ədalət

Ədalət

Muxtariyyat

Muxtariyyat

Öz müqəddəratını təyin etmə

Öz müqəddəratını təyin etmə



Qayğının tipləri

Qayğının tipləri

-- adi

adi

-- ffövqəladə

övqəladə

-- p

palliativ/

alliativ/qonaqpərvər

qonaqpərvər (Yüngülləşdirici şərait)

(Yüngülləşdirici şərait)

-- ehtiyatlılıq

ehtiyatlılıq

y

q

y

q

-- iintihar/ evtanaziya/

ntihar/ evtanaziya/həkimin 

həkimin intihara kömək et

intihara kömək etməsi

məsi

Tam informasiya əsasında razılı

Tam informasiya əsasında razılığagəlmə

ğagəlmə

-- Könüllü

Könüllü

-- Yaxşı məlumat

Yaxşı məlumatllıılıq

lıq (diaqnoz, 

(diaqnoz, yardımlar

yardımlar, risklər, 

, risklər, ağırlaşmalar

ağırlaşmalar, , yeganə 

yeganə 

seçim

seçim, , müalicə almamağın nəticələri)

müalicə almamağın nəticələri)

-- Başa düşülən dildə verilən 

Başa düşülən dildə verilən məlumat

məlumat

ş

ş

ş

ş

-- səlahiyyətli

səlahiyyətli

-- Yaş (dövr)

Yaş (dövr)

--

Əqli 



Əqli imkan (şüurlu, təhtəlşüur, müalicə, 

imkan (şüurlu, təhtəlşüur, müalicə, inkişaf)

inkişaf)

q

q



,

ş

,

,



,

ş

,

,

ş )

ş )

--

Surroqat ana



Surroqat ana

--

Uğur direktivləri (yaşamaq arzuları,mıhkəm inam gücü)



Uğur direktivləri (yaşamaq arzuları,mıhkəm inam gücü)

Yxşılıq

Yxşılıq


Yxşılıq

Yxşılıq


Yaxşı

Yaxşılıq


lıq etmək

etmək


Təhlükəsizli

Təhlükəsizlikk və 

və rahatlılıq

rahatlılıq

M fili

M filikk


i lilik (

i h


t

i lilik (

i h

tdd ))


Məxfili

Məxfilikk və gizlilik (şəxsi həyat

və gizlilik (şəxsi həyatda

da))


-- Şifahi, 

Şifahi, danışıq

danışıq, vizual

, vizual,, yaz

yazılı

ılı


--

Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi

Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi və

və Məsuliyyət Aktı (1996)

Məsuliyyət Aktı (1996)

Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi

Xəstəlikdən Sığorta Mobilliyi və 

və Məsuliyyət Aktı (1996)

Məsuliyyət Aktı (1996)

Qayğı zamanı m

Qayğı zamanı mehribanlıq, rəhm

ehribanlıq, rəhmli 

li və ləyaqət

və ləyaqətli olma

li olma


Ziyan verməmək

Ziyan verməmək

yy

Heç bir zərər



Heç bir zərər verməmək

verməmək, Hippokrat andı

, Hippokrat andı

Boyun qaçır

Boyun qaçırmamaq

mamaq::


y

q ç


y

q ç


qq

--

Qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar və səhvlər



Qarşılıqlı anlaşılmazlıqlar və səhvlər

--

Xidməti vəzifəsindən sui



Xidməti vəzifəsindən sui--istifadə

istifadə


-- Qərəzlili

Qərəzlilikk

-- Tibbi paternalizmi və məcbur etmə

Tibbi paternalizmi və məcbur etmə

-- Bilmə

Bilmədən


dən edilmiş müalicə

edilmiş müalicə və ya

və ya

proseduralar



proseduralar

Ədalətlilik

Ədalətlilik

M

Müalicədə, rəftarda ədalət



üalicədə, rəftarda ədalətli olma

li olma (düzgünlük)

(düzgünlük)

l



i

l



i

i ti hü


l

i ti hü


l

-- Hüquqlar; insan

Hüquqlar; insanın

ın və 


və pasientin hüquqları

pasientin hüquqları

-- Doğrulu

Doğruluqq (həqiqət)

(həqiqət)

-- Sədaqət

Sədaqətlilik

lilik (vədləri saxlamaq)

(vədləri saxlamaq)

Sədaqət


Sədaqətlilik

lilik (vədləri saxlamaq)

(vədləri saxlamaq)

-- Resursların 

Resursların paylanması

paylanması və qayğı göstərmək üçün

və qayğı göstərmək üçün

icazə


icazə

Qanun


Qanun

-- Etik və hüquqi (qanun

Etik və hüquqi (qanunlar

lar))


Etik və qeyri

Etik və qeyri qanuni

qanuni

-- Etik və qeyri



Etik və qeyri--qanuni

qanuni


-- Qeyri

Qeyri--etik və hüquqi (qanuni)

etik və hüquqi (qanuni)

-- Qeyri


Qeyri--etik və qeyri

etik və qeyri--qanuni



qanuni

yy

q y



q y qq

Yüklə 0,78 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin