«MÜhasibat uçotu və audiT» (DƏrsliK) MÜNDƏRİcat
«Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi» hesabı üzrə analitik uçot hər bir əsas vəsaitlərin növləri və ayrı-ayrı inventar obyektləri üzrə aparılır
Yüklə 1,69 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.6. Əsas vəsaitlərin icarəsinin uçotu
- İcarəyə verən müəssisədə icarənin uçotu.
- Özünüyoxlama sualları Əsas vəsaitlərə nələr aiddir və onları müəyyən edən əsas kriteriyalar hansılardır
- Əsas vəsaitlərin təmirinin hansı növləri vardır Təmirin həyata keçirilmə üsulları neçə cürdür və onların uçotu qaydası necədir
- Əsas vəsaitlərin icarəsi dedikdə nə başa düşülür və necə sənədləşdirilir MÖVZU II. İSTEHSAL EHTİYATLARININ UÇOTU
- ATƏ-nin uçotunun xüsusiyyətlənməsi ƏLAVƏ ƏDƏBİYYAT M.Q.Beyqelğzamer. Uçet gkonomiki materialğnıx resursov. Moskva 1997
- S.M.Süleymanov «İstehsal ehtiyatlarının uçotu və auditi». Bakı 2003 2.1. İstehsal ehtiyatları, onların qiymətləndirilməsi və uçotunun vəzifələri
- 2.2. İstehsal ehtiyatlarının hərəkətinin sənədləşdirilməsi
- 2.3. Materialların uçotu
02 «Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi» hesabı üzrə analitik uçot hər bir əsas vəsaitlərin növləri və ayrı-ayrı inventar obyektləri üzrə aparılır.1.4. Əsas vəsaitlərin təmirinin uçotu Əsas vəsaitlərin işlək vəziyyətdə təmin etmək üçün onların təmiri vacib məsələlərdən hesab olunur. Təmirin öz vaxtında və yüksək keyfiyyətlə aparılması işin ahəngdarlığına müsbət təsir göstərir, maşın və avadanlıqların boş dayanmasının qarşısını alır. Hər bir müəssisədə aparılan işin həcmindən və xarakterindən asılı olaraq əsas vəsaitlərin cari və əsaslı təmiri bir-birindən fərqləndirilir. Əsaslı təmir nəticəsində əsas vəsaitlərin bir sıra hissələrinin dəyişilməsi və bərpa olunması həyata keçirilir. Cari təmirin aparılması nəticəsində isə əsas vəsaitlərin vaxtından əvvəl köhnəlməsinin qarşısı alınır. Əsas vəsaitlərin əsaslı və cari təmiri təsərrüfat üsulu və podrat üsulu ilə aparıla bilər. Podrat üsulla təmirin aparılması zamanı ixtisaslaşdırılmış tikinti təşkilatları ilə müqavilə bağlanılır və aparılan təmir işi həmin təşkilata tapşırılır. Əsas vəsaitin təmiri ilə əlaqədar olan bütün məsrəflər podratçı təşkilatın mühasibatlığında uçota alınır. Podratçı tikinti təşkilatları tərtib olunmuş smeta əsasında yerinə yetirilən işlərin həcminə müvafiq olaraq sifarişçi təşkilata hesabnamə təqdim edir. Hesab-qaiməyə əsasən yerinə yetirilən təmir işlərinin dəyərini sifarişçi təşkilat podratçı təşkilata ödəyir. Podratçı təşkilatla aparılan təmir üzrə hesablaşmaların uçotu 60«Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar» hesabında aparılır. Həmin hesabın kreditində görülmüş təmir işləri üzrə podratçı təşkilata hesablanan (ödənməli borc məbləği) məbləğ, debetində isə hesablaşma hesabından onlara ödənmiş məbləğ əks olunur. Təsərrüfat üsulu ilə yerinə yetirilən təmir işlərində bütün məsrəflərin uçotu müəssisənin özünün mühasibatlığında aparılır. Bir sıra hallarda müəssisələrin tərkibində təmir-tikinti qruppası və ya təmir sexi yaradılır ki, belə halda sərf olunmuş məsrəflər 23«Köməkçi istehsalat» hesabında uçota alınır. Təmirlə aparılan bütün faktiki məsrəflər istehsal xərclərinə və ya tədavül xərclərinə keçirilir. Məsrəflərin mühasibat uçotunda əks olunması təmirin aparılması formasından, təmir həcmindən və aparılma vaxtından asılıdır. Əgər aparılan təmirlə əlaqədar məsrəflər istehsal xərclərinə və ya tədavül xərclərinə daxil olunursa, mühasibat uçotunda aşağıdakı qaydada yazılış aparılır: a) təmir təsərrüfat üsulu ilə müəssisənin özü tərəfindən icra olunursa 20 № -li «Əsas istehsalat», 23 «Köməkçi istehsalat», 25 «Ümumi istehsalat xərcləri», 26 «Ümumtəsərrüfat xərcləri», 44 «Tədavül xərcləri» hesablarının debetinə və 10 «Materiallar», 70 «Əməyin ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar», 69 «Sosial sığorta və təminat üzrə hesablaşmalar», 71 «Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar» və s. hesabların kreditinə; b) təmir podrat üsulu ilə kənar təşkilat tərəfindən həyata keçirildikdə 20 «Əsas istehsalat», 25 «Ümumi istehsalat xərcləri», 26 «Ümumtəsərrüfat xərcləri», 44 «Tədavül xərcləri» hesablarının debetinə və 60 «Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar» hesabının kreditində əks olunur. Müəssisələrdə böyük həcmdə təmir işlərinin aparılmasını təmin etmək üçün təmir fondu yaradılır. Təmir işlərinə məsrəflərin tərtib olunmuş plan-smetasına əsasən bu fonda ayırmaların həcmi müəssisənin özü tərəfindən müəyyən edilir. Bu fond mühasibat uçotunda 89 «Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar» adlı passiv hesabının «Təmir fondu» subhesabında uçota alınır. İstehsal və tədavül xərcləri hesabına ehtiyat məbləğlərinin yaradılması qaydası müvafiq qanunvericiliyə və digər normativ aktlara əsasən nizamlanır. Bu və ya digər məbləğlər üzrə ehtiyatların yaradılması istehsal məsrəfləri yaxud tədavül xərclərini uçota alan hesablarla müxabirləşdirilməklə 89«Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar» hesabının kreditində əks etdirilir. Əvvəlcədən ehtiyatı yaradılmış faktiki xərclər və ödənişlər müəssisənin sexləri tərəfindən aparılmış əsas vəsaitlərin təmiri dəyərində 23«Köməkçi istehsalat» və digər hesablarla müxabirləşməklə, 89«Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar» hesabının debetinə yazılır.
1.5.Əsas vəsaitlərin müəssisədən çıxmasının uçotuMüəssisədə gündəlik aparılan təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində əsas vəsaitlərin çıxması əməliyyatları baş verir. Əsas vəsaitlərin obyektləri müəssisədən müxtəlif səbəblər nəticəsində çıxa bilər. Əsas vəsaitlər aşağıdakı səbəblər nəticəsində yəni, satıldıqda, ləğv edilib silindikdə, əvəzsiz olaraq başqa təşkilata və fiziki şəxsə verildikdə, maliyyə qoyuluşu qaydasında digər müəssisələrin kapitalında iştirak payı kimi verildikdə, invertarlaşma nəticəsində əksikgəlmə müəyyən olunduqda, müəssisənin tabeçiliyində olan başqa müəssisəyə verildikdə (daxili yerdəyişmə) müəssisədən çıxa bilərlər. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisəyə hər hansı bir əsas vəsait lazım olmadıqda, onun satınalmasını həll etməyi düşünür. Alıcı ilə onun satqı-alqı şərtləri və satış qiyməti müəyyənləşdirilir. Bu isə bilavasitə satılması nəzərdə tutulan əsas vəsaitin qalıq dəyərindən, onun texniki-iqtisadi səviyyəsindən və ona olan tələbdən asılıdır. Ümumiyyətlə müəssisənin satacağı əsas vəsaitin qiyməti onun qalıq qiyməti səviyyəsindən, ondan aşağı və yuxarı müəyyən oluna bilər. Əsas vəsaitin satış üçün buraxılması mövcud olan qaydalara əsasən icra olunur. Belə halda əsas vəsaitə cavabdeh olan maddi-məsul şəxs əmtəə-nəqliyyat qaiməsi tərtib edilir və orada əsas vəsaitin adı, texniki göstəriciləri, ilk, bərpa dəyəri, istismar dövründə hesablanmış amortizasiya məbləği və s. əks olunmalıdır. Bir sıra hallarda əsas vəsaitin tamamilə istifadə olunması imkanı olmadıqda, müəssisənin onları ləğv etmək və balansdan silmək hüququ vardır. Əsas vəsaitlərin müəssisədən çıxmasının səbəblərinin müxtəlif olmasına baxmayaraq (satıldıqdı, silindikdə, əvəzsiz olaraq verildikdə və s.) onlar müəssisədən çıxan zaman onların ilkin dəyəri 01 «Əsas vəsaitlər» hesabından 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmalar» hesabının debetinə silinir. Tamamilə xarab olmuş, yaxud çatışmayan əsas vəsaitlərin ilk dəyərlərinin silinməsi zamanı da bu cür mühasibat yazılışı tərtib edilir. Əsas vəsaitlərin hesablaşma sənədləri əsasında satışdan daxil olan pul vəsaiti üçün 62«Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar» hesabının debetinə və 47«Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmaları» hesabının kreditinə yazılış aparılır. Satışdan faktiki daxil olmuş pul vəsaiti 51«Hesablaşma hesabı»nın debetinə və 62«Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar» hesabının kreditinə yazmaqla uçotu aparılır. Əsas vəsaitlərin ləğv olunub silinməsi Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 1 iyun 1998-ci il tarixli əmri ilə qəbul olunmuş «Əsas vəsaitlərin (fondların) ləğv edilməsi haqqındakı» nümunəvi və ona edilmiş əlavə və dəyişikliklərə təlimata müvafiq olaraq həyata keçirilir və müəssisə rəhbərinin təsdiq etdiyi akt əsasında mühasibat uçotunda aşağıdakı yazılışlar aparılır: a) əsas vəsaitlərin ilk dəyəri üzrə 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmalar hesabının» debeti, 01 «Əsas vəsaitlər» hesabının kreditinə; b) silinən əsas vəsaitlərin köhnəlmə məbləği 02 «Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi hesabının debetinə və 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmalar» hesabının kreditinə; v) silinən vəsaitlərin ləğvində iştirak edən işçilərin əməyinin ödənilməsinə hesablanılan məbləğ 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sair xaricolmalar» hesabının debetinə və 70«Əməyin ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmalar hesabının kreditinə; q) əsas vəsaitlərin ləğvi nəticəsində əldə edilən material qiymətlərinin dəyəri mümkün istifadə qiyməti ilə 10 «Materiallar», 12 «Azqiymətli və tezköhnələn əşyalar» hesablarının debetinə, 47 «Əsas vəsaitlərin satışı və sairə xaricolmalar» hesabının kreditində əks olunur. Hesabat dövrünün sonunda 47«Əsas vəsaitlərin satışı və sairə xaricolmalar» hesabı bağlanır və həmin hesabın debet və kredit dövriyyələri arasındakı fərq müəyyənləşdirilir və 80«Mənfəət və zərərlər» hesabına silinir. Hesabın debet dövriyyəsinin kredit dövriyyəsindən çox olması əsas vəsaitlərin müəssisədən çıxmasından əldə edilən zərəri, kredit dövriyyəsinin debet döariyyəsindən çox olması isə alınmış mənfəəti göstərir və bu zaman müvafiq olaraq Dt 80 Kt 47 və ya Dt 47 Kt 80 yazılışı tərtib olunur.
İcarə – tərəflər arasında bağlanmış müqavilə əsasında, əvəzi ödənilməklə əsas vəsaitlərə müəyyən müddətə sahib olmaq və onlardan istifadə etməyin müəyyən edilməsidir. İcarə münasibətləri zamanı icarəyə vnrənlə icarədar arasında icarə müqaviləsi rəsmiyyətə salınır ki, orada icarənin bütün şərtləri əks etdirilir. Azərbaycan Respublikasında əmlakın icarəyə verilməsi qaydaları 30 aprel 1992-ci il tarixli «İcarə haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə tənzimlənir. Hazırda mövcud olan qanunvericiliyə görə aşağıdakılar icarəyə verilə bilər: - bina və avadanlığın icarəsi; - müəssisənin icarəsi; - nəqliyyat vasitələrinin icarəsi; - ayrıca obyektlərin və ya komplekslərin icarəsi; - sexlərin, istehsalatların icarəsi və s. Əgər tərəflər arasında başlanmış müqavilədə başqa şərt müəyyən olunmamışsa, icarəyə verilmiş əmlakın əsaslı təmiri icarə verən tərəfindən yerinə yetirilməlidir. İcarəçi qəbul etdiyi əmlakın normal vəziyyətini təmin etməlidir. Əmlakın istifadə olunması ilə əlaqədar tərəflər arasında bağlanmış müqavilə üzrə müəyyən olunmuş icarə haqqını icarədar vaxtında ödəməyə borcludur. İcarəyə verilmiş əsas vəsaitlərin mühasibat uçotu aşağıdakı qaydada həyata keçirilir.
Dt 01 – «Əsas vəsaitlər» hesabının «İcarədə olan əsas vəsaitlər» subhesabı. Kt 01 «Əsas vəsaitlər» hesabının «Özünəməxsus əsas vəsaitlər» subhesabı. Beləliklə, icarəyə verən müəssisə mülkiyyət sahibi kimi icarəyə verilən əsas vəsaitə görə köhnəlmə hesablayır. Hesablanmış köhnəlmə məbləği icarə xərcindən ödənilir və ona görə də 80«Mənfəət və zərər» hesabında əks etdirilir. Hesablanmış köhnəlmə məbləği üçün aşağıdakı yazılış tərtib edilir: Dt 80 – «Mənfəət və zərər» Kt 02 – «Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi». İcarəyəverən müəssisə üçün icarə haqqı həmin müəssisənin mənfəəti hesab olunur və ona görə də icarə haqqının hesablanması üçün aşağıdakı yazılış aparılır: Dt 76 – «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabı Kt 80 – «Mənfəət və zərər» hesabı. Daha sonra icarədardan icarə haqqı daxil olduqda yazılış aparılır: Dt 50 – «Kassa» Dt 51 – «Hesablaşma hesabı» Kt 76 – «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» İcarə üzrə bağlanmış müqavilə ləğv olunduqda və icarədar ona məxsus olan əsas vəsaiti geri qəbul etdikdən sonra inventar kartoçkasında yazılış aparmaqla Aşağıdakı müxabirləşməni tərtib edir. Dt 01 – «Əsas vəsaitlər», «Özünəməxsus əsas vəsaitlər» subhesabı Kt 01 – «Əsas vəsaitlər», «İcarəyə verilmiş əsas vəsaitlər» icarəyə verilməsi subhesabı. İcarədar icarəyə götürdüyü əsas vəsaitin qəbul-təhvil aktı əsasında mühasibat uçotu hesablar planının 001balansarxası «İcarəyə götürülmüş əsas vəsaitlər» hesabında əks etdirir. İcarədar müəssisədə icarə haqqı onun istehsal (tədavül) xərclərinə daxil edilir və bu əsasda aşağıdakı yazılış aparılır: Dt 20 – «Əsas istehsalat» 25 – «Ümumi istehsalat xərcləri» 26 – «Ümumtəsərrüfat xərcləri» 44 – «Tədavül xərcləri» Kt 76 – «Müxtə\lif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar». İcarə haqqının ödənilməsi və ya köçürülməsi zamanı 76«Müxtəlif debitorlar və kreditorlarla hesablaşmalar» hesabının debetinə və 50«Kassa» və 51«Hesablaşma hesabının kreditində əks olunur. Nəticə olaraq icarəyə götürülmüş əsas vəsaitlərin icarəyəverənə qaytarılması001balansarxası hesabdan silinməsi ilə yekunlaşdırılır.
MÖVZU II. İSTEHSAL EHTİYATLARININ UÇOTU
ƏLAVƏ ƏDƏBİYYAT
2.1. İstehsal ehtiyatları, onların qiymətləndirilməsi və uçotunun vəzifələri İstehsal ehtiyatları müəssisənin materiallara olan tələbatını təmin etməklə istehsal və təsərrüfat fəaliyyətinin həyata keçirilməsində əmək əşyası kimi istifadə olunur. İstehsal ehtiyatlarını fərqləndirən əsas xüsusiyyət odur ki, onların dəyəri istehsal olunmuş məhsulun maya dəyərinə tamlıqla daxil olur və bu zaman öz xarici formasını dəyişirlər. Qeyd edilənlərdən yuxarıda göstərilən birinci üsuldan (orta maya dəyəri üzrə) bizim uçot təcrübəsində daha çox istifadə olunur. Sonrakı üsullardan isə beynəlxalq təcrübədə daha çox istifadə olunur. Sənaye məhsulu istehsalı sahəsində əmtəə-material qiymətlilərinin həcmi daima artmaqdadır. Mövcud hesablamalara görə istehsal olunmuş məhsulların maya dəyərində material ehtiyatlarınrın həcmi maşınqayırma sənayesində 60%, yüngül və kimya sənayesində 70-90% -ə qədər təşkil edir. Ona görə də istehsal ehtiyatlarının mühasibat uçotunun düzgün və səmərəli təşkil olunması sərbəst bazar iqtisadiyyatı şəraitində mühüm vəzifələrdən biridir. İstehsal ehtiyatları, istifadə olunması xarakterindən asılı olaraq və istehsalatda rolu nəzərə alınmaqla xammal, materiallara, yanacağa, tara və tara materiallarına, ehtiyat hissələrinə, azqiymətli və tez köhnələn əşyalara və s. bölünür. Hazırki şəraitdə olaraq istehsal ehtiyatlarının uçotunun qarşısında aşağıdakı vəzifələr durur:
Qeyd edilən bu vəzifələrin həlli bilavasitə uçotun düzgün təşkili sayəsində yerinə yetirilə bilər. «Mühasibat uçotu haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanununda müəyyən olunduğuna görə xammal, əsas və köməkçi materiallar, yanacaq, alınmış yarımfabrikatlar, komplektləşdirici məmulatlar, ehtiyat hissələri, məhsulların (malların) qablaşdırılması və daşınması üçün istifadə olunan taralar və digər material ehtiyatları uçot və hesabatda onların faktiki maya dəyəri üzrə əks etdirilir. Material ehtiyatlarının faktiki maya dəyəri, malsatanların kreditə verdikləri həmin ehtiyatlar üçün faizləri, təchizat, xarici iqtisadi təşkilatlarla ödənilən əlavələr (üstəliklər), komissiyon rüsumları, mal birjaları xidmətlərinin dəyəri, gömrükxana rüsumu, kənar təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən daşınma, saxlanma xərcləri və s. xərclər daxil edilməklə onların alınmasına çəkilən xərclərdən (əlavə dəyər vergisini çıxmaqla) asılı olaraq müəyyən edilir. Azərbaycan Respublikasında mövcud olan qanunçuluğa görə istehsala silinən material ehtiyatlarının faktiki maya dəyəri ehtiyatların qiymətləndirilməsinin metodlarından biri ilə, yəni orta maya dəyəri üzrə, vaxta görə birinci alınanların maya dəyəri üzrə (FİFO), vaxta görə sonuncu alınanların maya dəyəri üzrə (LİFO) müəyyənləşdirilə bilər.
Müəssisələrdə aparılan bütün təsərrüfat əməliyyatları mövcud qanunçuluq tələblərinə uyğun olaraq müvafiq ilkin sənədlərlə rəsmiyyətə salınmalıdır. Materiallar müəssisələrə satınalınmaqla, habelə malsatan təşkilatlardan təhtəlhesab şəxslər vasitəsilə nəğd pulla alınmaqla, eyni zamanda əsas vəsaitlərin və azqiymətli və tezköhnələn əşyaların ləğv edilməsindən əldə olunmaqla və s. daxil olur. Bir qayda olaraq müəssisələrə daxil olan materiallar üzərində nəzarətlə ilk növbədə təchizat şöbələri məşğul olurlar. Materialların tələbata uyğun daxil olmasını təmin etmək üçün satıcılarla müqavilə bağlanılır. Müəssisəyə daxil olmuş materiallar üzrə sənədlər təchizat şöbəsi tərəfindən yoxlanılır və bundan sonra daxil olmuş materialların dəyərinin ödənilməsi üçün mühasibatlığa razılıq verilir. Bu məqsədlə müəssisəyə daxil olan bütün materialların qeydiyyatı aparılır. Müəssisə ünvanına daxil olmuş materiallar ekspeditor (daşıyıcı) tərəfindən qəbul olunur və müəssisənin anbar müdirinə təhvil verilir. Anbar müdirinin qəbul etdiyi materiallara mədaxil-orderi (M-4 saylı formada) tərtib olunur və ekspeditor və anbar müdiri tərəfindən imzalanır. Materiallar malsatan müəssisənin öz nəqliyyat vasitəsilə, yəni avtonəqliyatı ilə daxil olduqda material göndərən əmtəə-nəqliyyat qaiməsi tərtib edir və həmin qaimə vasitəsilə yük alıcı təşkilatın anbar müdiri tərəfindən qəbul olunur. Beləliklə, daxil olmuş materiallar alıcı təşkilatın anbarına mədaxil olunur. Əməliyyatlar bu qaydada sənədləşdirildikdən sonra həmin sənədlər anbar müdirinin gündəlik tərtib etdiyi mal-hesabatı ilə birlikdə müəssisə mühasibatlığına təqdim olunur. Həmin sənədlər əsasında malsatan təşkilatla hesablaşma aparlır. Bir sıra hallarda alıcı təşkilatın ünvanına daxil olmuş materiallar qəbul olunarkən onların yüklənmə sənədlərinə uyğun olmadığı, yəni əskik və artıq olması müəyyənləşdirilir. Daxil olmuş material həcmində əksikgəlmə müəyyən olunduqda, xüsusi komissiya tərəfindən və akt (kommersiya aktı) tərtib olunmalıdır. Tərtib olunmuş akta əsasən müəssisə materialın çatışmayan məbləği üçün iddia vermək hüququ əldə edilir. Bunun əsasında əskiki gəlmiş material həcminin malsatan tərəfindən ödənilməsi üçün ona iddia-ərizəsi təqdim edilir. Əgər malsatan təşkilat verilmiş iddianı təmin etməzsə iqtisadi-arbitraj məhkəməsinə müraciət edilə bilər. Material müəssisədə əsas vəsaitlərin, azqiymətli və tezköhnələn əşyaların silinməsi nəticəsində əldə edilərsə, bunun üçün 2 nüsxədən ibarət mədaxil-qaiməsi tərtib edilir və bu sənəd əsasında materiallar anbara təhvil verilir. Tərtib olunmuş mədaxil-qaiməsinin bir nüsxəsi materialı təhvil verəndə, ikinci nüsxəsi isə anbar müdirində saxlanılır. Təhtəlhesab şəxslər tərəfindən nəğd pulla alınan materiallar (mal çeki, arayış və akt) onu təsdiq edən sənədlər əsasında müəssisə anbarına mədaxil edilir. Daxil olmuş materiallar müəssisə anbarından istehsal təsərrüfat ehtiyatlarına, kənar təşkilatlara, emal məqsədilə və ya tələbatdan artıq olan hissənin kənara satışı üçün və s. buraxılır. Mövcud qaydalara görə hər bir müəssisədə materialların anbara daxil olması və məxaric olunmasına icazə vermək və həmin sənədlərə imza atmaq hüququ olan şəxslər müəssisə rəhbərliyi tərəfindən əmrlə rəsmiyyətə salınmalıdır. Bu siyahı müəssisədə materialların hərəkəti ilə əlaqədar olan bütün xidmətlərdə olması vacibdir. Anbarlardan material buraxılışı limit-zabor kartları, tələbnamə və qaimə əsasında icra oluna bilər. Limit-zaber vərəqələri (kart M-8 və ya M-9 saylı formada) materialların gündəlik olaraq istehsalat və təsərrüfat ehtiyacları üzrə tərtib olunur. Bu sənədləri bilavasitə materialların istifadəsinin limtləşdirilməsi ilə məşğul olan təchizat şöbəsi tərtib edir. Materialın sərf olunması limiti müəssisə üçün müəyyən olunmuş normalar və istehsalat proqraması üzrə hesablanır. İki nüsxədə yazılmış limit-zaber kartının bir nüsxəsi materialları alan sexə, ikincisi isə material anbarına verilir. Anbar müdiri kartın hər iki nüsxəsində buraxılan materialların miqdarını və limitin qalığını qeyd edərək sexin kartına imza atır. Ayın sonunda və ya müəyyən olunmuş limit qurtardıqdan sonra limit kartı müəssisə mühasibatlığına təqdim olunur. Müəyyən olunmuş normadan artıq material buraxıldıqda və bir materialı digəri ilə əvəz etmək lazım olduqda onun səbəbləri və təqsirkar şəxs müəyyən olunmaqla tələbnamə yazılır (M-11 saylı formada). Belə halda materialın buraxılmasına direktor və baş mühəndis icazə verməlidir. Tələbnamə iki nüsxədən ibarət tərtib edir, onlardan bir nüsxəsi anbar müdirinin imzası ilə sexdə, ikinci nüsxə materialı alan şəxsin imzası ilə anbarda saxlanılır. Müəssisə daxilində (sexlər, anbarlar arasında) materialların buraxılması qaimə (M-13 saylı formada) vasitəsilə sənədləşdirilir. Qaimə iki nüsxədən ibarət tərtib olunur. Onların bir nüsxəsi materialı buraxanda, digəri isə materialı alanda imza atılmaqla saxlanılır. Qaimə də hesablaşma əməliyyatını icra etmək üçün əsaslı sənəd sayılır. Müəssisə daxilində müəyyən olunmuş qayda və günlərdə materialların mədaxil və məxaric olunmasını əks etdirən sənədlər tərtib olunmuş reyestr əsasında mühasibatlığa təqdim olunur. 2.3. Materialların uçotu Müəssislər istehsal prosesini lazım olan materiallarda təmin etmək üçün anbarlara malik olur. Material qiymətlilərinin qorunub saxlanması üzərində təsirli nəzarəti təmin etmək üçün müəssisələrdə təchizatın təşkili, anbar və çəki-ölçü təsərrüfatının vəziyyəti mühüm əhəmiyyətə malikdir. Materialların saxlanması üçün ayrılmış anbarlarda lazımi şərait yaradılmalı, anbarlarda işləyən anbar müdirləri ilə əmlakın qorunması ilə əlaqədar olaraq maddi-məsuliyyət haqqında müqavilə bağlanmalıdır. Anbarlarda material ehtiyatlarının hərəkətinin və qalığının uçotunun aparılması məqsədilə anbar uçotu vərəqələrindən (M-12 forma) istifadə edilir. Həmin vərəqədə (kartoçkada) hər bir materialın, nömrəsi, onun xarakteristikası, hərəkəti və qalığı, ehtiyat norması əks olunur. Hər bir əməliyyatdan sonra anbar müdiri tərəfindən materialın qalığı müəyyən olunur ki, bu da material ehtiyatlarına dair istənilən vaxtda informasiya əldə etməyə imkan verir. Materialların daxil olması və istifadəsi üzrə ilkin sənədlər mühasibatlığa daxil olur. Mühasibatlıqda materialların uçotunun bir neçə variantı mövcuddur. Materialların sintetik uçotu onların təsnifatına uyğun olaraq mühasibat uçotunda əks olunur. Müəssisəyə məxsus olan xammal, material, yanacaq, ehtiyat hissələri, tara və başqa sərvətlərin mövcudluğu və hərəkəti haqqında məLumatları ümumiləşdirmək üçün 10«Materiallar» aktiv hesabı müəyyən olunmuşdur. Həmin hesaba aşağıdakı subhesablar açıla bilər: 10-1 «Xammal və materiallar», 10-2 «Satın alınmış yarımfabrikatlar və komplektləşdirici məmulatlar, konstruksiyalar və detallar», 10-3 «Yanacaq», 10-4 «Tara və tara materialları», 10-5 «Ehtiyat hissələri», 10-6 «Sair materiallar», 10-7 «Emal üçün kənara verilmiş materiallar», 10-8 «Tikinti materialları» və s. Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 20 oktyabr 1995-ci il tarixli İ-94əmri ilə təsdiq olunmuş «Müəssisələrin mühasibat uçotunun Hesablar Planı və onun tətbiqinə dair Təlimatda» müəyyən olunduğuna görə mühasibat uçotunun müəssisələr tərəfindən qəbul olunmuş təşkili qaydalarından asılı olaraq materialların daxil olması 15 «Materialların tədarükü və əldə edilməsi» və 16 «Materialların dəyərindən olan kənarlaşmalar» hesablarından istifadə etməklə, yaxud etməməklə əks etdirə bilərlər. Birinci halda malsatanlardan daxil olmuş hesablaşma sənədlərinə əsasən bu və ya digər dəyərlərin haradan daxil olmasından və materialların tədarükü və dinamikasına çəkilən məsrəflərin xarakterindən asılı olaraq 15«Materialların tədarükü və əldə edilməsi» hesabının debetinə 60 «Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar», 71 «Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar», 76«Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» və s. hesabların kreditinə yazılış edilir. Müəssisəyə həqiqi daxil olmuş materialların mədaxili 10 «Materiallar» hesabının debetinə, 15 «Materialların tədarükü və əldə edilməsi» hesabının kreditində əks olunur. İkinci halda bu və ya digər qiymətlilərin haradan daxil olmasından, onların tədarükü və müəssisəyə daşınması xərclərinin xarakterindən asılı olaraq 10 «Materiallar» hesabının debetində, 60 «Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar», 20 «Əsas istehsalat», 23 «Köməkçi istehsalat», 71 «Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar», 76 «Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar» və s. hesabların kreditində əks olunur. Bu zaman materiallar, malsatanlardan onların daxilolma vaxtından asılı olmayaraq mədaxil edilir. İstehsalat və təsərrüfat məqsədləri üçün həqiqətən istifadə olunan materiallar 10«Materiallar» hesabının kreditinə, istehsal məsrəflərinin uçotunu aparmaq üçün nəzərdə tutulan (20 «Əsas istehsalat», 23 «Köməkçi istehsalat», 25 «Ümumistehsalat xərcləri», 26 «Ümumtəsərrüfat xərcləri», 31 «Gələcək dövrlərin xərcləri», 44 «Tədavül xərcləri»ni və s.) və digər müvafiq hesabların debetinə silinir. Materialların kənara satışı 48 «Sair aktivlərin satışı» hesabının debetində və 10 «Materiallar» hesabının kreditində əks etdirilir. Eyni zamanda bu materiallara görə malalanlardan müəssisəyə çatası məbləğdə 62 «Alıcılar və sifarişçilərlə hesablaşmalar» hesabının debetinə və 48 «Sair aktivlərin satışı» hesabının kreditinə yazılış aparılır. 10«Materiallar» hesabı üzrə analitik uçot materialların adları (növü, çeşidi, ölçüsü və s.) və saxlanma yerləri üzrə aparılır. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|