Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

28

Nizamidə  azorbaycançılıq

şüurun  canlanmasına  münbit  şərait  olan  yerlərdə  türkdilli 

ədəbiyüatm  da  yarandığı  müşahidə  edilirdi.  Bu  cəhətdən, 

Qırğızıstanda  Yusif Balasaqunlunun  yazdığı  «Qudatqu  bilik» 

(«Xoşbəxtliyə  aparan  bilik»)  adlı  böyük  poeması  buna 

nümunə  idi.  Ancaq  fars  dilinin  İran,  Azərbaycan,  Orta  Asiya, 

Hindistan  və  Kiçik  Asiya  kimi  geniş  bir  arealda  yayılması 

müqabilində  türkdilli  əsərlər  kölgədə  qalırdı.1  Eyni  zamanda, 

onu  da  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  Yusif Balasaqunlu  (1017- 

1077)  XI  əsrin  70-ci  illərinin  əvvəlində  yazdığı  «Qudatqu 

bilik»  adlı  əsərini  Firdovsinin  «Şahnamə»sinə  cavab  olaraq 

yaratmışdı.  Ona görə  də  onun  adı  həm  də  «Şahnameyi-türki» 

adlandırılırdı.1

 2 Görünür,  farsdilli poeziyanın geniş yayıldığı bir 

məqamda 

türkdilli 

əsərlərin 

şöhrət  tapmasına 

zəmin 

yaranmamışdı.  Ancaq onu da nəzərə  almaq lazımdır ki,  həmin 

dövrdə  türk  dillərinin  hər  hansı  birində  yaranmış  əsərlərin 

bədii  dəyəri,  ictimai  əhəmiyyəti  farsdilli  ədəbiyyatdan  daha 

üstün  sayılmalıdır.  Çünki  türk  dillərində  yaranan  əsərlər 

bütövlükdə  ümumtürk  milli  şüurunun  oyadılmasında  və 

canlandırılmasında müstəsna əhəmiyyət kəsb edə bilərdi.

Dövrün  ən  görkəmli  şəxsiyyətlərindən  biri  kimi  adı  öz 

zamanından  çox-çox  uzaqlara  gedib  çıxan  Nizami  də  əsas 

əsərlərini  fars  dilidə  yazıb  yaratmışdır.  Çünki  fars  dilində 

yazmaq,  bir növ asan  idi.  Bu mənada ki,  bu  dilin  bədii  üslubu 

zaman-zaman cilalana-cilalana gəlmişdi.  Ona görə də bu dildə 

poeziya  daha  ritmik  və  ahəngdar  səslənirdi.  Digər  tərəfdən 

fars  dili  geniş  arealda  yayıldığından  bu  dildə  yazılan  əsərlərə 

oxunaqlıq  baxımından  maraq  daha  artıq  idi.  Poetik  üslub  bu 

dili  o  dərəcədə  cilalaya  bilmişdi  ki,  təsvirin  özündə  xüsusi 

«standart»  ifadələr  formalaşmışdı  və  sabit  norma  əmələ 

gəlmişdi.  Bunun  sayəsində  yazılan  əsərlər  fars  dili  bilənlər 

üçün  asan  başa  düşülürdü.  Türk  dillərində  yazılan  əsərlər  isə 

bu  dillərin  hər  hansı  birində  yazılmalı  idi.  Başqa  ərazilərdə 

yaşayan  türkdilli  xalqların  isə  bu  əsərlərin  dilini  başa

1 Bax: Rüstəm Əliyev. Nizami Gəncəvi. Bakı, «Yazıçı»,  1991, s.  21-23.

2 Azərbaycan tarixi.  Ш-ХШ əsrin I rübü, II cild, Bakı, «Elm», 2007, s.  526.

29

---