Müasir dövr Azərbaycan fəlsəfəsi Azərbaycan maarifçilik fəlsəfəsi cu

Maarifçilik kontekstində romantizm fəlsəfəsi

XX əsrin əvvəllərində Qərb romantizm fəlsəfəsinə tipoloji cəhətdən oxşar olan bir sıra keyfiyyətlərlə səciyyələnən Azərbaycan romantizm fəlsəfəsi özünün formalaşma və inkişaf mərhələsini keçirdi. Qərb, Şərq, eləcə də Azərbaycan romantizm fəlsəfələri zaman və şəraitdən (Azərbaycan maarifçiliyində olduğu kimi) yaranan özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə yanaşı, təhsil fəlsəfəsinə inamın itirilməsi, təzad kimi keyfiyyət göstəriciləri ilə də səciyyələnirdi. dünya, xalq və vətənin nisbəti, ana dilinin, milli mədəniyyət və mənəvi dəyərlərin nisbəti, xoşbəxt cəmiyyət inamı və s. dünyəvi maariflənmə, onun dünyəvi ideallarının həyata keçirilməsi, sonra isə xoşbəxt sosializm cəmiyyətinə olan ümidlərin itirilməsindən sonra – mistik maariflənməyə və mistik eşq fəlsəfəsinə, İblis əbədiyyətinə (Hüseyn Cavid) və hər şeyin rəng olması fərziyyəsinə, (Səməd) Mənsur).
Romantizm fəlsəfəsinə xas olan cəhətlər Məhəmməd Hadi, Abbas Səhat, Cavid, Abdulla Şaiq və başqalarının fəlsəfi poeziyasının nümayəndələrinin yaradıcılığında daha aydın görünür.

4. 
   Marksist-leninist ideologiya
   

XX əsrin əvvəllərindən başlayaraq Azərbaycanda marksist-leninizm ideologiyası hakim mövqe tutmuşdur; səbəb mövcud rejimin marksizm və leninizm ideyaları üzərində qurulması idi. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra ölkədə müxalif ideologiyaların fəaliyyəti dayandırıldı, qeyri-marksist fəlsəfənin, ictimai-siyasi problemlərin öyrənilməsi dayandırıldı.
Bu dövrün mütəfəkkirlərindən dövlət xadimi, həkim və yazıçı Nəriman Nərimanovun (1870-1925) yaradıcılığını və yaradıcılığını xüsusi qeyd etmək lazımdır. N.Nərimanov maarifçiliyin nümayəndəsi, sonra isə marksist-leninizm fəlsəfəsinin mövqeyinin müdafiəçisi və marksist filosoflardan biri kimi. Demokratiya və humanizm təbliğatçısı, ardıcıl beynəlmiləlçi N.Nərimanov milli qırğınları və milli bərabərsizliyi pisləyirdi. Bütün məzlumların, bütün bəşəriyyətin müəllimi kimi Şərq üçün rasional olardı kimi Marksizmin və xüsusilə Leninin irsi haqqında düşüncələr N.Nərimanovun ictimai baxışında xüsusi yer tuturdu. Sovet hökumətinin real siyasəti N.Nərimanovun öz hökumətinə və rəhbərinə olan inamını tamamilə itirmiş, oğluna yazdığı məktublarda Lenin və Stalin diktaturasının terror siyasətinə etirazını açıq şəkildə bildirir.
XX əsrdə marksist-leninizm ideologiyası naminə 20 milyon insan edam edilib, həbs düşərgələrinə sürgün edilib, sürgünə göndərilib, Sibir çöllərində məhv edilib, bəşəriyyətə yad zorakılıqla işgəncələrə məruz qalıb, ən ağır həbsxanalarda alçaldılıb. kommunistlər tərəfindən güllələnərək öldürüldü.
1920-ci ildə Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında və ictimai fikrində müxtəlif prioritetlər, onların ictimai şüurda əks olunması xalqın siyasi və mənəvi cəhətdən korlanmasına, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutuna, ideologiyaya tədricən marksizm ideyalarının yeridilməsinə səbəb oldu. həyat və yeni ictimai quruluşun formalaşması. Bu dövrdə Azərbaycanın bir qrup mütəfəkkiri proletar diktaturasına və marksist fəlsəfəyə müxalif fikirlərlə repressiyaların qurbanına çevrilmiş, qalanları isə xarici ölkələrə mühacirət etdikdən sonra fəlsəfi dairələrdə fəaliyyətlərini davam etdirmiş, eyni zamanda siyasətlə məşğul olmuşlar. Beləliklə, Azərbaycanın qeyri-marksist fəlsəfəsi mühacirətdə - Şərq və Qərb ölkələrində Ə.Ağaoğlu, Ə.Hüseynzadə M.Ə.Rəsulzadə, Hüseyn Baykara, Mirzəbala Məmmədzadə Əbdülvahab Yurdsevər və başqalarının sayəsində genişləndi və inkişaf etdi.
Pantürkizm, islamçılıq və müasirlik. Məhz bu zərurətin nəticəsidir ki, sovet rejimi süqut etdikdən sonra bu üç prinsip zamanın sınağından keçərək milli məfkurənin, fəlsəfi dünyagörüşün ontoloji və sosioloji aspektlərinin əsas müddəalarına çevrilmişdir.
XX əsrin 20-ci illərindən 80-ci illərin ortalarına kimi Azərbaycanda marksist-leninizm ideologiyasının hökmranlığı yalnız sosial rejimin fəlsəfəsinin mövcudluğu ilə şərtlənirdi və bu fəlsəfənin xidmətdən başqa heç bir xeyri yox idi. qeyri-sabit rejimin ideoloji təbliğat maşınının.
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra keçmiş imperiyanın digər respublikalarında olduğu kimi, Azərbaycanda da marksist-leninizm ideologiyası sürətlə süqut etdi.

2.