Microsoft Word xosrov v? Sirin-nizami g?NC?VI. doc Nİzami GƏNCƏVİ

Yuxusuz gecədən  most olmuşam  nıoıı. 

Qolom  bir qılıncdır,  düşmür olimdon. 

Мэп hansı qapıdan girim,  dürr saçım? 

Hansı  xozinonin  ağzını açım?

No zinot verim 

k

İ , 

dünya bozonsin? 

N ədən yapışım 

k

İ , 

el ohson  desin? 

Soadot xoş ü z b   qapımdan girdi,

Öpdü üz-gözümdon.  şadlıq gətirdi, 

Dedi:  - Işin 

müşKül 

deyildir daha, 

Baxtın uğursuzluq görmoz bir daha. 

Dünya şahonşahı  buyruq verdi 

k

İ, 

Gotir tarixbrdən bir yeni  sevgi.

No 

k

İ , 

hal olıli  var,  ölüb gedirbr, 

Donurlar buz 

K İ m i 

hey  biror-biror.

Son  dil xoncoriylə göy toposindon

39

M əna 

tüKİərini 

toraş 

etmisən. 

Ütarid qələmin 

son 

etdin mismar, 

Zöhro 

ipəyindən 

doğdu 

tiıcanlar.

40

Ruhlara dors öyrot son  İsa Kİmi, 

Eşqdon  şartı yandır bir M usa Kİmi. 

Üzüyo fıruzo qaş  salanda son 

Bizdon  SülcymantOK ota görorson. 

Layiqib  son in qodrini bilsoıc,

Son  do 

naşÜKÜrlÜK 

ctm ozson.  bişoKK. 

Ç’oKdiyin  э т э у э   vcrmosoK  doyor.

Soııi  Firdovsi to к  incitsoK ogor1". 

Qızıla buz möhrü vuraraq homon 

Bir pivosatana onu vcrorson. 

XoşboxtlortOK ogor dövlot scvonson. 

Tamahı  molıv elə,  qurtar olindon. 

Könlüm soadotlo olub homavaz. 

Sevindi, döv loto ey b d i bir naz:

-  К оток vaxtı goldi. т э п э  yardım et! 

Bu qəmli çağımda imdadıma yet! 

Qüdrotli  vo ustad şairbr,  boli.

Şahlar Köməyib  d eşd ibr b li.

D ö v b t yardım ıyla töKdübr todbir. 

Loli dcşmoK üçün almaz goroıcdir. 

Onlar ncmot  içro ömür sürdübr, 

Duydu sözbrini göylordo  üİKor. 

Seçmişom dünyada т э п  bircə bucaq, 

Arpa unu olmuş azuqom  ancaq.

II an to к xozino üsto yatıram,

А ф а  çöroyiylo oruc tuturam.

A rılar Kİmiyom. yuvam dansqal, 

Dansqal yuvamda çoxdur şirin bal. 

Şahın sayosindo т э п  qalmaram ac, 

ÜrəK 

daralsa da deyibm  möhtac.

Quş istəsəm, uçub bacadan golor. 

Balıq arzulasam, yanlar y erbr. 

Düşmoni  molıv  olsun 

b ö y Ü K  

dövbtin, 

Hümmotlo  istorom  onun qüvvotin. 

Şahın hümmotiylo işim uğurlu. 

Baxtımın g ö zb ri aydan da nurlu.

41

Dünyadan əlimdə mal yoxsa ogor. 

Qənaət 

k İ  

vardır, 

K İfayot 

cdor.

BU ŞERİN TARİXİ VƏ 

SƏBƏBİ HAQQINDA

Dünya padişahı  boxtiyar xaqan 

B annsın dünyada toxtü tacından.

Мэпа aləmində  toxti  bozodon.

Bu hoyat 

müİKİinü 

bütün fotlı  cdoıı. 

Dövlot  səmasıdır,  soxa donizi.

Нэг bir sözıındo var mərhəmət izi. 

Şahların  şahıdır, vüqarlı,  adil,

Adı Toğrul  şahdır,  özü  rohmdil.

Toxtü taca çatdı,  soltonot qurdu,

Arslan şah ycrindo  toxto  oturdu. 

QoyarKon bu evin binasını mon.

Cavahir çıxardım bu xəzinədən,

Мэп naxış 

salarKon 

tale 

y a r 

oldu, 

Fələıdər do т э п э   duaicar oldu.

Naxşın g ə b c ə y i bu taledədir,

Öz 

n ax şıtO K   tÖKor 

т э п э   də tadbir.

Şahın  şərəfınə  salınan buta 

Layiqdir şah 

K İ m i  

aləmi tuta.

Sevdiyim osori  qurtarıb tamam,

A z  müddot  içindo başa vurmuşam.

Yolda gecİKdim 

k

İ, Könül pənahım, 

Işb rin  qurtarsın sevimli şahım.

Tamğaçı bağlasın hoboşi  saça,

Şüştar zinotini  bağlasın  Çaça11.

Ç’otir tərlanıyla tutsun ünqanı,

Qızıl tacla tutsun o,  süroyyanı.

Onun 

b ö y ü K İ ü y ü  

göylərə  çatsın,

Atını  Ceyhundan özü sıçratsın.

Gücııno 

o y i l s i n   d ü z   y e d d i  

ö

I

ko

.

Ağalıq ey b sin  doqquz folOKO.

Göndorsin xaqanlar xoracı  Ç’indon.

42

Qeysərlər cizyəni Rum ellərindən12. 

ŞüKr olsun allaha,  ona, bilirİK, 

Toxunmaz yaman göz, yanar üzorlİK. 

M ənim do  şəfqətdən üzərliyimi 

Kaş aparsın ona sabah nosimi. 

Ümidvaram, otri  xoş olsa ogor. 

Əvozindo о  da moııi  əzizlər.

О, aləmin cam, о,  сап aləmi. 

Gövhorlor sərrafı, dünya alimi 

Desin:  - Ey Atabəy,  son.  ey cahangir! 

Axı, N izam iyb bu  roftar nədir?

Belo  söz ustadı пэ zamanadoK 

Qalsın bir guşodo yoxsulluqda, to к9 

Mogor yctişmoyib lıolo do zaman, 

Ona hörmot edib oziz tutasan?!

Bir baxışınla aç qomli gözünü.

Qaşını bir torpot. güldür üzünü.

Gcco Mohsotinin bir qozolino 

Sən 

k

İ,  boxş cdirson yüz-yüz xozino. 

Bir xırman boxş ctsoi< ona biz ogor. 

V anm iz oicsilmoz bir а ф а  qodor. 

Var-dövləti daşan bu müİKümüzdən 

Bir xaraba abad olmasin no don 9 

G ünoş saçdığıyçün qaranlığa nur 

Onun öz sarayı abad olmuşdur.

Ota кофэПкхЛэ bulud slid verir,

Odur Kİ,  soli rot i  dünya qodordir.

Indi bir ömürdür bu xoş о to 

11

 quş 

ŞiİKÜr - ncmotlİKİo zolımotdo  olmuş. 

Ə1 vurmamış lıolo  piyalomizo.

M in toşoKKiır edir, ancaq 

k

İ,  bizo.

Son  Kİmi Keyxosrov,  piyalodoıı  az, 

Elə bir qulama şey bağışlamaz. 

G öybrin toxtiııdoıı 

yüksok

 bir başa 

Nəvaziş göstərməıc heç çıxmaz boşa. 

Nizami, bu  roftar bu qılıq nədir?

43

Elə  şaha qarşı qabalıq nədir?

О elə bir şahdır, onun hor zaman 

Qapısını öpür  Foğfurla Xaqan.

Ey torpağa düşmüş bir parça torpaq! 

Bu sözbrçün hansı üzrün olacaq?

44

Olsa, bir üzrün var:  haqq dorgahina 

Çox bonzori  vardir,  dcyorson  ona.

О  ycrdo 

yi'iKsolon 

alçalar, 

bişoKK.

Getdi

kco

  sortloşor alçalan,  gcrçoK.

Domiri  yandiran ildm m  gcco 

Gör qarı  şamını yandmr песэ?

Dalğaları qorxunc 

böyÜK 

donizlor 

Bir gülə nuş olar, bir bağa zohor.

Süleymandır, bizim şaha baxsana,

Gah balıq söz deyir, gah da A y ona13.

Dobirlor 

zərgərlİK 

KÜrolorindon 

Q ızıl  da götürür, t x ^ a q  da bozon14.

Durduqca dünyanın bu suyu,  rongi,

Yerin saxitliyi, göyün ahongi 

Bu dünyanı  osrin  sahibino ver.

KömoKÇİsi olsun onun göylə yer.

Taledon, 

gonclİKdon 

xeyli barinsin,

Bir uzun ömür ver ona, yannsin.

Heç 

o s k

İ

k

 

olmasın dövbti, van,

Onsuz  sönsün tacın parıltıları.

Taleyindon bolluq dünyanı alsın,

Colalından  onun g ö y b r ucalsın!

A T A B Ə Y   Ə BU   C Ə FƏ R  M Ə H Ə M M Ə D  

E L D Ə G İZ İN   T Ə RİFİ

Güldü iqbalıma taleyin üzü,

D ö v b t sayosindo yüıcsəltdim  sözü.

Saldım qolomimo  diqqotlo nozor,

Şahonşah  adına yazdım bir osor.

O,  şahlar şahıdır,  şordon uzaqdır,

О 

qaşla baş Kİmi lıonı  cüt, lıonı tağdır.

Dövranın 

haKİmi 

Ataboy bütün 

Kosmişdir dünyadan 

K Ö K İin ü  

zülmün.

Bir Əbu  Coforin  soxasına bax!

45

Mahmudtəıc Xorasan tutan olacaq15.

46

Nuru gün to к tutub bütün dünyanı,

Dostu ozizloyir. yaxır düşmanı.

Dünya vo  din  Şomsi  adlandığından 

Hamıya nur saçan günoşdir.  inan!

Bod nəzərdən uzaq,  bod gözdon uzaq,

Sən bizə  səadət bəxş elə  ancaq.

Şamil  olan zaman hor ко so  roll mot 

Ikİ 

sahib adi oldu Mohommod.

Mohommodin biri  son pcyğombordir.

Biri da  son şahdır, bu gün ömr edir.

Ərəb  somasinda biri qomordir.

Biri  Əcəm  şahı  - bir tacvərdir.

Biri dini etdi zülmdon  azad,

Biri odalotlo  dünyanı abad.

Bu adla foxr с don  lıor İ

k

İ  dünya 

I

k

İ  "mim"  lıorfındon taxm ışdır sırğa.

"Aləm"  do bir "mim"  var,  onda 

İKİsi,

Bölmüşdür "aləmi"  paxıllıq hissi.

Qolom ШгкЬппэ  salaraq no zor.

Bir "mim"  - tac bağışlar, bir "mim" 

da 

- 

к э т э г 16. 

Tac boxş 

cdon 

nurlu, parlaq 

şimşoKdir.

Adi  - tac  boxş  cdoıı.  özü 

yÜKSOKdir.

Ondan ota umsa göyün tağları,

Soxasında batar Cudi  dağlan.

Kimə:  "Şah ol!"  deyər о, vancən fələıc?

Şahları yıxır 

o, 

üstün 

goloroK.

Soxasındaıı  doııiz utanmış guya,

Bir alın toridir.  düşmüş torpağa.

Qılıncı buluddur, domir yandırar,

Bu qılıncdır yeddi  ölıcəyə  açar.

Altı tağ  çadrını  daşıyır colıot.

Doqquz göy do  edir ona itaot.

Dürrünü 

doryatOK vcror güloroK.

Darınmaz 

g ö v lıo r o   z o ııg iıı  modoııtOK.

Dünya ana 

Kİmi 

sevmişdir onu.

Bahar 

Kİmi 

doğmuş  adil oğlunu.

47

Bu dünyadan xaric bütün xəbərlər

48

Onun 

üroyino 

qeybdən gələr.

Hansı bir elmdən xəbəri yoxdur? 

Hansı  səadətdən  somori  yoxdur?

Kim ona tay tutar cosur aslanı?

Ilahi, 

onuntƏK 

bir aslan hamı?

No bir 

kos

 

incimiş aslanlığından,

No bir aslan vardır önündo duran. 

N izosi 

t ü K  

dcşor - alanda nişan, 

Gözdo qıl  axtaran olar porişan.

Onun  ildırımtOK haça oxundan 

Qara bulud Kİmi  dağılar düşman. 

SübhtOK  qılıncı  ç ıx sa  m eydana 

Düşmon  şofoq  Kİmi  boyanar qana. 

Rum un başındaKi  qara solibi 

Zofor d iş b r ib   etdi  m um   Kİmi17. 

TürKİordon  ç o x   İ

koii

  qoşunu Rumun, 

H indi  q ılın cıyla etdi  sornigun.

Atının süroti  ötor 

K ü b y i ,

Yeddi  monzil  geri qoyar foloyi. 

ÖKİizün 

bclindo  qorar tutan yer 

Onun cilovunda gozib  dövr edir. 

Başı A ya çatmış, tacı göylorə,

Şahlar gərəıc b e b  hünər göstərə. 

Bürüyüb ab m i xeyirxah  sosi.

Gərəıc b e b   olsun allah Kölgəsi.

Bu dünyada qara,  ağ hor пэ 

k

İ, 

var, 

Haqdan  sonra ona socdo  qılarlar. 

Doniz dalğalardan zireh gcyoroı< 

Düşmonin  üstüno  şığıyır oxtəıc. 

B eb d ir dağların dönmoz ilqarı,

Daşa basır ona кэс baxanları. 

Düşmonin boğazı  maqnito  bonzor. 

Onun nizəsini özi'ıno 

ÇOKOr.

Sayıqdır,  düşmondon  yaxşı qorunur, 

О yatmır,  şahlığın şorti  do budur. 

Atabəy  Eldogiz  "Əlvida"  dcyo

49

Dörd toivbir söylədi yeddi ölıcəyə18.

50

Tapşırdı ab m i о, bir to к сапа,

Canı, var, ölmüşdür, demoyin ona. 

Onun varlığıyla yaşayır cahan, 

Şübhəsiz 

k İ ,  

odur bu dünyaya can. 

Odur bu dünyada 

h o r  

Kosdon Ьоуйк, 

Heç oskİk olmasın başından bir №к, 

Yoxdur onun Kİmi xoşbəxt doğulan, 

Onun 

h ö K m ü n d o d i r  

Çin, Həbəşistan. 

Meyi 

p iy a lo y o  

töıanüş Iraqda,

Zohmi  Rumu,  Şamı qoymuş maraqda. 

Ovlağı Abxazda vo  Dorbonddodir. 

Şəbxunu Xarəzmdə,  Səmərqənddədir. 

Bu Ayın üzündon  işıq getməsin,

О tac  şah başını heç tore ctmosin. 

Sevmədiyi bir şey ud olsa belə,

Oda düşüb yansın, tez dönsün 

k ü

I

ə

. 

Onu 

i n c İ K  

salan düşsün məhşərə, 

Xozino olsa da, Kömülsün уегэ.

T Ə Z İM  X İT A B Ə Sİ

Allah Köməyilə tapşırılan taxt 

Şoroflidir. onu alan da xoşboxt! 

Soltonotin Ьоуйк sığnağı  sonson! 

Xilafotin güclü dayağı sənsən!

Son in  qılıncından yoxluğa qodor 

Məsafə bir tÜKdiir,  dcsom  müxtosor. 

iKİnci Firidun, yeni Comşidson.

Yanlış bənzətmədir,  səhv elədim т э п . 

Firiduna südü vermişdir İ

iiok

.

Sənsə bəxtiyarsan, igidsən 

şirbK . 

Comşidi  öldürmüş ZöhhaK ilanı,

Soııo göy obdori vermişdir cam 19. 

Onlarda toxtü tac vardısa dünon. 

Təxtü-tac verirsən möhtaclara son.

51

Нэг bir igid um ar şahdan bir nişan,

52

Son  hom  Keyxosrovsan, həm da pohlovan. 

Süleymanda 

ü z ü k

, 

sondoso  din var, 

IsKondordo ayna,  sondo  ayin var.

Sən göron  sirlori  görormi  mogor 

Camda Cam,  aynada 

b ö y ü K  

İsıcəndər?20 

Xoşboxtdir cavanlıq mülıcü soninlo.

Əlinlə bəndm iş bu ab m  b eb .

Domir qılıncınla dünyanı aldın,

Qızıl camla Comşid ycrindo  qaldın. 

Domirin  gü cü yb  d ö v b t yığaraq,

Y ığdığın d övbti  ıcefo  qoy ancaq.

Bu dünya fanidir,  qalma cyşindon.

Bu monim  fiıcrimdir,  özün  bilorson.

Söz dcmoyo  şahdan  icazo  olsa.

Bir ııcço  Ьскауо  dcyorom  qısa.

Yolunda çaparam,  hor sohor егкэп,

Şah harutlanna zoııg  çalıram  mon21. 

Birinci quş 

K İ m i 

qondum bu bağa,

Y a bülbül adlandır moııi. ya qarğa. 

Çoxdan düşünürom 

b ö y Ü K  

şah üçün 

Layiqli bir töhfo düzoldim  bir gün. 

Töhfom  yoxdur пэ Hind, пэ  Çin şahıtəıc. 

Qoyum Kandarını tağ-tağ орэгэк.

Bir ovuc xəyaldan doğulur 

fiKİr.

ŞabaştOK  tÖKiırom 

qarşına bir-bir. 

Qarışqadan olmaz qurbanlıq 

tiı 

Süleymana layiq deyil 

çoyirtKO. 

Buludumda yoxdur bundan yaxşı  su,

Can osirgomorom  sizdon.  doğrusu.

Bir zorroylo günoş heç tutularmı?

Sorçoylo torlanı  ovlayan varmı?

Sözbrin haximi olsam da, yazıq...

Bir 

tÜ K Ü m  

do yoxdur bunlardan artıq. 

S izinb   olsa da qolbim  daima,

Özüm orda yoxam, n eyb yim ,  amma... 

Monim  sirrim  şahdan pünhan deyildir.

53

Duadan başqa bir şeyim yox, bilir,

54

Bu İKdiş Nizam i qərib haldadır,

Y an   siгко  dadir, yan bal dadır22.

Bir mey çcşmosidir.  açmış tobi  tor.

Quru zöhd yüKüdür,  dalinda gozor.

Quru çcşmodirso 

zahidlİK 

ağzım,

DirilİK suyudur şerim, avazım.

Göboivdo  to к qalıb 

m üşKİoşm işom . 

Sim urğ o m . 

tonhalıq  olmuşdur pcşom.

Мэп gül moclisinə  olmaram 

tİKon.

Duadan başqa şey golmoz olimdon. 

Hüzuruna bir az gee goldim.  ancaq 

Go 1 dim  bir şir Kİmi  qoçaq  vo  qıvraq. 

Dünya görmüş qoca gözol  demişdir:

"Gec gəlsən,  ey cavan,  düz gəl",  demişdir. 

Sohor socdosino vardır qüvvotim.

Yoxdur şaha layiq özgo  xidmotim. 

Qorxuram qürurdan yctişor xotor.

Ü r o K  

xam tamaha m eyil göstoror.

Tamahın  üstüno  xirqo 

çoKorom.

Qürur paltannı  cınb 

tÖKorom.

Mücorrod bir cşqo yetişdiyim gün 

Qayğısız  vo yalqız olaram bütün.

Başımı  qoyaram yohor qaşına,

Boxt 

K İ m i 

çıxaram ordan qarşına,

Rodd ctson. uzaqdan socdo  cdorom. 

Könlüm işıqlanar göstorson кэгэт.

Istoson 

mahtabtOK 

bir gülüşündən 

Işıldaquş 

K İ m i 

nur saçaram т э п .

Dövlot quşu 

K İm i 

boyonson 

K İ m i,-  

Olar bu dünyanın 

b ö y ü K   h a ı c i m i .

Sübhün gözü 

Kİmi 

hor ко so baxsan, 

Qovarsan zülmoti  üstündon  asan.

Нэг о1кэуэ gctson  günoş 

Kİmi 

son 

Simü zor 

tÖKübr ətOKİərindən.

Нэг il belə payla son  qızıllan,

Canının domirdon  olsun hasan.

55

Н октй п ,  royin  olsun dünyada qaim,

56

Kölgən əsKİlməsin bu ycrdon  daim. 

Başında şahlığın papağı olsun, 

Övladın arxanın dayağı olsun.

Нэг monzildon gəlib Keçdiyin zaman. 

Ay vo günəş Kİmi parlaq olasan. 

Allahın höıcmüylə gctson hayana 

Н о к тй п  vacib olsun bütün cahana. 

Bütün bu dünyaya höıcmüran olub, 

Ordun qalib çıxsın, düşmonin  moğlub

XOŞBƏXT PADŞAH QIZIL 

ARSLANIN TƏRİFİ

Tez ol,  ey səhərin gözəl nəsimi!

Çatdı mehribanlıq, nəvaziş  domi.

ÜİKərə 

baş vuran  şah məclisində 

Yeri  öpüb,  şalıa tozim  et son  do.

Yeddi 

ö

I

k o

 

şahı, var çox hünori.

Diııo  vo  dövloto verdi zofori.

Tacı Aydan 

y ü k s o k

 

о

 

Qızıl Arslan 

Qorbin  ponahıdır.  Şorqo höıcmüran.

Qorb olsa da onun Mehditəıc yeri,

Şorqdon  do 

Keçmişdir 

ıccşi

k ç İ

lori.

Bir mum  üsto  vursa möhrünü ogor.

Ç’indon xərac golor,  Rumdan cizyolor.

Gül  roııg  qılıncıyla,  istoso.  homon 

Rus  nohri  axıdar zoııg  çcşmosindon.

Allah yardımıyla silib qaranı,

İstoso  ağardar o, Hindistanı.

Heyran qalıb  şahın ədalətinə,

ŞimşoKtOK 

göründü, yox oldu 

fit 

no.

Töhfo verdiyindon bulud 

K İ m i , 

bax, 

Qılıncından dünya olmuşdur parlaq.

Bulud soxavoti  cdorso  şüar 

Yüz dofo yaşanb bir damcı  salar.

57

LaKİn onun əli yüz bir dəryadan

58

Gövhərlər çıxanb verdiyi zaman 

Dımağının ucu bclo yaş olmaz, 

Soxa dünyasında ondan baş olmaz. 

Onun taxtı parlaq günoş adlanır,

A y göydo onunla hey qanadlanır. 

Yeddi iqlim yetmiş olsaydı  bclo. 

Torpağı  olmazsa,  dönordi  yclo. 

Zühol  onun qulu olmasa ogor.

No  qodor qocalsa göylordon епэг. 

Baş qaldırsa ogor göyo  düşmonlor. 

Ycııo bu dorgahda torpağı  öpor. 

Ç’öldo aşıb-daşsa Araz пэ  qodor. 

Dəryaya çatanda tez saıcitləşər.

Yüz dağ bağlasa da qoluna yağı.