Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc

Aşkarhq prinsipi — təhrif olunmasına görə təqsirkar vəzifəli şəxslərin 
inzibati və digər məsuliyyət daşıdığı halları (Ətraf mühitin mühafızəsi haqqında 
AR-nın Qanunu), ətraf mühitin vəziyyəti haqqında ölkə ərazisində yaşayan hər kəsin 
düzgün informasiya almaq hüququnu nəzərdə tutur (AR-nm Konstitusiyası). 
Bununla, eyni zamanda, həmin prinsip ekoloji hüquq pozuntusuna görə məsuliyyətin 
tətbiqi zamanı aşkarlığı nəzərdə tutur ki, bu da çox mühüm prafılaktiki əhəmiyyətə 
malikdir. 
Ekologiya hüququnun ümumi hissəsinə məxsus olan prinsiplər 
Ekologiya hüququnun Ümumi hissəsinə məxsus olan prinsiplər tənzimlənən 
obyektin spesifıkliyi ilə - təbii obyektlərin məcmusundan təşkil olunmaqla, ölkənin 
ekoloji sistemi ilə şərtlənmişdir. Buna görə də prinsiplərin aşağıdakı növləri qeyd 
olunur: 
1. Müvafıq ərazidə yaşayan xalqların maraqlarının prioriteti və ayrılıqda hər bir 
insanın hüquqlarının müdafıəsi. Bu prinsip onunla ifadə olunur ki: 
-
torpaq və digər təbii ehtiyatlar Azərbaycan Respublikasında xalqın həyat və 
fəaliyyətinin əsası kimi istifadə olunur və qorunur; 
-
qanunda müəyyən olunmuş hallar istisna olmaqla, respublikamızda olan təbii 
obyektlər başqa dövlətin xeyrinə zəbt olunmur; 
-
təbii obyektlərin istifadəsi və mühafizəsi sahəsində idarəetmə ümumi 
səlahiyyətli idarəetmə orqanlarmın nəzarəti altında həyata keçirilir. Belə ki, bu və ya 
digər ehtiyaclar üçün torpağm verilməsi və ya müsadirə edilməsi yalnız yerli 
haki-miyyət orqanlarının qərarı ilə həyata keçirilir; 
-
dövlətin, təbii obyektlərin istifadəsi üzrə münasibətlərə müdaxilə etmək, o 
cümlədən onlan dövlətin və bələdiyyələrin ehtiyacları üçün müsadirə etmək və 
məcburi şəkildə satın almaq haqqı var. 
Hər bir vətəndaş ətraf təbii mühitə təbii fəlakət, bədbəxt hadisə, qəza, təsərrüfat 
və digər fəaliyyətlə əlaqədar yaranmış mənfı təsirdən səhhətini mühafızə etmək 
hüququna malikdir. 
Bu hüquq ətraf təbii mühitin mühafızəsi, vətəndaşlann əmək şəraiti, məişəti, 

---

istirahəti, tərbiyəsi və təhsili üçün yaxşı şəraitin yaradılması, yaxşı keyfiyyətli qida 
məhsullarının istehsalı və satışı, həmçinin əhaliyə mümkün olan tibbi köməyin 
edil-məsi ilə təmin olunur (Ətraf mühit mühafizəsi haqqmda AR-nın Qanunu). 
2.
Təsisat maraqlarmın ümumdövlət maraqları üzərində üstünlyünü aradan 
qaldıran təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafızəsinin ümumdövlət 
tənzimlənməsinin birincilik prinsipi bundan əwəlki prinsiplə sıx bağlıdır və onun 
təminedici qaydasıdır. Belə ki, torpağın istifadəçilərə verilməsi yalnız yerli 
hakimiyyət orqanlarının qərarı ilə həyata keçirilir. Nazirlik və baş idarələr isə ancaq 
təbiətdən istifadə və ətraf mühitin mühafızəsinin tənzimlənməsi üzrə ayrı-ayrı 
funksiyaları həyata keçirirlər. Bu mənada Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazir-liyi 
təbii ehtiyatların istifadəsi və mühafızəsi üzıə nəzarət fun-ksiyasmı həyata keçirir. 
3.
Təbii obyektləri onların məqsədli təyinatına tam uy-ğun olaraq istifadə 
etməyə hər bir təbiətdən istifadəçinin öhdə-sinə götürdüyü, təbii obyektlərin ciddi 
məqsədli istifadəsi prinsipi. Məsələn, qanunda yol verilən hallar istisna olmaqla kənd 
təsərrüfat təyinatlı torpaqlann qeyri-kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün istifadəsi 
qadağandır. 
Təbii obyektlərin məqsədli təyinatı həm onların verilməsi (satın alınması) 
zamanı, həm də müəyyən hüquqi statusla pay verilməsi yolu ilə olduğu zaman 
müəyyən edilir. 
Təbii obyektlərin təsərrüfat quruluşu layihələrində təsbit olunmuş dövlət 
iradəsini təbiətdən istifadəçilərin yerinə yetirməsi məcburidir. Belə ki, müvafiq 
icazəsi olmadan müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş yer quruluşu layihəsindən 
kənara çıxmağa görə təqsir vəzifəli şəxslər üçün cərimə nəzərdə tutulmuşdur (İXM). 
4.
Təbii ehtiyatların səmərəli istifadəsi prinsipi, təbii obyektlərin təsərrüfat 
istismarından minimal xərclərlə ən yüksək səmərə almağa cəhd etməni ifadə edən, bu 
zaman iqtisadi və ekoloji zərər yetirməyən, təbiətdən istifadənin qanunla qüvvəyə 
yüksəldilmiş iqtisadi tərəfıni əks etdirir. 
Təbii obyektlərin qeyri-səmərəli istifadəsi hüquq pozuntusu hesab edilir və 
təqsirkarın cəzalandırılması ilə yanaşı təbiətdən istifadə hüququna xitam verilməsi ilə 
də nəticələnə bilər. Məsələn, torpağm təsərrüfatsızcasma istifadəsinə görə təqsirkar 
vəzifəli şəxs üçün cərimə nəzərdə tutulmuşdur (İXM). Bu faktın özü isə sahənin 
müsadirə olunmasının mümkünlüyü üçün əsas ola bilər. 
Təbii obyektlərin səmərəli istifadəsi prinsipi bu işin iqtisadi və ekoloji tərəflərini 
nəzərdə tutur. 
Təbii obyektlərin səmərəli istifadəsi prinsipi iqtisadi tərəfdən xərclərin optimal 
qoyuluşu zamanı təbii obyektlərin istifa-dəsində müsbət effektə maksimum nail 
olunmasını nəzərdə tutur. 
Bu prinsip ekoloji tərəfdən ətraf təbii mühitin mühafızəsi və təbiətdən 
istifadənin gedişində maksimum ekoloji təhlükə-sizliyin təmin olunmasını nəzərdə 

---

tutur. 
5. Təbii obyektlərin istifadəsində mühafızə tədbirlərinin üstünlüyü prinsipi 
onunla şərtlənmişdir ki, bütün təbii obyektlər təsərrüfat istismarının mənfı 
nəticələrindən sığortalan-mamışdrr. Bu və ya digər təbii obyektin təsərrüfat istismarı 
üzrə hər hansı təsir onun mühafızəsi üzrə müəyyən tədbirlərin hazırlanması və həyata 
keçirilməsi ilə müşahidə olunmahdu. Belə ki, əkin torpaqlarının istifadəsi torpaq 
münbitliyinin artı-rılması üzrə tədbirlərlə; meşələrin qrrılması - meşələrin bərpa işi və 
meşəartırma üzrə işlərlə; bahqlarm tutulması - balıqçıhq təsəırüfatının 
yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlərlə birgə həyata keçirilməlidir. 
Belə ki, ətraf mühitin mühafızəsi haqqında elə bir qayda müəyyən edilmişdir ki, 
Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı üçün təbiətdən istifadənin hər hansı növü 
zamanı sağlam ətraf mühit təmin edilməlidir; bu məqsəd üçün əhalinin həyatı, əməyi 
və istirahəti üçün normal ekoloji şəraitin təminatı, həyat və sağlamhğının 
mühafizəsinin önəmliyi müəyyən edilmişdir. 
Bununla yanaşı, əgər təbiətdən istifadədə iqtisadi və ekoloji maraqların 
kolliziyası meydana çıxarsa, yəni istismar olunan təbii obyekt üçün təbiətdən 
istifadənin üsulu zərərli olarsa, o zaman üstünlük ekoloji maraqlara verilməlidir, 
təbiət-dən istifadə üsulu ya dəyişdirilməli, ya da xitam olunmalıdır. 
6.
Təbiətdən istifadədə kompleks yanaşma prinsipi onunla ifadə olunur ki, təbii 
obyektin istifadəsi zamanı bütövlükdə ətraf təbii mühitlə və digər təbii obyektlərlə 
onun bütün ekoloji əlaqələrini nəzərə almaq vacibdir. Bu səbəbdən hər bir konkret 
təbiətdən istifadə növünün tərkibində, adətən, təbiətdən istifadənin əsas məqsədi və 
ə
sas məqsəddən irəli gələn əlaqəli məqsədi olur. Məsələn, torpaq istifadəçisi, torpaq 
sahə-sinin məqsədli, səmərəli və effektli istifadəsinə görə hüquq və vəzifələrlə 
yanaşı, labüd olaraq onun torpağında olan su obyektlərinin mühafızəsini 
pozmamaqla, qonşu təbiətdən istifa-dəçilərin (meşə istifadəçiləri, yerin təki 
istifadəçiləri) qanuni maraqları və hüquqlarım pozmamaqla torpaq sahəsini istismar 
etmək vəzifəsi və hüququ alır. 
7.
Təbiətdən istifadənin sabitliyi prinsipi belə bir tələbatla şərtlənmişdir ki, hər 
bir təbiətdən istifadəçi öz vəziyyəti-nin sabitliyinə inanmalı və təbii obyektin 
istismarı zamanı bütün vacib işləri görməyi bacarmalıdır. Belə ki, torpağın və digər 
təbii ehtiyatların icarəsi, adətən, uzunmüddətli xarakter daşımalıdır (5 ildən daha 
çox), əks təqdirdə torpaq və digər təbii obyektlər səmərəsiz istismar olunacaqdır. 
Təbiətdən istifadənin sabitliyi prinsipi qanunvericilikdə müxtəlif qanunlarla 
təmin olunur: