Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2. Dünya ölkələrində əhalinin ərzaq məhsullarına olan
tələbinin ödənilməsi vəziyyəti. Müharibədən sonrakı onilliklərdə bəşəriyyət yer əhalisinin əksər hissəsinin ə rzaq təminatının ənənəvi probleminin həll edilməsinə nail ola bilməmişdir. Bu 48
problem yalnız inkişaf etmiş ölkələr üçün aktuallığını itirmişdir, təqribən 30 ölkədə problem qismən, ümumilikdə isə BMT-nin üzvü olan 200 dövlətdən 60-65-də həll olunmuşdur. Müharibədən sonrakı onillikdə ərzaq mallarının istehlakı ümumilikdə bütün regionlarda çoxalsa da, bu göstərici qitələr və ayrı - ayrı ölkələr üzrə fərqlənir. Bununla yanaşı, istehsalın artımı əhalinin müvafiq çoxalması ilə tarazlaşır. Belə ki, son 30 il ərzində taxıl yığımı 2 dəfə, Yer əhalisinin sayı isə 1,8 dəfə çoxalmışdır. Tədqiqatçıların fikrincə, gələcəkdə bu meyil daha neqativ hal ala bilər: əhalinin artım fonunda torpağın məhsuldarlığının aşağı düşməsi dünyadakı tarazlığa əlavə yük deməkdir. Problemin regional - iqtisadi cəhətləri əsasən müharibədən sonrakı onilliklərdə Yerin ərzaqla təminatı baxımından müəyyən cəhətlərlə səciyyələnən coğrafi bölgələri qəti olaraq müəyyənləşmişdir. Birincisi, Qərbi və Şimali Avropa, Şimali Amerika, Avstraliya, Yaponiya daxil olmaqla dünyanın sənaye bölgələridir və bu regionlar yüksək keyfiyyətli ə rzağın qıtlığı ilə deyil, artıqlığı ilə qarşılaşır. Amma inkişaf etmiş ölkələrin ərzaq təhlükəsizliyinin məhz inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki aclığa əsaslanması tədqiqatçıların diqqətindən yayınır: inkişaf etməkdə olan ölkələrdə TMK - nın nəzarəti altında olan, məhsulları inkişaf etmiş ölkələrin bazarları üçün nəzərdə tutulan böyük aqrar anklavlar yaradılmasaydı, aqrar sektorun yüksək məhsuldarlığına baxmayaraq həmin dövlətlərin öz resursları bunun üçün çətin ki, kifayət edərdi. İ kincisi, bu bölgələr üzrə ərzaqla təminat səviyyəsi BMT ÜST - in tələbləri baxımından Avropanın cənubunda, o cümlədən Yunanıstan, Portuqaliya, Türkiyə və ön Asiyada, Latın Amerikası dövlətlərinin əksəriyyətində, Məqrib və ASEAN öləkələrində yerləşir. Üçüncüsü, ərzaq təminatı BMT ÜST - in standartlarından yol verilən kənarlaşma hüdudlarında olan Şərqi Avropa, MDB və Baltikyani ölkələr, habelə Hindistan, Misir, İndoneziyadır. 49
Dördüncüsü, əhalisinin əksər hissəsi ərzaq böhranının bütün ağırlığını çəkən inkişaf etməkdə olan ölkələrdir. (bunlara parlaq nümunə Böyük Səhranın Cənubunda yerləşən dövlətlərdir). Elmi - texniki tərəqqinin qüdrətinə inam artıq 1960 - 1970 - ci illərdə təsdiqlənməyə başladı və dünyanın inkişaf etməkdə olan bölgələrində “yaşıl inqilab” yayıldı. Bu termin kənd təsərrüfatı istehsalının məhsuldarlığını yüksəldən aqrotexniki, texnoloji və istehsal - təşkilatı tədbirləri məcmusunu ifadə edir. Burada yüksək məhsuldarlıqlı və xəstəliklərə qarşı davamlı toxumların, ilk növbədə isə düyü və buğda növlərinin tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilir. Müvəffəqiyyətin zəruri şərtlərindən biri su və mineral gübrələrlə təchizatdır. Bütün bunlar inkişaf etməkdə olan bəzi ölkələrə ildə bir neçə dəfə məhsul yığmaq imkanı verdi. Start götürdüyü ilk onillikdən sonra “yaşıl inqilab” heyrətamiz nəticələr nümayiş etdirdi (xüsusilə də “yaşıl inqilab” vətəni Hindistanda); əhalisinin yüksək templərlə artmasına baxmayaraq (Çindən fərqli olaraq, “ailə planlaşdırılması” siyasəti Hindistan cəmiyyəti tərəfindən qəbul edilmədi. Raciv Qandinin öldürülməsinin də məhz bu siyasəti həyata keçirməkdə israrlı olması ilə ə laqələndirilir, ölkə tez bir zamanda özünü ərzaqla tam təminetmə yoluna qədəm qoydu. Amma 1980 - ci illərin əvvəlində potensialı tamam tükəndiyindən, “yaşıl inqilab” boğulmağa başladı. Bunun səbəbi isə kənd təsərrüfatı istehsalının fasiləsiz artımı üçün hər il böyük məbləğdə investisiyalar, Qərbi Avropa ölkələri və ABŞ - ın səviyyəsinə uyğun olan güclü texnoloji baza yaradılması zəruri olduğu halda, onun məhdud tədbirlər kompleksinə istinad etməsi idi. Bəs yoxsul ölkələr bu qədər böyük məbləğdə vəsaiti haradan əldə etməli idi? Təcrübə buğda və düyünün yüksək məhsuldarlıqlı, xəstəliklərə qarşı növlərinin tətbiqi kimi tədbirlərin yalnız müvəqqəti uğur qazandığını göstərirdi. Buna görə də növbəti onilliklərdə Çin və Hindistan “yaşıl inqilabın” məhdud nəticələrini nəzərə alaraq, aqrar sektorun texnoloji bazasının durmadan genişləndirilməsi yolunu seçdi. Ə rzaq böhranından çıxış yolu gen mühəndisliyinin geniş yayılmasında görünürdü və tezliklə onun məhsulları mağazaların piştaxtalarında peyda oldu. 50
Ancaq mütəxəssislər, o cümlədən tibb alimləri həyəcan təbili vururlar: geni modifikasiya olunmuş məhsullar (qarğıdalı, buğda, soya, quş və heyvanların əti, süd) insanın sağlamlığına, ilk növbədə isə, onun həyata sağlam uşaq gətirtmək qabiliyyətinə son dərəcədə mənfi təsir göstərir; bu məhsullarla qidalanan uşaqlar zəif, xəstə böyüyürlər. Ərzaq qıtlığı probleminin həllinin bu istiqamətinin perspektiv olması ağlasığmazdır. Bu daha çox kütləvi alıcıların maraqlarına zərər gətirməklə, aqrofirmaların əlavə gəlir əldə etmə mənbəyidir. Dünyada ərzağın istehsalında açıq aşkar neqativ meyl XXI əsrin ötən onilliyində, sahibkarlar bir sıra ölkələrdə və qitələrə böyük, məhsuldar torpaq sahələrini ərzaq və yem (heyvanlar üçün ) taxılının yetişdirilməsi üçün istifadədən çıxararaq, qarğıdalıdan, soyadan, başqa yağlı bitkilərdən bioloji yanacağın istehsalı layihələrini maliyyələşdirməyə başladıqda yarandı. Əlbəttə, onların bu addımı atmasına ötən onillik ərzində neftin ağlasığmaz dərəcədə yüksək qiyməti öz güclü təsirini göstərmişdir. Belə vəziyyətdə neft hasil edən onlarca ölkə əldə etdikləri gəlirləri hara xərcləyəcəklərini bilmir, 100 - ə yaxın ölkə yanacağın qiymətinin bahalaşması nəticəsində ağır yük altına düşərək, yoxsulluğa daha sürətlə yuvarlanırdı. Nəzərdən keçirdiyimiz problemin həllinin daha bir istiqaməti, məhsullardan torpaqları az, maliyyə resursları isə çox olan bəzi ölkələrin (Qərbi Afrika, Cənub- Şə rqi, Asiya ölkələri, Çin, Avropanın kiçik dövlətləri) öz ehtiyaclarını ödəmək üçün son illərdə intensiv surətdə Afrika, Latın Amerikası və Rusiyada torpaqları satın almağa, orada ixtisaslaşmış fermer təsərrüfatları yaratmağa başlamasıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, dünya ərzaq probleminin həllində özünü qida məhsulları ilə təmin etməyə nail olmuş Çin böyük rol oynamışdır. (dünyanın 6,6 milyard əhalisinin 1,3 milyard nəfər təşkil edən Hindistanın) mövqeyi hansı dərəcədə dayanıqlıdır? Aydındır ki, bu suala cavab vermək üçün xüsusi tədqiqatların aparılması gərəkdir. Bununla belə, dünya aqrar sektorunun bir sıra dənli və başqa qida məhsullarının, texniki bitkilərin qiymətləri dayanmadan artaraq ümumilikdə ərzaq mallarının qiymətlərinin bahalaşmasının sabit meylini yaradır. Bu problem inkişaf 51
etmiş ölkələrdə nəzərəçarpan surətdə ifadə olunmasa da, (ailələrin gəlirlərinin çoxluğuna görə) inkişaf etməkdə olan keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə ərzaq mallarının qiymətlərinin bahalaşması ailələrin əksəriyyəti üçün başağrısına çevrilmişdir. Ə KTT-nin qiymətləndirilməsinə görə, kəskin aclıqdan əziyyət çəkən insanların ümumi sayı 1970-ci illərin əvvəlində 400 milyon nəfər olmuş, 1980 - ci ildə 500 milyon nəfərə yaxınlaşmış, sonradan (1990 - cı illərin əvvəlində) isə Afrikada yaranan böhranlı vəziyyətlə əlaqədar 600 - 700 milyon nəfər arasında tərəddüd etmiş, 2011 - ci ilin başlanğıcında 1 milyard nəfəri ötüb keçmişdir. Qeyd etməliyik ki, həmin qiymətləndirmədə yalnız orqanizmin salamat qalması üçün kifayət edən enerji ehtiyaclarının təmin olunmasını nəzərdə tutan, aclığın son həddə çatan “kritik səviyyəsi” qəbul edilmişdir. Aclığın müəyyənləşdirilməsi üçün daha sərt yanaşma qəbul olunarsa, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə aclıqdan əziyyət çəkənlərin sayı daha da çoxalacaq. Ərzaqla əlaqədar vəziyyətin dramatizmi bundadır ki, müstəmləkədən azad olmuş ölkələrdə bu hadisə nəinki kütləvi, həm də daimi, əhalinin geniş təbəqələrinin həyatını müşayiət edən xarakter daşıyır. Aclığın təbiətini ictimai hadisə kimi dərk etmək üçün onu “gizli” (xroniki) və aşkar - məhsulsuzluq yaxud təbii fəlakətlər, hərbi münaqişələr səbəbindən (o cümlədən 1992 - 1993 - cü illərdə Rusiya hakimiyyətinin məsuliyyətsizliyi üzündən ölkənin Şimal rayonlarına ərzaq mallarının göndərilməməsi) kütləvi aclıq hallarının yaranması formalarında təzahür etdiyi nəzərə alınmalıdır. Birinci forma –səfalət və bununla bağlı olaraq əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin son dərəcə aşağı düşməsi nəticəsində baş verən xroniki aclıq inkişaf etməkdə olan ölkələrin ə halisinin elementar yaşayış vasitələrindən məhrum olan böyük hissəsinin həyat tərzinə çevrilən, milyonlarla insanın daimi fiziki məhrumiyyətlərinə gətirib çıxaran “gözəgörünməz” böhran kimi təzahür edir. Təzad bundadır ki, aclıqdan və doyunca yeməməzlikdən məhz qida məhsullarının istehsalçıları - aztorpaqlı və torpaqsız kəndlilər, icarədarlar, kənd təsərrüfatı fəhlələri əziyyət çəkir. Ehtiyac altında sıxılaraq onlar qida məhsullarını özlərini və ailələrini dolandırmaq üçün
52
kifayət edən həcmdə istehsal etmək, almaq iqtidarında deyil. Ümumilikdə isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xroniki aclıqdan əzab çəkənlərin 80 % - i kənd yerlərində yaşayır. Xroniki aclıq azadlığa çıxmış ölkələrin xalqlarına əmək resurslarının təkrar istehsalında əvəzolunmaz zərər vurur, ömür müddətini qısaldır, ölüm göstəricisini yüksək səviyyədə saxlayır. Aclığın yığılan məhsulun həcmindən və milli ərzaq fondunun vəziyyətindən asılı olmayan “gizli” formasında bu fəlakətin sosial mənşəyi aşkar görünür. İ nkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin əksər qismi aqrar sektorda məşğul olduğuna görə, burada baçlıca problem kəndlilərin torpaqlarının azlığıdır. Artıq 1960 - cı ildə becərilən torpaqların əhalinin hər nəfərinə düşən sahəsi kiçik idi. BMT-nin ərzaq və kənd təsərrüfatı təşkilatı olan ƏKTT - nin siyahıya almasına görə, həmin vaxt bu sahə Asiyada 0,35 hektar, Afrikada 0,9 hektar, Cənubi Amerikada 1,14 hektar idi. Bunun nəticəsində işsiz kəndlilərin sayı surətlə artırdı. Məsələn, 1961 - 1971 - ci illəri əhatə edən dövrdə onların xüsusi çəkisi 24% - dən 38%-dək artmış, 1972 - 1991 - ci illərdə artım templərinin xeyli zəifləməsinə baxmayaraq 14 - 17%, onilliyin sonunda isə cuzi azalaraq 13 - 15% olmuşdur. Bu səviyyə 2001 - 2010 - cu illər ərzində də qalmışdır. Buna baxmayaraq, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda torpaq sahələrindən, sadəcə istifadə olunmur. İş bundadır ki, həmin torpaqlar əsasən onun kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə buraxılmasında marağı olmayan şəxslərin - latifundistlərin, qəbilə başçılarının, iri aqrosənaye şirkətlərinin, avtoritar rejimlərin zabitlərinin və məmurlarının özəl mülkiyyətindədir. Belə vəziyyət böyük sosial dəyişikliklərin, o cümlədən həqiqətən demokratik torpaq islahatının keçirilməsinin zəruriliyini bir daha sübut edir. ƏKTT - nin məlumatlarına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olduğundan 1,8 dəfə çoxdur. Təsadüfi deyil ki, ümumi əhalisi 1,4 milyard nəfər təşkil edən 50-dən çox inkişaf etməkdə olan ölkədə ərzaqla təchizatının mütləq azalması müşahidə edilir. Bununla əlaqədar, ədəbiyyatda “ərzaq təhlükəsizliyi” anlayışı peyda olmuşdur. Ə KTT-nin açıqlamasına əsasən, “ev təsərrüfatı ailənin bütün üzvləri üçün ərzaq 53
məhsulları həm fiziki, həm də iqtisadi cəhətdən kifayət dərəcədə əlçatan olduğu və ona bu əlçatanlığı itirmək təhdidi olmadığı halda, ərzaqla təminat baxımından təhlükəsiz hesab oluna bilər”. Burada “ev təsərrüfatı” deyildikdə, ailə təsərrüfatı, ayrı yaşayan vətəndaşların iqtisadi imkanları nəzərdə tutulur. Aclığın təzahürünün göstərilən açıqlamasına ciddi riayət etsək, bir çox ölkələrin, o cümlədən MDB ölkələrinin buna düçar olduğunu görürük. Ərzaq təhlükəsizliyi ilə qidalanma arasındakı əlaqə bundan ibarətdir ki, “ərzaq təhlükəsizliyi” insanların lazımi qədər qidalanması üçün zəruri, amma kifayət olmayan şərtidir. İnsanların qidalanmasının tam dəyərliliyi ev təsərrüfatının (ailənin) qida rasionu, xəstəliklərin qarşısının alınması və sağlamlıq üçün əlverişli mühit yaradılması, habelə ev təsərrüfatını idarə etmək kimi amillərlə müyyənləşdirilir. İ nkişaf etməkdə olan ölkələrdəki ərzaq problemi həm daxili, həm də xarici şə rtlər və səbəblər kompleksinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranmışdır. Daxili səbəblərdən ən mühümləri onların iqtisadiyyatının ümumilikdə, xüsusilə də kənd təsərrüfatının birtərəfliliyi və geriliyi, bu sahədə arxaik aqrar münasibətlərinin qalmasıdır. Ərzağa ictimai tələbatın dəyişən strukturu ilə bu ehtiyacları ödəməli olan qida məhsullarının yerli istehsalı sektorunun arasındakı uyğunsuzluq da məhz bundan irəli gəlir. Problemdə bir sıra: sosial, iqtisadi, siyasi, demoqrafik, aqrar texnoloji, iqlim, resurs, ekoloji, mədəni - etnik amillər bir - birinə güclü təsir göstərir. Tədqiqatçıların çoxunun irəli sürdüyü konsepsiyalarda aclığın əsas səbəbləri kimi bioloji və başqa təbii amillər göstərilir. Kifayət qədər geniş yayılmış bu nəzəriyyələrdə aclığın mənbəyi demoqrafik detreminizmin, neomaltusçu mövqelərindən izah olunur. T.Maltusun müasir ardıcılları inkişaf etməkdə olan ölkələrdəki aclığın başlıca səbəbinin 1950 - ci illərin ortasından başlayaraq əhali artımının sürətlənməsi-demoqrafik partlayış olduğunu iddia edirlər. Bu fenomen özü isə birtərəfli yanaşılmaqla, sırf bioloji hadisə, insanların “nəslini qoruyub saxlamaq” məqsədilə çoxalmaq cəhdi kimi nəzərdən keçirilir. Afrikada, Asiyada və Latın Amerikasında ətraf mühitin sürətlə pisləşməsinin səbəbləri bu 54
konsepsiyalarda əhali artımı ilə əlaqələndirilir. Aclığı demoqrafik və ekoloji vəziyyətlə bağlayan fikirlər söylənilir. Beləliklə də, aclığın baş verməsində acların özü günahlandırılır. Ərzaq probleminin çoxamilli xarakterini sadələşdirdiyinə, ailənin planlaşdırılması üzrə demoqrafik siyasətə istinad etməklə, onun sosial məqamlarını izah etmədiyinə görə məsələyə bu cür yanaşma mahiyyətcə elmə zidd, siyasi baxımdan mürtəce və praktiki cəhətdən faydasızdır. Təbii ki, ailənin planlaşdırılmasının əhəmiyyəti gələcəkdə artacaq, amma diqqəti məsələnin yalnız bu, özü də yaxın perspektivdə həlledici rol oynamayacaq cəhəti üzərində cəmləşdirmək böyük ehtimalla ağla batan deyil. İ nkişaf etməkdə olan ölkələrin BƏB sisteminə “qoşulmasının” qeyri - ekvivalent xarakteri orada ərzaqla təminat vəziyyətinin gərginləşməsinin başlıca səbəblərindən biridir. Müstəmləkə və azadlıq əldə olunduqdan sonrakı dövrlərdə iqtisadi artım tərzi inkişaf etməkdə olan ölkələrin kənd təsərrüfatında məhsuldar qüvvələrin tərəqqisini ləngitmiş, onu metropoliyanın ehtiyaclarını ödəyən biryönlü, monokultur ixtisaslaşmış sahəyə çevirmişdir. Təkrar istehsal prosesinin dərin deformasiyası ölkələrin geridə qalmasına, çoxmilyonlu xalq kütləsinin səfalətinə səbəb olmuşdur. Bununla da nəinki müstəmləkəçilik dövründə, hətta inkişaf etməkdə olan ölkələrin siyasi müstəqilliyi şəraitində tipik hadisəyə çevrilmiş kütləvi aclığın sosial - iqtisadi şərtləri formalaşmışdır. Əlbəttə, aclığı müstəmləkəçilər “icad etməmiş” və onlar “yaymamışdır”. Bu hal insanların təbiət qüvvələri qarşısında acizliyinin, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə məhsuldar qüvvələrin zəifliyinin sübutu kimi, həmişə mövcud olmuşdur. Amma müstəmləkəçilik bu fəlakəti dəfələrlə gücləndirmiş və bununla da, keçmiş müstəmləkələr azadlığa çıxdıqdan sonra aclığın aradan qaldırılması uğrunda mübarizəni çətinləşdirmişdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin beynəlxalq əmək bölgüsünə “cəlb edilməsinin” müasir sistemi bu cür əlaqələri möhkəmləndirərək aqrar sektorun inkişafını ləngidir, kütləvi aclığın aradan qaldırılmasına imkan vermir. İ stehsal strukturunun, nəqliyyat əlaqələrinin, rabitənin lazımi dərəcədə inkişaf etməməsi inkişaf etməkdə olan ölkələrin əhalisinin ərzaqla təminatını pisləşdirir, 55
ayrı-ayrı regionlara, fəlakət bölgələrinə qida məhsullarının və beynəlxalq yardımın çatdırılmasında çətinliklər yaradır. İ qtisadiyyatın geridə qalmış ölkələrdə sahibkarlıq münasibətlərinin təkmilləşdirilməsinin inkişaf etmiş ölkələrdən asılı olması, vəziyyəti daha da mürəkkəbləşdirir. Ərzaq probleminin ilkin səbəblərinin təhlili göstərir ki, sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişaf etməkdə olan ölkələr zonasında geniş yayılmış asılı tipi, onların Qərb ölkələrinin ərzaq potensialına tabeçilikdən çıxmasına imkan verməyən perspektivdir. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin borclarının artması da bu perspektivin möhkəmlənməsinə xidmət edir: bu borc 1970 - ci ildəki 3000 milyard dollardan 1980 - ci ildə 573 milyard dollaradək və 1991 - ci ildəki 1,4 triliyon dollardan 2010 - cu ildə 1,7 triliyon dollaradək artmışdır. Qeyd olunmalıdır ki, müvafiq texniki bazanın (süni suvarma və lazımi miqdarda gübrələr) yaradılması ilə müşayiət olunmadığına görə, taxıl məhsullarının yüksək məhsuldarlıqlı növləri son dərəcə ləng yayılır. Aqrar sahədə elmi-texniki tərəqqinin qarşısını kəsən ən güclü maneə kənd bölgələrinin sosial- iqtisadi strukturunun geriliyidir. Ölkələrin bir çoxunda yüksək məhsuldarlıqlı növlərdən yalnız dövlət təsərrüfatları və ayrı-ayrı iri kooperativlər istifadə edə bilir. Buna görə də indiyədək əkin sahələrinin yalnız cüzi hissəsi bu növlər altındadır. Hətta Asiyanın bu prosesə cəlb edilmiş inkişaf etməkdə olan ölkələrində 1980 - ci illərin əvvəlində əkin sahələrinin yarısından bir qədər çox hissəsi buğdanın, 25% - i düyünün yeni növləri üçün ayrılmışdı. İ nkişaf
etməkdə olan
ölkələrdə kənd
təsərrüfatı istehsalının mexanikləşdirilməsinin aşağı səviyyəsinin mühüm səbəblərindən biri də əmtəə istehsalçılarının əksəriyyətinin maşın və avadanlıq almaq üçün vəsaitinin olmamasıdır. Bu imkandan yalnız varlı mülkədarlar və fermerlər istifadə edə bilərlər. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə kənd təsərrüfatının yeni texnika ilə silahlanması qarşısında duran digər mühüm maneə işçi qüvvəsinin dəyərinin ucuz olmasıdır. Məlumdur ki, bu dəyər maşınlardan istifadənin hüdudlarını müəyyən edir. Hərçənd, müasir dövrdə bu amilin təsiri müəyyən modfikasiyaya məruz qalır: inkişaf etməkdə olan ölkələrin iri mülkədarları mexanikləşdirmədən xırda 56
icarədarlara və muzdurlara təzyiq vasitəsi, “torpaqların təmizlənməsi” aləti kimi yanaşır. İnkişaf etmiş ölkələrin müvafiq göstəricisindən 20 - 25 dəfə aşağıdır. Bu cəhət əkinçiliyin istehsal mədəniyyətində - aşağı məhsuldarlıqda, yeni torpaq sahələrinin fasiləsiz dövriyyəyə cəlb olunaraq, vəhşilikdə istismar olunmasına ə saSlanan ekstensiv inkişaf tipində öz izin qoyur. “Yaşıl inqilab” çərçivəsində həyata keçirilən aqrar proqramlara hətta kiçik kapital qoyuluşları belə, Meksika, Hindistan, Flippin və “orta inkişaf səviyyəli” bir sıra ölkələrə ərzaq təminatını xeyli yaxşılaşdırmaya, bəzi hallarda isə qida məhsullarının idxalını dayandırmağa imkan vermişdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə tərəvəz və taxıl anbarlarının, kənd təsərrüfatı məhsullarının ilkin emalı müəssisələrinin və s. inşa olunması ərzaq təminatını xeyli yaxşılaşdıra bilər. Onların yoxluğu yaxud vəziyyətinin pisliyi səbəbindən yığılan məhsulun yarıya qədəri məhv olur. Bu məsələnin həlli inkişaf edən ölkələrdə beynəlxalq ərzaq yardımlarının ümumi həcmindən də çox məhsulu qorumağa, habelə qida məhsullarının idxalını dayandırmağa şərait yaradırdı. Ə rzaq probleminin kökündən həlli sülh uğrunda mübarizə, tərk-silah olunma və silahların ixtisarı, beynəlxalq iqtisadi təhlükəsizliyin bərqərar edilməsi ilə sıx ə laqədardır. Dünyanın bütün bölgələrində silahlanma yarışının səngiməsi qeyri- məhsuldar məqsədlərə israf olunan vəsaitlərin bir hissəsini aclığın aradan qaldırılmasına və bəşəriyyətin həyati əhəmiyyət kəsb edən başqa problemlərinin həllinə yönəltməyə imkan verərdi. Mütəxəssislərin rəyinə görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin özünü ərzaqla təmin etməsinə nail olmaq üçün dünya üzrə müdafiə məqsədlərinə yönəldilən vəsaitlərin cari həcminin cəmi 3% - i kifayətdir. Amma təcrübə inkişaf etməkdə olan ölkələrin xalqlarının ərzaq təhlükəsizliyi qlobal probleminin qəti surətdə həlli üçün təkcə obyektiv ilkin şərtlərin mövcudluğunun kifayət olmadığını göstərdi. Bunun üçün bir sıra varlı ölkələrin mərhəməti əsasında deyil, planetin bütün xalqlarının ümumi maraqlarını nəzərə almaqla qurulan qlobal siyasət də lazımdır. Geridə qalmış aqrotexniki metodlarının tətbiqi, əmək məhsuldarlığının aşağı səviyyədə olması nəticəsində yaranan vəziyyətdə inkişaf etməkdə olan ölkənin kənd təsərrüfatında məşğul olan bir nəfər özünü və ailəsini çətinliklə dolandırdığı
57
halda, bir fermer ABŞ-da 75, Qərbi Avropada 50, Yaponiyada isə 35 nəfərin tələbatını ödəyir. Alimlərin proqnozlarına əsasən, 2025 - ci ildə planetimizin əhalisi 8,5 milyard nəfərə çatacaq, onun 83% - i isə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaşayacaq. Bu məqam ərzaqla təminat problemini getdikcə mürəkkəbləşdirəcək. BMT - nin Ətraf Mühit və İnkişaf Konfransının hesabatının “Kənd təsərrüfatının dayanıqlı fəaliyyətinə və kənd bölgələrinin inkişafına yardım” bölməsində də bu sayda ə halinin mövcud resurslar hesabına ərzaqla və başqa kənd təsərrüfatı məhsulları ilə təmin edilməsinin mümkünlüyü məsələsinin açıq qalması qeyd olunur. Ə rzaq təhlükəsizliyini, sadəcə olaraq, qida məhsullarının istehsalını çoxaltmaqla təmin etmək mümkün deyil. Kənd təsərrüfatına yönəldilən investisiyalar əhalinin ən zəif qrupları arasında aclığı aradan qaldırmağa imkan yaradan sosial müdafiə tədbirləri ilə dolğunlaşdırılmalıdır. Məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələrin çoxunda qadınlar ərzaq isehsalında, qidalanmada və ailələrin gəlirlərində mühüm rol oynayır. Məhz buna görə də ərzaq təhlükəsizliyi sahəsində proqramların işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsində qadınların sağlamlığı, təhsili və məşğulluğu ilə bağlı olan məsələlər başlıca amillərdən birinə çevrilir. Ə n yoxsul ölkələrdə aclıq çox hallarda ərzaq qıtlığı ilə deyil, onu əldə etməyin qeyri-mümkünlüyü ilə əlaqədardır. Bu cür vəziyyət mürəkkəb amillərin qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir. Aztəminatlı şəxslərin qida məhsullarını almaq imkanından məhrum olması ilə yanaşı, kənd təsərrüfatı və ərzaq mallarının bir çox növləri gömrük tariflərinin yüksək olması, yaxud infrastruktur və nəqliyyat sistemlərinin yoxluğu ucbatından ölkələr arasında mübadilə edilə bilmir. Əmlak hüquqlarının dəqiq müəyyən olunmaması onları torpaqdan kreditlərin təminatı kimi istifadə etmək imkanından (xırda fermer təsərrüfatının bu kreditlərə ehtiyacı var) məhrum etdiyinə görə çətinliklə dolanan kəndlilər natural təsərrüfat hüdudlarından kənara çıxa bilmir. Ərzaq təhlükəsizliyi sistemi lazımi səviyyədə təşkil etmədiyinə görə ölkələrin bir çoxu mallarının artıq qalan hissəsini sata bilmir. Meşələrin qırılması, göl və çayların çirklənməsi, əkin sahələrinin
58
amansızcasına istismarı əhalinin sürətli artımı şəraitində torpağın məhsuldarlığını azaldır, onun üzərinə düşən yükü ağırlaşdırır. Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|