Microsoft Word G`azna maruza

 
6.2. G`aznachilikda yuridik majburiyat tushunchasi, 
uning yuzaga kelishi 
Maiumki, davlat moliyaviy nazoratining dastlabki, joriy va 
so`nggi nazorat shakllari mavjud. Agar budjet amaliyoti nuqtayi 
nazaridan qaraydigan boisak, dastlabki budjet nazorati turli 
darajadagi budjetlar, davlat maqsadli jamg`armalari budjetlari 
loyihalarini 
tuzish, 
ko`rib 
chiqish, 
tasdiqlash, 
budjet 
tashkilotlarining budjet mablag`lari bo`yicha xarajatlar smetasini 
hamda budjetdan tashqari mablag`lar bo`yicha smetasini tuzish, 
tasdiqlash va tegishli moliya organlarida belgilangan tartibda 
ro`yhatga olish jarayonida amalga oshiriladigan nazorat shakli 
hisoblanadi. 
Joriy nazorat shakli moliyalashtiruvchi organlar tomonidan 
mablag`larning ajratilishida, bevosita to`lovlarning amalga 
oshirilishida olib boriladi. 

---

87 
Davlat budjeti g’azna ijrosining joriy etilishi bilan dastlabki 
va joriy moliyaviy nazoratni amalga oshirish Moliya vazirligi 
tizimidagi hududiy va mahalliy moliya organlari bilan bir 
qatorda, g’aznachilik organlariga ham yuklatiladi. (Yakuniy 
nazorat Moliya vazirligining Nazorat-taftish bosh boshqarmasi 
va uning hududiy boshqarma va bo`limlari hamda boshqa 
vakolatli davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi.) 
Dastlabki va joriy moliyaviy nazoratni amalga oshirish 
budjet 
tashkilotlari 
va 
budjetdan 
mablag` 
oluvchilar 
majburiyatlarini hisobga olishni taqozo etadi.
Majburiyat, odatda, yozma ravishda rasmiylashtiriladigan, 
so^zsiz bajarilishi talab qilinuvchi va'da demakdir. Iqtisodiy 
mazmuniga ko`ra, majburiyat fuqarolik huquqiy munosabati 
boiib, maium bir shaxs (qarzdor) boshqa bir shaxs (kreditor) 
manfaati hisobiga maium bir harakatlarni amalga oshirishi, ya'ni 
mol-mulkni berish, ish Majburiyatlarni qabul qilishda 
quyidagilar asos boiib xizmat qiladi. 
- imzolangan va tegishli tarzda rasmiylashtirilgan kontrakt 
va shartnomalar, tender savdolari asosidagi tovar va xizmatlar 
bajarish, xizmat ko`rsatish, pul to`lash yoki ma`lum harakatlardan voz 
kechish vaboshqa shu kabilarning amalga oshirilishini anglatadi. 
Majburiyatlarni hisobga olish tizimida quyidagi omillar asosiy o`rin 
egallaydi (6.2-rasm): 
6.2-rasra. Majburiyatlari hisobga olish tizimidagi omillar
1 

---

xaridlari bo`yicha hujjatlar, ishlab chiqaruvchilarning tovar va 
xizmatlari sifati va boshqa xususiyatlarini tasdiqlovchi patentlar, 
litsenziyalar va boshqalar; 
- ish haqi, stipendiyalar, nafaqalar va boshqa to`lovlarni 
amalga oshirish uchun qonuniy asos boiib xizmat qiluvchi 
hujjatlar; 
- jarimalar va sud qarorlariga asosan, penyalar to`lovini 
amalga oshirish uchun asos boiuvchi tegishli davlat vakolatli 
organlari qarorlari; 
- budjet dotatsiyalarini ajratish, davlat grantlari, mukofotlar 
bo`yicha to`lovlarni amalga oshirishga asos bo`luvchi hujjatlar. 
Majburiyat qabul qilish huquqiga ega mas'ul shaxslar 
budjetdan mablag` oluvchilar va budjet tashkilotlari rahbarlari 
yoki ular tomonidan vakolat berilgan boshqa mas'ul shaxslar 
hisoblanadi. 
g`aznachilikda 
o`rnatilgan 
tartib-qoidalarga 
muvofiq, yuridik shaxs maqomiga ega boigan budjetdan 
mablag` oluvchi tashkilot rahbarining buyrugi asosida 
g`aznachilikbo`linmalari bilan ishlash uchun aniq xodimlar 
belgilanadi. g`aznachilikorganlarida budjet tashkiloti rahbari va 
u tomonidan mas'ul etib tayinlangan shaxslarning imzo 
namunalari 
va 
tashkilotning 
muhr 
izi 
namunalari 
g’aznachilikning maxsus kartochkalarida saqlanadi. Imzo 
namunalari va muhr izi kartochkalari o
`
rnatilgan tartibda 
tasdiqlanadi. Kartochkalarning bir nusxasi yuridik va moliyaviy 
majburiyatlarni ro`yhatga oluvchi mutaxassisda, ikkinchi 
nusxasi xarajatlar to`lovini nazorat qiluvchi mutaxassisda 
saqlanadi. g`aznachilikda ikki turdagi majburiyat amal qiladi: 
yuridik majburiyat va moliyaviy majburiyat. Yuridik majburiyat 
budjetdan mablag` oluvchilar va ularga mol (tovarlar, ishlar, 
xizmatlar) yetkazib beruvchilar o`rtasidagi shartnoma tegishli 
tartibda 
majburiy 
ravishda 
g`aznachilikda 
ro`yhatdan 
o`tkazilganidan keyin vujudga keladi. Yuridik majburiyatlarni 
tegishli g`aznachilikorganlarida majburiy ravishda ro`yhatga 
olishdan ko`zlangan asosiy maqsad - budjet nazoratining 

---

89 
samaradorligini yanada oshirish, shartnomalarda nazarda 
tutilgan xarajatlarning tasdiqlangan rejadan (xarajatlar smetasi 
ko`rsatkichlaridan) ortib ketishiga yol qo`ymaslik. Moliyaviy 
majburiyatlar - budjet tashkilotlarida va budjetdan mablag` 
oluvchilarda 
ularga 
pul 
mablag`larini 
oikazib 
berish 
majburiyatini yuklovchi hujjatlar, shu jumladan, ijro hujjatlari 
asosida yuzaga keladigan majburiyatlar bo`lib, ular qabul 
qilingan yuridik majburiyatlar va xarajatlarni to`lash uchun 
berilgan ruxsatnomalar doirasida hisobvaraq-fakturalari hamda 
moliyaviy majburiyatlar mavjudligini tasdiqlovchi boshqa 
hujjatlar asosida g’aznachilik bo`linmalari tomonidan qabul 
qilinadi hamda ro`yhatdan o`tkaziladi
5
.