Microsoft Word 12 quliyev isa doc
Yüklə 308,47 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan tarixinin mənbəşünaslığı, tarixşünaslığı və metodika kafedrasının müəllimi
- Ключевые слова
|
Йени дювр Тарих вя онун проблемляри, №3 2010 62 İSA QULİYEV Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan tarixinin mənbəşünaslığı, tarixşünaslığı və metodika kafedrasının müəllimi E-mail: Eyvazova 158@mail.com QAFQAZ MÜSƏLMANLARININ I QURULTAYI VƏ “HÜMMƏT” PARTİYASI
Fevral inqilabının qələbəsindən sonra Azərbaycandakı siyasi şərait, eləcə də partiya və təşkilatların açıq fəaliyyətə başlaması, yenilərinin formalaşması prosesi, milli həyatın dirçəlişi və milli hərəkatın genişlənməsi ilə səciyyələnir. Fevral burjua inqilabından sonra Azərbaycanda aşağıdakı partiyalar fəaliyyət göstərirdi: “Musavat”, “Türk ədəmi-mərkəziyyət” partiyası, “Müstəqil demokratik qrup”, “Hümmət, “Ədalət”, “İttihad” (7, s.132). Azərbaycandakı partiya və təşkilatların heç biri milli-demokratik hərəkata təkbaşına rəhbərlik edə bilmirdi. Belə olduqda milli problemlərin həllinin təxirə salınmazlığını dərk edən qüvvələrin müxtəlif ictimai-siyasi komitə və cəmiyyətləri yaranmağa başladı. Onların içərisində ən nüfuzlusu və qüvvətlisi 1917-ci ilin mart ayının sonlarında yaradılan “Müsəlman ictimai təşkilatlarının Müvəqqəti Komitəsi” oldu. Müvəqqəti komitəyə hüquqşünas M.H.Hacınski sədr seçildi (1, s.34). İcraiyyə Komitəsinə daxil olanlar arasında “Hümmət” partiyasını təmsil edən N.Nərimanov da var idi. Eyni zamanda komitəyə fəhlələri təmsil edən 12 nümayəndə də seçildi ki, bu da S.M.Əfəndiyevin ciddi narazılığına səbəb oldu (10, s.313): “Milli Şura yığıldı və komitə seçildi. Amma fəhlə və kəndçi mələk olmuşlar – bunları nə görən var, nə eşidən, təkcə adları çəkilir. Hər iki mühərirdən bir vəkil gəldikdə otuz minəcən fəhlədən təkcə on iki vəkil çağırılmış idi. Həmçinin kəndçiləin vəkilləri də kafi qədər deyildi” (5, s.173). 1917-ci il aprelin 6-da milli qüvvələrin həmrəyliyi ruhunda müsəlman ictimai təşkilatlarının Şurasının iclası keçirildi. İclasın sədri M.Əzizbəyov seçildi. Şura müvəqqəti Komitə adından “Müsəlmanlara” müraciət qəbul etdi və orada komitənin yaradılmasının məqsədi izah edilirdi (10, s.314). Müraciətdə deyilirdi: “Komitə ümummüsəlman qurultayı çağırmaqdan, milli-siyasi proqramı irəli sürməkdən imtina edir, lakin məhz indi millətlərin mənafeyini ən yaxşı təmin edə biləcək dövlət idarəçiliyi haqqında fikrini bildirməyi zəruri sayır... Belə bir idarə forması, söz yox ki, yalnız demokratik respublikadır” (3, s. 298). Müsəlman ictimai təşkilatlarının Müvəqqəti Komitəsinin, ümumiyyətlə isə bütün siyasi qüvvələrini fəal iştirakı ilə aprelin 15-dən 20-dək Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının I qurultayı keçirildi (9, s.6-7). Qurultayda Şimali Qafqaz, Gürcüstan və Azərbaycanda yaşayan türk və müsəlmanların nümayəndələri iştirak edirdi. Bu qurultay Qafqaz müsəlmanlarının siyasi hərəkət xətlərini, inqilabdan nə gözlədiklərini təyin və tənzim edəcəkdi (8, s.55). Qurultayda müxtəlif ictimai təşkilatlardan 300- dən artıq nümayəndə iştirak edirdi. Qurultayın katibliyinə Əlimərdan bəy Topçubaşov, İbrahim bəy Heydərov, Nəsib bəy Yusifbəyli, Fətəli xan Xoyski, İslam bəy Qəbulov, M.Axundov, Mustafa Mahmudov, Həsən bəy Ağayev və Mir Yaqub Mehdiyev seçildilər. Bunlarla yanaşı “Hümmət” partiyasının nümayəndəsi Nəriman Nərimanov da qurultayın katibliyinə seçilmişdi (2, s. 113). Qurultaydakı məruzələri sistemləşdirmək, həmçinin siyasi, təşkilati, dini, məktəb işləri üzrə və milli fond yaradılması məqsədilə beş komissiya təşkil olundu. Qurultayda müzakirə olunan əsas məsələlərdən biri Rusiyanın gələcək siyasi quruluşu və əsarətdə olan xalqların hüquqlarına aid idi (2, s. 113).
Yüklə 308,47 Kb. Dostları ilə paylaş:
|