MəHƏRRƏm hüseynov poetik frazeologiYA
Yüklə 0,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
V
ətənimdə kasıb komam olaydı, Qan qusduğum qızıl teştdi saray. Göz yaşımı şirin şöhrət yerinə Bad ə-badə süzüb içdi saray (78, 257). Xatırladım babamı, Çünki, yaxşı öyrənsəydi Müasir silaha əlimiz: Daha az qurban ver ərdik, Daha artıq düşmən anası ağladardıq (96, II, 84). Frazeoloji birl əşmələrə xüsusi məna və əhəmiyyət verilməsi lirik obrazın təsvirində genişlik və möhtəşəmlik əlamətlərini gücl əndirmək qayəsi izlənilir. Obrazlılığın formalaşma intensivliyi baxımından da frazeologizmlər poetik incəlikləri ilə seçilir. Söz s ənətkarlarının dönə-dönə müraciət etdiyi bu idioma- tik ifad ələrdə hər dəfə bir üslubi cəhət axtarılıb tapılır. Şeirin lazımi bədii səviyyə həddinə yetməsində, poetik incəliklərin əmələ gəlməsində özünü daha qabarıq hiss etdirir. İzah etməyə ehtiyac yoxdur ki, işlənmə tezliyindən asılı olmayaraq hər frazeoloji söz birl əşməsi poetik mətnin tərkib hissəsində xüsusi emosional lıq və ekspressivliklə çıxış edir. 60 Obrazlılıq yaratma komponentləri içərisində frazeologiya ona gör ə özünü daha qabarıq və üslubi keyfiyyətlərlə göstərə bilir ki, onların hər biri öz üslubi təbiəti etibarilə, az və ya çox d ərəcədə konkret bir fikrin, bədii ovqatın, lirik əhval-ruhiyyənin daşıyıcısıdır. Üslubi cəhətdən natamamlıq, oxucunu narazı salası yeks ənəq ifadə tərzi frazeologiyanın yaratdığı mündəricə əhatəsinə yaddır. Lirik «mən»in hisslər aləminə təravət bəxş ed ən, fikrini qidalandıran ən koloritli dil faktlarıdır. Xalqın bədii t əfəkküründən süzülüb gələn bu ifadələr bədii zərurət, üslubi eh- tiyac m əqamlarında istənilən şeirin qələmə alındığı dövrün də t əfəkkür tərzinə, o cümlədən müasir deyim tərzinə də uyğunlaşdırılır, bütün qabarıqlığı ilə konkret və məzmunlu hissi mühit yara dır, şairin ritorikaya uymaq təhlükəsini aradan qaldırır. Frazeoloji dil vahidinin ən önəmli poetik məziyyətləri iç ərisində hissi-emosional təsir yaratma qabiliyyəti başlıca yer tutur. Bu m əziyyətin zəngin linqvistik əsası mövcudur; frazeoloj birl əşmələrinin, demək olar ki, bütün komponertləri qarşılıqlı sur ətdə üslubi səfərbərliyə hazır vəziyyətindədir və onlar seman- tik c əhətdən, daxilən bütöv və tamdır. Əhəd Muxtarın «Xalaxətrin qalmasın» şeirində sərlövhə frazeoloji vahid kimi haqqında deyilən bu xüsusiyyətləri əks etdirir. Xalax ətrin qalmasın çağrılırıq toya biz, Xalax ətrin qalmasın yollanırıq vaya biz, Xalax ətrin qalmasın oxunur jurnal, kitab, Xalax ətrin qalmasın başlanır sual-cavab. Əl-ələ görüşürük xalaxətrin qalmasın, Lap el ə öpüşürük xalaxətrin qalmasın. Salam! T əbrik! Hər nida xalaxətrin qalmasın, Var ol! Yaşa! Əlvida! – Xalaxətrin qalmasın! (88, 18) 61 H ər bir şairin öz dili olduğu kimi, ayrılıqda hər bir şeirin də öz dili var v ə bu dil o zaman gözəl və cazibədardır ki, şair sözünün estetik m ənası sənətkarın yaradıcılıq siması, üslubi özün əməxsusluğu həmin sözün, həmin dil vahidinin işığında öz üslubi mü əyyənliyini təsdiq etsin. Konkret poetik ovqatın məh- sulu olan h ər bir şeir nümunəsi özündə şairin dəsti-xəttinin spesifik əlamətlərini əks etdirir. Bədii təsvir vasitələrinin genişliyi özlüyündə məziyyətə çevrilmədiyi kimi, bu geniş əhatə dair əsində hər bir linqvistik vahidin iştirak fəallığı da öz poetik siql ətinə uyğun qiymətləndirilir. Bədii inikasın dar çərçivəsində h ər bir bədii ifadə vasitəsi öz üslubi xidmətinə uyğun şəkildə anlaşılır və burada başlıca cəhət estetik idrakın poetikləşdirmə imkanlarının ölçülərindən asılıdır. Bu mənada şeir dilində x əlqilik ruhunun qüvvətlənməsi və sənət qayğıları ilə birbaşa bağlılığı nöqteyi-nəzərindən frazeoloji tərkiblər müstəsnalıq təş- kil edir. Öz-özlüyünd ə aydındır ki, şairanə ilhamın məhsulu olan şeirlər adətən, mənalı mühakimələrlə, lirik ricətlərlə bol olur. İntim-lirik çalarların gücləndirilməsində sırf leksik-qrammatik vasit ələrlə, hətta ilk baxışda şeir dili üçün poetik məziyyətdən m əhrum olan dil vahidləri ilə yanaşı, frazeoloji birləşmələr daha güclü b ədiilik yaratma vasitəsi ola bilir. Onu da ayrıca sübut etm əyə ehtiyac yoxdur ki, frazeoloji birləşmələr milli bədii düşüncəni əks etdirir, şeirdə bədii-estetik aspektin vüsətinin, miqyas ölçül ərinin genişlənməsinə rəvac verir. Yüklə 0,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|