Mavzu: Tabiiy nometall materiallar Reja: Kirish. Asosiy qism: I. Nometall materiallar haqida tushuncha. II. Tabiiy nometall materiallar. III. Nometall materiallar, tabiiy nometall materiallar qo'llanilishi

III. Nometall materiallar, tabiiy nometall materiallar qo'llanilishi.
Nometall materiallar juda kup sohalarda keng qoʻllaniladi. Xususan nometall materiallar bo'lgan tabiiy kauchukni oladigan bo'lsak, tabiiy kauchuk yogʻ va aromatik uglevodorodlarda va ularning hosilalarida, mas, benzin, benzol, xloroformlarda erib, yopishqoq eritma yelim hosil qiladi. Tabiiy kauchuk toʻyinmagan birikma boʻlgani uchun vodorod, galogenlar, oltingugurt va kislorod bilan reaksiyaga kirishadi. Natijada uning eruvchanligi, mustahkamligi, elastikligi va b. Fizik, mexanik xossalari oʻzgaradi. Xom kauchuk oltingugurt bilan reaksiyaga kirishib yuqori sifatli rezinaga (q. Vulkanizatsiya) aylanadi. Tabiiy kauchuk, odatda, amorf holatda boʻladi, lekin vaqt oʻtishi bilan kristallanishi mumkin. Yuqori elastikligi, suv va gaz oʻtkazmasligi, elektroizolyatsion xususiyati va yemiruvchi muhitlarga chidamliligi tufayli kauchuk texnika va turmushda koʻp ishlatiladi.
Asbestning 95% dan ortig’ini tashkil etadi) sanoatda muhim ahamiyatga ega. Bu mineral o’tda kuymaslik (erish temperaturasi 1500°), tovush va elektr energiyasini o’tkazmaslik xususiyatlariga ega.
Sanoatda qo’llanishi jihatidan Asbest 3 turga bo’linadi: 1) tolalari 8 millimetrdan uzun bulgan Asbest (to’qimachilik asbesti); gazlamalar tayyorlash uchun ishlatiladi. Bunday gazlamalardan o’tga chidamli kiyimlar, brezent hamda avtomobil tormoz lentalari, filtr va boshqa asborezina buyumlar ishlanadi; 2) tolalarining uzunligi 2 millimetrdan 8 millimetrgacha bo’lgan Asbest; asbosement buyumlar, shifer, kanalizasiya, suv, neft, gaz quvurlari, asbest kartoni, qog’oz, issiqlik va elektr izolyatsiyalari tayyorlash uchun ishlatiladi; 3) tolalarning uzunligi 0,2 millimetrdan 2 millimetrgacha bo’lgan Asbest (qurilish va tsement asbesti); o’tga chidamli qurilish materiallari va issiqqa chidamli buyumlar tayyorlash uchun ishlatiladi. Kontseregen xossaga ega (tarkibida zaharli modda) bo’lgani uchun qurilish materiali sifatida kam shilatila boshlandi. Amfibol-asbestdan esa kislota va ishqor ta’siriga chidamli buyumlar tayyorlanadi. Asbest ko’pincha Ultra asosli va tarkibida kremnezem ko’p bo’lgan magmatik jinslar tutashmalarida va qisman tutash metamorfizm mahsuli sifatida magmatik jinslarning dolomitlar bilan tutashuvida paydo bo’ladi.
Tabiiy grafit – bu texnologiyaning rivojlanishi bilan parallel ravishda tobora muhim ahamiyat kasb etadigan va texnologik mahsulotlarda ishlatiladigan muhim sanoat xom ashyosi. So'nggi yillarda u kosmik kapsulalarning issiqlik pardalarida ishlatilgan. U yog'ga aylanadi va sohada turli xil qo'llanmalarda qo'llaniladi. Bu yog'li tuzilishi tufayli qalamlarning qurilish blokidir. Yog' shaklida harakatlanuvchi metall qismlarni moylashda ishlatiladi. Kasting va refrakter sanoat uning kislotalarga va olovga chidamliligidan foydalanishadi. Tigel va laboratoriya materiallarini ishlab chiqarishda ham foydalanish mumkin bo'lgan grafit olovga chidamli qora bo'yoqlarning xomashyosi hisoblanadi.Yuqori elektr o'tkazuvchanligi tufayli u motor cho'tkalari, akkumulyator tayoqchalari va elektron qurilmalar, ayniqsa elektrodlar uchun ishlatiladigan materiallar qatoriga kiradi.
Asfaltenlar bitumning qattiqligi va yumshash haroratini, smolalar ularning elastiklik va yopishqoqlik xususiyatini, moylar esa sovuqqa chidamligini oshiradi. Torf, toshko'mir va slaneslarni spirtbenzol aralashmasi (1:1) bilan qayta ishlash jarayonida 10-12% miqdorida bitum hosil bo'ladi. Bunday bitum Sariq, jigarrang yoki qora rangli kattik moysimon yoxud smolasimon moddalar bo'lib, ularning elementar tarkibida 75-87% uglerod va 7-12% vodorod bo'ladi. B. Va ular asosida olingan mahsulotlar (asfaltbetonlar, asfaltpolimerbetonlar, ruberoidlar, bitum loklar, bitum emulsiyalar, germetiklovchi moddalar va boshqalar) aerodromlar va avtomobil yo'llari yuzasini koplashda, platinalar, kanallar va yo'l qurilishida, quvurlar yuzasini qoplashda, elektr texnikasida, turli kabel va izolyatsiya materiallarini tayyorlashda, tom yopish materiallari sifatida va boshqalarda qoʻllaniladi.
Bitum qurilishning ajralmas qismidir. Bitum o'zining noyob xususiyatlari tufayli qurilish sanoatida ishonchli tarzda o'rnatildi.
Uning amaliyligi, chidamliligi va arzonligi muqobil qurilish materiallari uchun hech qanday imkoniyat qoldirmaydi.
Olmos qo'llanilishi: Qurilishda bu olmosni kesish, qattiq beton va temir konstruktsiyalarni burg'ulash yoki demontaj qilishdir, bu ishni yorilishsiz yoki boshqa nuqsonlarsiz bajarishga imkon beradi. Shuningdek, ulkan olmos bilan
qoplangan diskli yo'lboshchi tomonidan yaratilgan tunnellarni yotqizish uchun.
Tibbiyotda. Bunga toshlar faol dirijyor bo'lib xizmat qiladigan mukammal o'tkir va deyarli zerikarli olmos skalpelini, lazer moslamalarini misol keltirish mumkin.
Telekommunikatsiya, elektronika va optika, bu erda mineralning yuqori issiqlik o'tkazuvchanligi va kuchli kuchlanishni engib o'tish qobiliyati qo'llaniladi.
Fizikada va kimyoda, agressiv vositalardan aziyat chekishi mumkin bo'lgan minerallar uchun himoya qalqoni sifatida, shuningdek xatolarning yo'qligini talab qiladigan turli yo'nalishdagi ilmiy tajribalarda.

XULOSA
Men, ushbu mustaqil ishimni «Tabiiy nometall materiallar» mavzusida tayyorladim. Uch rejadan iborat mustaqil ishimda nometall materiallar haqida, tabiiy nometall materiallar haqida, ularning qo'llanilishi haqida yoritib berdim. Kerakli bilim va ko'nikmlar hosil qildim. Mustaqil ishim bilan tanishish jarayonida nometall materiallarning tasnifi, tuzilishi, xususiyatlari, materialni tanlash tamoyillari va ularni sanoatda qo'llash bilan tanishadilar, kukun metallurgiyasi va kompozit materiallar sohasida bilimlarga yega bo'ladilar, shuningdek, turli xil metall va nometall kukurilar, ularning kimyoviy, fizik, texnologik xususiyatlari bilan tanishadilar va ularni baholash usullari, pudralar olishning asosiy usullari bilan tanishadilar. Nometall materiallarning mamlakat iqtisodiyoti uchun ahamiyati juda muhim. Metall va nometall materiallarning xususiyatlarini taqqoslash o'ziga xos konstruktiv quvvat, ishlab chiqarish qobiliyatı, elastiklik, korroziyaga chidamlilik, issiqlikka chidamlilik va issiqlikka chidamlilik xususiyatlarini bilib olamiz.


Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati
1.https://elibrary.namdu.uz/30%20%D0%A2%D0%B5%D 1%85%D0%BD%D0%B8
2. Nisiriv. Mătărialshunîslik. T., O'qituvchi», 2004. 3.M.A. Mirbibiyâv. Mätallar täōniligiyasi. T., O'qiTuvchi», 2004.
4.Tabellenbuch Metall, Verlag Europa, Lehrmittel,Nourney, Vollmer GmbH & Co. 2002. 5. M. A. Mirbibiyāv và bishqalar. Kinstruksiin mätäriällär täōniligiyasi kursidan Läbirätiriya ishlari. T., O'qituvchi», 1993.
6.Google 7.Nometall materiallar texnologiyasi. Toshkent 2022.