Mavzu: Iqtisodiy o’sish tushunchasi va ko’rsatkichlar tahlili



Yüklə 26,31 Kb.
səhifə1/2
tarix23.05.2023
ölçüsü26,31 Kb.
#120481
  1   2
chala


Mavzu: Iqtisodiy o’sish tushunchasi va ko’rsatkichlar tahlili.
Mundarija
Kirish
I Bo’lim. Iqtisodiy o’sish tushunchasi, uning maqsadi, asosiy omillari va modellari
1.1. Iqtisodiy o’sishning turlari va maqsadlari
1.2. Iqtisodiy o’sish modellari
1.2.1 Iqtisodiy o’sishning neoklassik modeli
1.2.2. Iqtisodiy o’sishning keynsian modellari
1.3. Rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiy tavsifi
II Bo’lim. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sishning asosiy xususiyatlari va omillari
2.1. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sishga beruvchi beruvchi muhim omillar
2.2. Iqtisodiy o’sishda O’zbekistonning yutuqlari va muammolari
2.3.1. O’zbekiston iqtisodiyoti tahlili
2.3.2. O’zbekistondagi iqtisodiy o’sishning Markaziy Osiyo davlatlari bilan o’zaro ta’siri
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

Kirish
I Bo’lim. Iqtisodiy o’sish tushunchasi, uning maqsadi, asosiy omillari va modellari

1.1. Iqtisodiy o’sishning turlari va maqsadlari

Iqtisodiy o'sishning ikkita asosiy turi mavjud: ekstensiv va intensiv. Ekstensiv iqtisodiy oʻsish deganda ishlab chiqarish omillarining sifat jihatidan oʻzgarmasligi bilan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining sof miqdoriy oʻsishi tushuniladi. Iqtisodiy o'sishning ekstensiv omillariga band bo'lgan ishchilar sonining ko'payishi; iste'mol qilinadigan xomashyo va materiallar, yoqilg'i hajmining o'sishi; texnologiyaning hozirgi darajasini saqlab qolgan holda investitsiyalarni oshirish kiradi. Iqtisodiyotning intensiv o‘sishi mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining ko‘payishi ishlab chiqarish omillari samaradorligini oshirish hisobiga ta’minlanishi bilan bog‘liq. Ushbu turdagi ishlab chiqarish cheklangan ishlab chiqarish resurslarini yengib o'tishga olib keladi, texnologik jarayonni rag'batlantiradi. Intensiv iqtisodiy o‘sish omillari: fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish (birinchi navbatda, asosiy fondlarni yangilash hisobiga yangi texnologiyani joriy etish); asosiy va aylanma mablag'lardan foydalanishni takomillashtirish; xodimlarning malakasini oshirish; ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirishdan iborat. Haqiqatda ikkita qarama-qarshi turdagi iqtisodiy o‘sish bir-biriga bog'lanishi, birgalikda mavjud bo'lishi mumkin, chunki ishlab chiqarish resurslarining ayrim turlaridan intensiv foydalanish ko'pincha boshqalardan keng foydalanish orqali erishiladi. Shunday qilib, biz ishlatiladigan ishlab chiqarish omillari sonining ko'payishi va asbob-uskunalar va texnologiyani takomillashtirish natijasida ishlab chiqarish quvvatining oshishi bilan yuzaga keladigan aralash turdagi iqtisodiy o‘sish haqida gapirishimiz mumkin. Qoida tariqasida, qaysi omillar ustun bo'lishiga qarab, iqtisodiy o'sishning asosan ekstensiv yoki asosan intensiv turlari haqida gapiriladi. Iqtisodiy o'sishni o'rganishda, aksariyat iqtisodiy muammolarni o'rganishda bo'lgani kabi, vaqt omili ham muhim ahamiyatga ega. Vaqt o'tishi bilan intensiv o'sish omillari keng tarqalishi mumkin. Iqtisodiy o'sish milliy mahsulotning ayrim ko'rsatkichlarining ma'lum vaqt oralig'ida o'sishi sifatida o'lchanadi. Ekstensiv iqtisodiy o'sish ishlab chiqarishning texnik tarkibiy qismining bir xil darajasini saqlab qolgan holda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar sonini ko'paytirishni nazarda tutadi. Ushbu yondashuv vositasi qo'shimcha xodimlarni yollash yoki ishlab chiqarishga investitsiyalarni ko'paytirish, xom ashyo sotib olish va ishlab chiqarishni kengaytirish bo'lishi mumkin. Ushbu usullar bir xil mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarishni ko'paytirishga va shu orqali yalpi ichki mahsulotning umumiy darajasini oshirishga imkon beradi. Intensiv iqtisodiy o'sish, iqtisodiy sifatni oshirish bilan bog'liq. Masalan, mahsulot birligini ishlab chiqarishda xomashyo sarfini kamaytirish bo‘yicha ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda, ishlab chiqarish texnologiyasi takomillashtirish intensiv iqtisodiy o‘sishga sabab bo‘ladi. Shunday qilib, intensiv iqtisodiy o'sish tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishning yanada zamonaviy va progressiv usullaridan foydalanishga asoslangan. Zamonaviy dunyoda iqtisodiy o'sishning faqat bitta turi kuzatilgan misollar yo'qligini tushunish muhimdir. Masalan, qo'shimcha ishchilarni yollash va eski xodimlarni yangi ishlab chiqarish texnologiyalariga o'rgatish tartiblari bo'lishi mumkin. Amerikalik iqtisodchilar Kempbell Makkonnel va Stenli Bryu tadqiqotiga ko‘ra, mamlakatning iqtisodiy o‘sishi olti omil bilan belgilanadi: 1. Tabiiy resurslarning miqdori va sifati. Ko'proq mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish imkoniyati xom ashyoning mavjudligiga bog'liq. 2. Mehnat resurslarining miqdori va sifati. Ishlab chiqarilgan mahsulot va xizmatlar hajmi va sifati shu omilga bog'liq. 3. Asosiy kapitalning hajmi. Bu omil ishlab chiqarishni rivojlantirishga yo'naltirilishi mumkin bo'lgan mablag'lar miqdorini cheklaydi. 4. Texnologiyalar. Bu omil tovar va xizmatlarni qanday ishlab chiqarish mumkinligini belgilaydi. 5. Talab omili. Iqtisodiy o'sish uchun zarur. 6. Samaradorlik omili. Bu omil ham tabiiy, ham inson resurslarini o'z ichiga oladi.
1.2. Iqtisodiy o’sish modellari

1.2.1 Iqtisodiy o’sishning neoklassik modeli

1.2.2. Iqtisodiy o’sishning keynsian modellari

1.3. Rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiy tavsifi

II Bo’lim. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sishning asosiy xususiyatlari va omillari

2.1. Rivojlanayotgan mamlakatlarda iqtisodiy o’sishga beruvchi beruvchi muhim omillar

2.2. Iqtisodiy o’sishda O’zbekistonning yutuqlari va muammolari
Iqtisodiy o'sish kategoriyasi har qanday iqtisodiy tizimlarda ijtimoiy ishlab chiqarishning eng muhim xarakteristikasi hisoblanadi. Iqtisodiy o'sish deganda ma'lum vaqt oralig'ida ma'lum darajada cheklangan resurslar muammosini hal qilish osonlashadi va inson ehtiyojlarini yanada kengroq qondirish mumkin bo'ladi. Iqtisodiy o'sish iqtisodiy rivojlanishning tarkibiy qismidir. Iqtisodiy o'sishni yalpi ichki mahsulot mutloq hajmining ortishi orqali yoki aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot miqdorining ortishi orqali o'lchash buning qanday maqsadda amalga oshirilayotganiga bog'liq bo'ladi. Odatda, biron-bir mamlakat iqtisodiy o'sishini yalpi ichki mahsulot mutloq hajmining ortishi orqali o'lchash uning iqtisodiy salohiyatini baholashda, aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot miqdorining ortishi orqali o'lchash esa mamlakatdagi turmush darajasini taqqoslashda qo'llaniladi. Mamlakatning iqtisodiy o'sish sur’atini tavsiflaydigan mazkur ko'rsatkichlar (real yalpi ichki mahsulot va aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulotning o'sishi) miqdoriy ko'rsatkichlar bo'lib, ular birinchidan, mahsulot sifatining oshishini to'liq hisobga olmaydi va shu sababli farovonlikning haqiqiy o'sishini to'liq tavsiflab berolmaydi; ikkinchidan, real yalpi ichki mahsulot va aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning o'sishi bo'sh vaqtning sezilarli ko'payishini aks ettirmaydi va farovonlik real darajasining pasaytirib ko‘rsatilishiga olib keladi; uchinchidan, iqtisodiy o'sishni miqdoriy hisoblash boshqa tomondan uning atrof muhitga va insonning hayotiga salbiy ta'sirini hisobga olmaydi. Iqtisodiy o'sish o'z ifodasini potentsial va real yalpi milliy mahsulotning (YaIM 1-rasm) o'sishida, millat, mamlakat, mintaqaning iqtisodiy qudratining oshishida topadi. Tor ma'noda iqtisodiy o'sish - bu bevosita ishlab chiqarish bosqichida tug'iladigan jarayon bo‘lib, ijtimoiy ishlab chiqarishning qolgan bosqichlarida barqaror xarakter kasb etadi, ishlab chiqaruvchi kuchlarning miqdoriy va sifat jihatdan o‘zgarishiga, ma’lum bir davrda ijtimoiy mahsulotning ko‘payishiga va xalq farovonligining oshishiga olib keladi. Keng ma'noda: iqtisodiy o'sish, iqtisodiy rivojlanish mezoni sifatida, o'z mohiyatiga ko'ra, jamiyat taraqqiyotining umumiy trayektoriyasining asosiy tarkibiy qismidir. Boshqa tarkibiy qismlar (ijtimoiy, siyosiy, demografik va boshqalar) bilan birgalikda u jamiyat harakatining yo'nalishini, butun ijtimoiy rivojlanish xarakterini belgilaydi (progressiv, regressiv yoki inertial). Bugungi kunda iqtisodiy o'sish zamonaviy dunyoning muhim xususiyati hisoblanadi. Aholi soni ortib bormoqda, ishlab chiqarish va bandlik ko‘lami, milliy mahsulot, turmush darajasi, ishdan ko'proq bo'sh vaqt iqtisodiy o'sishdan dalolat beradi.

1-rasm. O‘zbekiston Respublikasi YAIM prognozi


Yüklə 26,31 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin