Mavzu: Ekologiya fani va uning bo’limlari, uslublari va vazifalari Reja: Ekologiyaning asosiy bo’limlari: autoekologiya, demekologiya, eydekologiya, sinekologiya haqida tushuncha

Tuproqning organik qismi. Organik moddalar tupqorning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Organik moddalar, shu jumladan gumus miqdori har xil tuproq tiplarining haydalma qatlamida turlichadir. Jadvaldan tuproqlar tarkibidagi gumus miqdori ayrim tuproq tiplarida 10% va undan ham ko’proqni tashkil etgani holda ayrim tuproqlardagi 1-2% atrofida bo’lishi ko’rininb turibdi.


Turli tuproq tiplari tarkibidagi gumus miqdori

Tuproq tipi	Haydalma qatlamdagi gumus miqdori, %	0-20 sm 0-100 sm
		Qatlamdagi gumus zahirasi, t\ga
Chimli podzol	2-4	53	80-120
Sur tusli podzollashgan o’rmon tuproqlari	4-6	109	150-300
Qora tuproqlar	4-12	137-192	300-800
Kashtan tuproqlar	3-4	99	200-250
Bo’z tuproqlar	1-2	37	50
Qizil tuproqlar	5-7	153	150-300

Tuproqning organik qismi turli-tuman organik moddalar majmuidan ibirat. Ular ikkita guruhga ajratiladi:

• 
  o’simlik va hayvon qoldiqlaridan hosil bo’lgan, lekin gumusga aylanmagan organik moddalar;
  
• 
  gumus.
  

Gumusga aylanmagan organik moddalar deganda, tuproqda chirib ulgurmagan yoki chala chirigan o’simlik qoldiqlari hamda unda hayot kechiradigan hayvon va mikroorganizmlarning qoldiqlari tushuniladi.
I.B. Tyurinning aniqlashicha, bir ga maydondagi tuproqqa yil davomida 5-8 m o’simlik qoldiqlari tushib, shundan 1-10% I tuproq haydalma qatlamining organik moddasiga aylanadi. Tuproqning 0-20 sm li qatlamda mavjud bo’lgan 0,7-2,7 m\ga ma’lumotlarga ko’ra 5-8 m\ga bakteriyalarning atigi 1-2% I organik moddaga aylanadi.
Organik moddalar o’simliklar oziqlanishida asosiy manba hisoblanadi. Tuproqdagi azot zahirasi to’laligicha, fosfor va oltingugurt qisman, kaliy, kalsiy, magniy va boshqa elementlar kamroq miqdorda organik moddalarning tarkibida jamlangan bo’ladi. Organik moddalar adsorbsiya jarayonida faol ishtirok etadi, tuproqning nam sig’imi suv va havo o’tkazuvchanligi, isssiqlik rejimi va strukturasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.