Mavzu: 1917-1991 yillarda O’zbekistonda ta’lim tizimi va pedagogik fikrlar rivoji

Mehnat unumdorligining asosiy ko’rsatkichlaridan biri o’rtacha soatlik, o’rtacha kunlik, o’rtacha yillik mahsulot ishlab chiqarishi o’zgarishi, albatta, tahlil etiladi. O’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishni tahlil qilish uchun prof. N.A. Rusak tomonidan ishlab chiqilgan usuldan foydalanamiz. Unga ko’ra, bu ko’rsatkichning hajmi mahsulot sermehnatliligining o’zgarishi va unga qiymat bahosi berish bilan bog’liq omillarga aloqadordir. Omillarning birinchi guruhiga ishlab chiqarishning texnikaviy darajasi, ishlab chiqarishni tashkil etish, yaroqsiz mahsulot va tuzatish bilan bog’liq vaqtning unumsiz sarf bo’lishi kabi omillar, ikkinchi guruhiga mahsulot ishlab chiqarish hajmining qiymat bahosida o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan omillar kiradi. Mazkur omillarning o’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishga ta’sirini hisoblash uchun zanjirli qo’yib chiqish usulidan foydalaniladi.

Mehnat unumdorligining asosiy ko’rsatkichlaridan biri o’rtacha soatlik, o’rtacha kunlik, o’rtacha yillik mahsulot ishlab chiqarishi o’zgarishi, albatta, tahlil etiladi. O’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishni tahlil qilish uchun prof. N.A. Rusak tomonidan ishlab chiqilgan usuldan foydalanamiz. Unga ko’ra, bu ko’rsatkichning hajmi mahsulot sermehnatliligining o’zgarishi va unga qiymat bahosi berish bilan bog’liq omillarga aloqadordir. Omillarning birinchi guruhiga ishlab chiqarishning texnikaviy darajasi, ishlab chiqarishni tashkil etish, yaroqsiz mahsulot va tuzatish bilan bog’liq vaqtning unumsiz sarf bo’lishi kabi omillar, ikkinchi guruhiga mahsulot ishlab chiqarish hajmining qiymat bahosida o’zgarishi bilan bog’liq bo’lgan omillar kiradi. Mazkur omillarning o’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishga ta’sirini hisoblash uchun zanjirli qo’yib chiqish usulidan foydalaniladi.

Mahsulot ishlab chiqarish va mehnat xarajatlari hajmining o’zgarishida quyidagi nisbatlar bo’lishi mumkin:

Mahsulot ishlab chiqarish va mehnat xarajatlari hajmining o’zgarishida quyidagi nisbatlar bo’lishi mumkin:

• mahsulot ishlab chiqarishga mehnat sarflash qisqargani holda mahsulot ishlab chiqarishning ko’payishi sodir bo’ladi;
• mehnat sarfiga qaraganda mahsulot hajmi tezroq oshadi;
• mehnat sarfi o’zgarmagan holda mahsulot hajmi ortadi ;
• mehnat sarflari kamaygani holda mahsulot hajmi o’zgarmay qoladi;
• mahsulot hajmi mehnat sarflariga nisbatan sekinroq sur’atlar bilan pasayadi.