Mavzu : O’yin bog’cha yoshidagi bolalarda yetakchi faoliyat sifatida

“Munchoqlarni ip’ga tizing “, “Poezd tuzing”,  “Garaj”  ,  “Toping nechta 

o’yinchoq”, “ Kim ziyrakroq”, “ Mozaika”, “Kun qisimlari” .       

 

 

 

                                            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

38 

                                        

 Xulosa va tavsiyalar 

      Maktabgacha yoshdagi bolalarning etakchi faoliyati bu o‘yindir. Bog’cha 

yoshidagi bolalarning o‘yin faoliyatlari masalasi asrlar davomida juda kup 

olimlarning diqqatini uziga jalb kilib kelmokda. 

       Maktabgacha yoshdagi bolalar uzlarining o‘yin faoliyatlarida ildam kadamlar 

bilan olga karab borayotgan sermazmun xayotimizning xamma tomonlarini aks 

ettirishga intiladilar. 

       Ma’lumki, bolaning yoshi ulgayib mustakil xarakat kilish imkoniyati oshgan 

sari uning atrofdagi narsa va xodisalar buyicha dunyokarashi  kengayib  boradi.     

Bogcha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu narsalar 

bilan bevosita amaliy munosobatga bulishiga intiladi. Bola bilishga tashnaligidan 

atrofdagi uzining xaddi sigadigan narsalari bilangina emas, balki kattalar uchun 

mansub bulgan uzining kuchi ham etmaydigan, xaddi sigmaydigan narsalar bilan 

ham amaliy munosobatda bulishga intiladi. Birok tabiiyki bola uzidagi bunday 

extiyojlarning birontasini xam xakikiy yul bilan kondira olmaydi. Bolalarning 

tobora ortib borayotgan turli extiejlari bilan ularning tor imkoniyatlari urtasidagi 

karama - karshilik yuzaga keladi.  

            Buni shu bilan izoxlab berish mumkinki, birinchidan, bolalarning o‘yin 

faoliyati qandaydir moddiy maxsulot ishlab chikarishga karatilgan faoliyat emas. 

SHuning uchun bolalarni o‘yinga undovchi sabab(motiv) kelib chikadigan natija 

bilan emas balki shu o‘yin jarayonidagi turli xarakatlarning mazmuni bilan 

boglikdir.  

           Ikkinchidan esa, bolalar o‘yin jarayonida uz ixtiyorlaridagi narsalarni, 

uzlarini kiziktirgan, ammo kattalargagina mansub bulgan narsalarga aylantirib 

xoxlaganlaricha  erkin faoliyatda buladilar. Bolalarning o‘yin faoliyatlari ularning 

jismoniy va psixik jixatdan garmonik ravishda rivojlantirish uchun birdan bir 

vositadir. O‘yin bolalar xaetida shunday kup kirrali faoliyatki, unda kattalarga 

mansub bulgan mexnat xam, turli narsalar xakida tafakkur kilish, xom xayol, dam 

---

 

39 

olish va xushchakchaklik manbalari xam mujjasamlangandir, ya’ni mana shu 

jarayonlarning barchasi o‘yin faoliyatida anik buladi. SHuni xam ta’kidlab utish 

kerakki o‘yin fakat tashki muxitdagi narsa xodisalarni bilish vositasigina emas, 

balki kudratli tarbiya vositasi xamdir. Ijodiy va syujetli o‘yinlarda bolalarning 

barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari xam 

shakllanadi. Demak, bogchadagi ta’lim tarbiya ishlarining muvaffakiyati ko‘p 

jixatdan bolalarning o‘yin faoliyatlarini maksadga muvofik tashkil kila borishga 

boglikdir.  

   SHunday kilib, o‘yin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha 

bolalar xayolining uzi o‘yin jarayonida yuzaga kelib rivojlanadigan narsadir.  

       Bolalarning o‘yin faoliyatlarida xar xil xayoliy va afsonaviy obrazlarni 

yaratishlaridan shunday xulosa chikarish mumkin: odamning (shu  jumladan 

bolalarning xam) tashki muxitdagi narsa va xodisalarni aks ettirish jarayonlari 

passiv jarayon emas, balki faol xamda ijodiy yaratuvchan, uzgartiruvchan 

jarayondir. 

    Bolalar o‘yin faoliyatlarining yana bir ajoyib xususiyati shundan iboratki, o‘yin 

jarayonida bolaning kiladigan xatti-xarakatlari va bajaradigan rollari kupincha 

umumiylik xarakteriga ega buladi. Buni shunday tushunish kerakki, bola uzining 

turli-tuman o‘yinlarida fakat uziga tanish bulgan yolgiz bir shofyorning, vrachning, 

militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining xatti-xarakatlarigina emas, balki 

umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning xamda uchuvchilarning 

xatti-xarakatlarini aks ettiradi. Albatta, turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi 

juda cheklangan kichik yoshdagi bolalar(ba’zan kichik gurux bolalari xam) 

uzlarining o‘yinlarida konkret odamlarni va ularning xarakatlarini aks ettiradilar. 

(Masalan, oyisini, adasini, akasini, tarbiyachisini va shu kabi). Urta, katta bogcha 

yoshidagi bolalarning o‘yinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega 

bula boshlaydi.  

               Bolalarning o‘yinlari orkali ularda ijtimoiy foydali, ya’ni yuksak insoniy 

xislatlarni tarbiyalash mumkin. Bundan tashkari, agarda biz bolalarning o‘yini 

---

 

40 

faoliyatlarini tashkaridan kuzatsak, o‘yin jarayonida ularning barcha shaxsiy 

xislatlari (kimning nimaga kuprok kizikishi, kobiliyati, irodasi temperamenti) 

yakkol namoyon bulishini kuramiz. SHuning uchun bolalarning o‘yin faoliyatlari 

ularni individual ravishda urganish uchun juda kulay vositadir. Kichik 

maktabgacha yoshdagi bolalar odatda uzlari yolgiz uynaydilar. Predmetli va 

konstruktorli o‘yinlar orkali bu yoshdagi bolalar uzlarining idrok, xotira, tassavur 

,tafakkur xamda xarakat layokatlarini rivojlantiradilar. Syujetli rolli o‘yinlarda 

bolalar asosan uzlari xar kuni kurayotgan va kuzatayotgan kattalarning xatti –

xarakatlarini aks ettiradilar. 

      O‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol 

shakli bulgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi.