M. T. Gulamova analitik kimyo fanidan ma’ruza matni buxoro-2011 Taqrizchilar

III Mavzu: GETEROGEN SISTEMALARDA MUVOZANAT
Tayanch iboralar:
- cho’ktirish kimyoviy analiz usuli;
- eruvchanlik ko’paytmasi;
- eruvchanlik;
- euvchanlikka ta`sir qiluvchi omillar;
- cho’kmalarning hosil bo’lishi ;
- to’la cho’kishga ta`sir qiluvchi omillar ;
- tuz effekti.


3.1. Cho’ktirish – kimyoviy analiz usuli
Eritmalarda boradigan ko’pgina analitik reakciyalar cho’kma hosil bo’lishi bilan tugallanadi. Moddaning cho’kma ko’rinishida ajralib chiqishi kimyoviy analizning asosiy usullaridan biridir. Odatda cho’kma ion almashinish reakciyasi natijasida hosil bo’ladi. Eritmadan qattiq faza, cho’kma ajralishi cho’ktirish deyiladi. Masalan; sulьfat ionini bariy sulьfat ko’rinishida cho’ktirish:
Ba(NO₃)₂ + Na₂SO₄ = ↓ BaSO₄ + 2NaNO₃
Ba²⁺ + 2NO₃^- + 2Na⁺ + SO₄^2- = ↓BaSO₄ + 2Na⁺ + 2NO₃^-
Ba²⁺ + SO₄^2- = ↓ BaSO₄
Moddaning hossasi va cho’ktirish sharoiti (harorat, koncentraciya, pH muhit va boshqalar) ga qarab cho’kmalar har hil ko’rinishda buladi: pag’a-pag’a AI(OH)₃, iviq (H₂SiO₃), donador (РbSO₄), kristall (BaSO₄), suzmasimon (AgCI) va boshqalar.
Kristall tuzilishli cho’kmalar ma`lum kristall shaklida bo’lib, hajmi kichik, tez cho’kadi, oson filьtrlanadi va yuviladi. Amorf cho’kmalar esa pag’a-pag’a (yoki iviq) hajmi katta, sekin cho’kadi, qiyin filьtrlanadi va yuviladi.

Cho’ktirish usulidan kimyoviy analizda quyidagi maqsadlarda:

1) Tekshiriladigan eritmadan to’g’ridan to’g’ri ayrim ionlarni ochishda, Masalan: Fe³⁺, Ba²⁺, Cl^- ionlari aralashmasiga K₄[Fe(CN)₆] ta`sir ettirilganda, o’ziga hos berlin lazuri cho’kmasini hosil bo’lishi va hokazo;
4Fe³⁺ + 3K₄[Fe(CN)₆] = Fe₄[Fe(CN)₆]₃ + 12K⁺
2) Kation va anionlarni ajratishda; halaqit beradigan ionlarni yo’qotishda;
3) Aralashmadan ayrim ionlarni ajratib koncentrlashda;
4) Aralashmadan ayrim komponentlar miqdorini aniqlashda (tortma analiz) foydalaniladi.