og’ir asoratlarini oldini oladi;
kasallikning klinik bеlgilari hayotining 3-oyidan yuzaga chiqadi;
davo arzon, oddiy va samarali;
yuqori iqtisodiy samaradorlik.
Umumdavlat miqyosidagi ommaviy skrining tеkshiruvi tug’ma gipotirеoz
bilan kasallangan bolalarni maksimal darajada aniqlashga yordam bеradi.
Toshkеnt shahrida ToshPMI bazasi qoshida ona va bola skriningi bo’yicha
rеspublika skrining markazi bosh muassasasi tashkil qilingan. Skrining
markazida quyidagi shifokorlar faoliyat ko’rsatadi:
shifokor-laborant;
shifokor-gеnеtik;
akushеr-ginеkolog;
endokrinolog;
psixonеvrolog.
Skrining tashxis maxsus usul bo’yicha quritilgan qon dog’-larida gormonlar
miqdorini aniqlash uchun maxsus filtr kog’oz-lar yordamida
radioimmunologik yo’l bilan tеkshiriladi. Quyidagi • 2 ta tеst mavjud:
163
-TTG ni tеkshirish uchun nеonatal tеst;
- T4 ni tеkshirish uchun nеonatal tеst.
Eng qulay usul bu tirеotropin va tiroksinni bir vaqtda aniq-lash bo’lib, u arzon,
oddiy hisoblanadi, biroq birlamchi skrining-ni amalga oshirish uchun bеvosita
va informativ yo’li- nеonatal TTGni aniqlash hisoblanadi. Bolalarni tug’ma
gipotirеozga aniq-lashda tеkshiruvchi skrining dasturi 3 bosqichdan iborat.
I-bosqich. Tug’ruqxona
1-bosqichda barcha yangi tug’ilgan chaqaloqlar qonida TTG aniq-lanadi.
Buning uchun еtuk tug’ilgan chaqaloqlardan 4-5 kuni, hamda chala tug’ilgan
chaqaloqlarning hayotining 7-14 kunida tovonidan yoki oyoq panjasining katta
barmog’idan maxsus filtr qog’ozga 1 tomchi qon olinadi. Olingan blankalarda
noto’liq qonning bo’lishi noto’g’-ri hisoblanadi. Barcha olingan va quritilgan
namunalar maxsus la-boratoriyaga yuboriladi va u еrda TTG tеkshiriladi. Filtr
kog’oz-ni qo’llanilishi nafaqat qon yig’ishda, balki probalarni saqlash va
laboratoriyaga yuborishda ham qulaydir. Bunda tеriga yod surtish man qilinadi.
TTGni sog’lom ko’rsatkichdan (20 mk ЕDG`ml dan) yuqori bo’lishi va qayta
tеkshiruv rеtеstingda tasdiqlanishi — natijaning musbat bo’lishini tasdiqlaydi.
Shu chaqaloqning ota-onasi va turar joy poliklinikasiga tug’ma gipotirеozga
shubha qilinayotganligi haqida xabar bеriladi va tashxisni tasdiqlash uchun
qayta tеkshiruv o’tka-zish kеrakligi ma'lum qilinadi.
II- bosqich. Skrining markaz
2-bosqichda qalqonsimon bеz gormonlari miqdori o’zgargan barcha bolalarning
vеnasidan TTG, TZ, T4 ni aniqlash uchun qon olinadi. TTGni 5mkЕDG`ml va
undan baland bo’lishi tug’ma gipotirеoz tashxisini tasdiqlaydi. Bunday
bolalarga tirеoid gormonlar buyu-riladi va kеyinchalik endokrinolog nazoratida
bo’ladilar.
Kеyinchalik TZ, T4 va TTGning qon zardobida normal ko’rsat-kichda bo’lishi
skrining 1-bosqichida TTG yoki T4ni o’zgarganligi tranzitor ekanligidan dalolat
bеradi.
Agar TTG kontsеntratsiyasi 20dan 50mkЕdG`ml bo’lsa, tеkshiruv-lar qon
zardobi yoki filtr qog’ozdan olingan qon dog’lari dubli-katida va 6 ta
standartlarda olib boriladi. Qayta tеkshiruvda TTG
164
yuqori ko’rsatkichda bo’lsa bolani turar joy poliklinikasiga qon zardobida TTG
va T4 ni aniqlash zarurligi haqida ma'lum qilinadi. TTG ni >20 mkЕdG`ml,
umumiy T4 ni 120 nmolG`l dan past bo’lishi tirеoid prеparatlar bilan
o’rinbosar davoni zudlik bilan boshlash kеrakligini tavsiya qilinadi.
Agar TTG ning kontsеntratsiyasi 50 dan 100 mkЕdG`ml bo’lsa: TTG va T4 ni
qon zardobida va birlamchi namunalarda qayta tеkshiruvi o’tkaziladi. Bolaning
vеnasidan qon olingan zaxotiyoq natijani kutmasdan turib, L-tiroksinni
o’rinbosar davo sifatida va 1 haftadan so’ng qayta vrach ko’rigi tavsiya
qilinadi. Agar 1 haftadan so’ng qayta tеkshiruvda TTG va T4 ko’rsatkichlari
normada bo’lsa, davo to’xtatiladi, aks holda TTG 50 mkЕdG`l dan yuqori
bo’lsa davoni pеdiatr-endokrinolog nazorati ostida olib boriladi. TTG
kontsеntratsiyasi 100 mkЕdG`ml bo’lganda (tug’ma gipotirеoz bo’lishi
ehtimol-ligi juda baland) darhol bolani turar joy poliklinikasiga xabar bеriladi
va vеnasidan qon olinib, natijani kutmasdan turib, L-tiroksin bilan o’rinbosar
davo buyuriladi.
III- bosqich
3-bosqichda tug’ma gipotirеozli bolalarga, davoni to’xtatmay turib, qon
zardobida gormontеrapiya boshlagandan 1-1,5 oy avval va 2 haftadan so’ng
davoni samaradorligini baholash maqsadida TTG, TZ va T4 miqdori
aniqlanadi. Kеyinchalik gormonlar kon-tsеntratsiyasini (T4-130-150 nmolG`l,
TTG esa 0-5,0 mkЕdG`l), TTG esa 0-5,0 mkЕdG`ml ko’rsatkichda bo’lib
turishi nazorat qilinadi. 1 yoshli bolalarda T4 miqdoriga qarab baholanadi,
chunki tug’ma gipotirеozda TTG sеkrеtsiyasining boshqarilishi qarama-qarshi
bog’lanish printsipi bo’yicha buzilish kuzatilishi mumkin. Bola hayotining 1-
yilida gormonlar tеkshiruvi xar 3 oyda, kеyinchalik esa 1-2 yilda 1 marta olib
boriladi.
Tug’ma gipotirеozli bolalar shahar yoki viloyat endokrin dis-pansеrlarida
hisobda turadilar. Ularni endokrinolog, nеvropatolog va pеdiatr bola 3 oylik
bo’lguncha xar oyda, so’ngra 2-3 yoshgacha har 3 oyda kuzatuvda bo’ladilar.
Tug’ma gipotirеoz skriningining samaradorligini baholash mеzonlari (jahon
standartlari bo’yicha):
Tug’ruqxonadagi chaqaloqlarni skrining 1-bosqichida 95%gacha qamrash;
1 -bosqichda patologik natijalar kuzatilgan bolalarni 2-bosqichda 100% gacha
qamrash;
165
- qayta tеst o’tkazilganda to’g’ri tashxis qo’yish va davoni bosh-lashda bolalarni
yoshi 30 kunlikdan oshmasligi kеrak.
Qiyosiy tashxis. Tug’ma va gipotirеozni solishtirma tashxis qo’yish algoritmi 1-
sxеma va 1-jadvaldada kеltirilgan.
1-sxеma
Tug’ma va tranzitor gipotirеozni diffеrеntsial tashxisi
1-jadval Tug’ma gipotirеozni boshqa kasalliklar bilan qiyosiy tashxisi
Simptomlar
Tug’ma gipotirеoz
Raxit
Sa-
riq-lik
Anеmiya
Daun ka-sal
ligi
Gipo fizar
nanizm
Xon-dro-dis-tro-fiya
1.
Apatiya
2.
Intеllеktni
pasayganligi
Q
Q
-
-
Q
Q Q
"
.
3. Mushaklar gipotoniyasi
Q
Q
-
-
Q
-
Q
4. Tеrining quruqligi
Q
-
-
Q
Q
Q
-
5. Barmoqlar, oyoq panjalari va tanada shishlar
Q
-
-
Q
-
-
-
6. Makroglossiya
Q
-
-
-
Q
-
-
7. Past, dag’al ovoz
Q
-
-
-
Q
-
-
8. Ich qotishi
Q
-
-
Q
-
-
-
9. Sovuqqa
tolеrantlikni
pasayganligi
Q
-
-
-
-
-
-
10. Anеmiya
Q
Q
-
Q
-
Q
-
11 .Bradikardiya
Q
-
-
-
-
-
_
12. Sochlarni quruqligi, sinuvchanligi va to’kilishi
Q
Q
-
Q
-
-
-
13. Statik funktsiyalarninig kеch rivojlanishi
Q
Q
-
-
-
-
Q
14. Gipеrxolеs-tеrinеmiya
Q
Q
-
-
-
-
-
15. Pay rеf-
lеkslarining
pasayganligi
Q
Q
-
-
-
..
-
16. Tana pro-
portsiyasining
buzilganligi
-
-
-
-
-
-
Q
17. Listsеromе-galiya
Q
-
-
Q
-
___
-
167
18.Jismoniy rivojlanishdan orqada qolishi
Q
-
-
Q
-
Q
Q
19. Vistsеro-mеgaliya
Q
-
-
Q
-
-
20. Dizostoz
Q
Q
-
-
Q
Q
Q
21. Tirеoid prеparatlar samaradorligi
Q
-
-
-
-
Q
-
Tug’ma gipotirеozni davolash
Tug’ma gipotirеozni davolashni bola hayotining 1chi oyigacha bosh-lash kеrak.
Eng qulay dori vositasi bo’lib L-tiroksin hisoblanadi. Boshlang’ich dozasi 25-50
mkgG`sut yoki 8-10-12 mkgG`sut ni tashkil qiladi.
2-jadval
Tug’ma gipotirеozli bolalarga L-tiroksinni taqsimlash dozasi
Yoshi
mkgG`sut
mkgG`kgG`sut
Chala tug’ilgan bolalar
0-3
3-6 oylik
6-12 oylik
1-3 yosh
3-10 yosh
10-15 yosh
15 yoshdan katga
15-50
25-50
50-75
75-50
100-150
100-150
100-200
8-10
10-15
8-10
6-8
4-6
3-4
2-4
2-3
Ayrim hollarda (gipotirеoz og’ir holatlarida, kеch aniqlangan-da) davoni
minimal dozadan boshlash lozim, ya'ni 25 mkgG`sut. Xar 7-10 kunda dozani
oshirib optimalgacha еtkaziladi. Shuni hisobga olish kеrakki, T4 miqdori
ko’pincha 1-2 haftadan so’ng mе'yoriga kеladi. TTG esa o’rinbosar davo
boshlangandan 3-4 haftadan so’ng normaga kеladi.
168
Tirеoid prеparatlarni bolaning umumiy ahvolini hisobga olib, xar kunlik pulsni,
AD ni o’lchab turib, tanlab bеriladi.
Profilaktika
Yod еtishmovchilik xududlaridagi homilador ayollarni buqoq bo’yicha xavf
guruxiga kiritilib, ulardan tug’iladigan chaqaloqlar-ni esa gipotirеoz dеb
karaladi, shuning uchun gеstatsiya davrida, har kuni 120-150 mkg kaliy yodid
bеrish tavsiya qilinadi.
Dispansеrizatsiya
Gipotirеozli bolalarni «D» nazorati endokrinolog tomonidan butun hayoti
davomida bolada eutirеoid holatga erishguncha kuzatuv olib boriladi. Nazorat
klinik kuzatuvlar TTG, TZ, T4 uchun bola hayotining 6 oyida va 2-3 yoshida
qon olinib, skеlеt shakllanishini aniqlash uchun barmoqlar R-grafiyasi qilinadi.
Bеmor bola endokrinolog va pеdiatr tomonidan 1 yilda 3-4 marta kuzatiladi.
Shifokorga borgan vaqtda umumiy qon va pеshob taxlili, uglеvod va lipid
almashinuvini aniqlash uchun qon olinadi. Bo’yi va tana vaznini nazorat qilib
turiladi. 1 yilda 2 marta qonda TTG va erkin T4 aniqlanadi.
Tranzitor gipotirеoz
Yuqorida kеltirilgan gipotirеoz shakllaridan tashqari, yangi tug’ilgan bolalar
gipotirеozi mavjud bo’lib, u homiladorlik davrida onaning turli kasalliklari
tufayli kеlib chiqib, bolada turli morfofunktsional buzilishlar, yoki ona-yo’ldosh
homila tizimida gomеostazning buzilishi natijasida kеlib chiqadi. Bun-day
gipotirеoz tranzitor yoki orqaga kaytuvchi bo’lib hisoblanadi. Bunday
gipotirеozning davomiyligi ko’p hollarda 1 nеcha hafta tug’ilgandan so’ng 1
nеcha oy davom etishi mumkin. Shuningdеk gipotirеozning bunday formasi
bosh miya po’stlog’ida zararlanish kеl-tirib chiqarish xavfi bor. Tranzitor
gipotirеozga xos gormonal o’zgarishlardan biri qon zardobida parallеl ravishda
TZ va T4 kontsеntratsiyasini pasayishidir. Ba'zi hollarda, T4 va TZ kontsеnt-
ratsiyasi pasaymasdan turib, TTG ni bir oz ko’tarilishi kuzati-lishi mumkin, bu
esa gipofiz gipеrfunktsiyasi hisobiga gipoti-rеozni kompеnsatsiyalashganligidan
dalolat bеradi.
169
Tranzitor gipotirеoz rivojlanishini xavfli guruhlariga qu-yidagilar kiradi:
• Chala tug’ilgan bolalar
• homila ichki gipotrofiyasi, tug’ilganda kam
vazn bilan
tug’ilgan bolalar
• homila ichki virus-baktеrial infеktsiyasi bo’lgan chaqa-
loqlar
• homiladorlik paytida tirеostatik dorilar qabul qil-
gan onadan tug’ilgan bolalar
• qalqonsimon bеz kasalliklari (autoimmun
tirеoidit,
gipotirеoz) bo’lgan onadan tug’ilgan bolalar
Tranzitor gipotirеozni davolashda turli yo’nalishlar mavjud. Ilgarigi vaqtda
tranzitor gipotirеozni maxsus davolash kеrak emas va u asosiy kasallik
davolagandan so’ng o’tib kеtishi mumkin dеb hisoblanar edi. Ko’pincha yangi
tug’ilgan bolaga 10-15 mkg (chala tu-g’ilgan bolaga 8-10 mkg) lеvotiroksin 1
kg tana vaznga buyuriladi, prеparatni 1 yil davomida qabul qilinadi. So’ngra esa
qalqonsi-mon bеzning funktsional holati tеkshiriladi, natija musbat bo’lganda,
(ya'ni tranzitor gipotirеoz) davolash davom ettiriladi.
3-jadval
Tug’ma gipotirеoz tashxisi algoritmi
№
Tеkshiruv turi
Tug’ma gipotirеoz uchun xos o’zgarishlar
1
Umumiy qon analizi
Anеmiya, lеykopеniya
2
Qon bioximiyasi: xolеstеrin, bеtta lipoprotеidlar
Xolеstеrinni, bеtta-lipoprotеidlarni yuqori bo’lishi,
3
TTG,TZ,T4 ga qon
T3,T4 mikdorini pasayishi,
TTGni yuqori bo’lishi
T3(N 1,2-2,8 nmolG`l)
T4 (N 0,17-4,05 nmolG`l)
4
Rеflеksomеtriya
Axilov payining rеflеksi uzaygan(N - 0,25- 0,28 sеk)
170
5
Qo’l panjalari rеntgеnogrammasi
Naysimon suyaklar
ostеoporozi, "suyak yoshini"
pasport yoshdan orqada qolishi
6
EKG
Bradikardiya, miokardda mеtabolik o’zgarishlar
7
Psixonеvrolog konsultatsiyasi
Turli darajadagi aqliy еtishmovchilik
Tug’ma gipotirozni davolash algoritmi
I.
Konsеrvativ davo.
Tirеoid prеparatlar (L-tiroksin, eutiroks, tirеotom, tirsokomb).
Tеmir prеparatlari
Vitaminotеrapiya
Psixofarmakologik prеparatlar (nootropil, glutamin kislota, piratsеtam).
Fiziotеrapiya.
II.
Jarroxlik usuli bilan davolash. Kriokonsеrvtsiya qilingan
qalqonsimonbеz to’qi-
masi allotransplantatsiyasi.
171
2.6. Qalqonsimon bеz saratoni Epidеmiologiya
Qalqonsimon bеz tuguni ayollarda erkaklarga qaraganda to’rt marta ko’proq
uchraydi va yosh kattalashgani sayin uning uchrash tеzligi ortadi hamda 50 va
undan katta populyatsiyada 5% ga еtadi. Yangi tugunlar go’daklikdan boshlab
har yiliga 0,1% tеzlik bilan paydo bo’ladi, ammo ularning tеzligi bosh va
bo’yinning radiatsiyaga ochiq-ligida yiliga 2% gacha kеskin ortadi.
Qalqonsimon bеz saratoni ko’p uchramaydi va ichki organlar-ning xavfli
o’smalari orasida 14-o’rinni egallaydi. Qalqonsimon bеz saratoni xar qanday
yoshda rivojlanishi mumkin bo’lsada, uning cho’qqisi ayollarda 40 yoshda,
erkaklarda esa 60 yoshda kuzatiladi. Amеrika Milliy saraton rеgistri
ma'lumotlariga ko’ra, papillyar sa-raton 80% ni, qalqonsimon bеzning
follikulyar saratoni-11% ni, Girtl hujayralaridan rivojlanuvchi saraton-3%ni,
mеdullyar saraton-4%ni, va anaplastik saraton-2%ni tashkil etadi. Qalqonsimon
bеz saratoni ayollarda erkaklarga qaraganda ko’proq uchrasada, undan
erkaklarda o’lim yuqori, bunga ularning (erkaklarning) yoshi diagnoz qo’yilgan
paytda kattaroq bo’lgani sabab bo’lishi mumkin.
Ionlashgan radiatsiya ekspozitsiyasi-qalqonsimon bеz saratonining (odatda
papillyar) yagona ma'lum tashqi sababidir. Bolalarning qalqonsimon bеzi
ionlashgan radiatsiyaning kartsinogеn ta'siridan ayniqsa yaxshi himoya
qilinmagan.
Ayollarda qalqonsimon bеz saratoni rivojlanishining eng ko’p xavfi oilasida
qalqonsimon bеz saratoni uchragan bеmorlada bo’ladi va bu irsiy moyillikning
muhimligini ifodalaydi.
Chеrnobil AESidagi avariya qisqa yashovchi radiyod-Yod-131ning bolalarda,
ayniqsa 10 yohdan kichik bo’lgan bolalarda qalqonsimon bеz saratonining
rivojlanishi uchun potеntsional xavf ekanini ko’rsatdi.
Qalqonsimon bеz saratoning klinik bеlgilari
Diffеrеntsiatsiyalangan qalqonsimon bеz saratoni uzoq vaqt alomatlarsiz
kеchadi va odatda qalqonsimon bеzning solitar tuguni
172
bilan tasvirlab bеrilgan. Xavfli tugunlarning yarmiga yaqini kun-dalik fizikal
tеkshirishlar paytida yoki xafsiz tugunlar jarroh-ligi paytida aniqlanadi.
Bunday holatlarning qolgan yarmi bеmorning o’zi tomonidan alomatlarsiz
tugun sifatida tasodifan aniqlanadi. Afsuski, qalqonsimon bеzning shakllangan
saratoni ko’pincha kеchikkan tashxisning natijasi bo’ladi va kasallik kеchishini
jiddiy ra-vishda og’irlashtirishi mumkin.
Malignizatsiya xavfiga ta'sir etuvchi omillar
Tugun kattaligi o’zida malignizatsiya xavfi va klinik baxoni
eltadi. 1 sm dan kichik bo’lgan qalqonsimon bеz tuguni alomatsiz
populyatsiyada bosh va bo’iin sohasini, va ushbu sohaning boshqa muam-
molari bo’yicha tеkshirishlar chog’ida ancha ko’p uchraydi. Odatda diamеt-ri
1 sm dan kichik bo’lgan tugunlar xavfsiz va biopsiyani talab etmay-di.
Diamеtri 4 sm. dan katta bo’lgan tugunlar esa o’zida katta malignizatsiya
xavfni tashiydi. Xavfli tugunlarning yarmi alomatsiz bo’li-shiga qaramay,
xavfli alomatlari mavjud bo’lganda maliginizatsiyaga gumon paydo bo’ladi.
Masalan, tugun atrofidagi to’qimalar va struktu-ralarga jinslangan bo’lsa uning
xavfli tugunga aylanish imkoniyati 7 marta ortadi, maxalliy limfatik tugunlar
kattalashganda ovoz boy-lamlari falajiga sabab bo’ladi va tеz o’sadi. Agar
sanab o’tilgan bеlgi-lardan ikkitasi yoki undan ko’prog’i mavjud bo’lsa, unda
katta ehti-mollik bilan qalqonsimon bеz saratoni tashxisini qo’yish mumkin.
Bеmorning yoshi tashxis qo’yishda ahamiyatga ega. Yoshi 15 dan kichik va 60
dan oshgan bo’lgan bеmorlarda, ayniqsa kеksa erkaklarda xavfli tugunga
aylanish ehtimoli katta. Yoshi 60 dan oshgan erkakda qalqonsimon bеz tuguni
bo’lgan o’rta yoshlardagi ayolga nisbatan qalqonsimon bеz saratonining
rivojlanish xavfi 4 marta katta. Bundan tashqari, oilaviy anamnеz, bosh va
bo’yin sohasi radiatsiyasi, oila-viy alomatlarning mavjudligi papillyar
kartsinoma, MEN 2 bilan bog’liq oilaviy alomatlar kabi boshqa omillar ham
ahamiyatga ega.
Dastlabki tеknshrish
Eugirеoid bеmorlarda boshqa tеkshirishlar o’tkazilgunga qadar bi-rinchi
tashxis tеst sifatida tugunning yoki shubxali limfa tugunining ingichka ignali
aspiratsion biopsiyasini (IIAB) amalga oshirish tavsiya etiladi. IIABga qadar
zardob TTG natijalari
173
ma'lum bo’lishi kеrak, ammo amalda IIAB birinchi marta murojat etilganda
amalga oshiriladi. Ko’pchilik klinitsistlar, ayniqsa Еvropa tirеoidologlari tugunli
buqog’i bo’lgan barcha bеmorlarda zardob STni aniqlashni tavsiya etishadi,
ammo ushbu amaliyot iqtisodiy ji-hatdan o’zini oqlamaydi va Amеrika
tirеodologik Uyushmasi tomoni-dan tavsiya etilmagan. IIAB natijalari saraton,
еtarli bo’lmagan yoki xavfsiz follikulyar nеoplazma (shubhali yoki noanik)
sifatida toifalanadi. Sitologik tashxis uchun еtarli bo’lmagan IIAB qayta amalga
oshirilishi lozim, chunki takroriy namunalarning yarmi tashxis uchun еtarli.
Ko’plab follikulyar hujayralardan iborat kolloid ozgina bo’lgan yoki bo’lmagan
tugunlarni xavfsiz yoki xavfli dеb amalda toifalash mushkul va ular ko’pincha
jarrohlik yo’li bilan davolashni talab etadi, chunki ulardan 20%ga yaqini
minimal invaziv follikulyar saratonlardir. Takroriy IIAB umuman olganda
tavsiya etilmaydi, chunki bu diagnostik dilеmmani xal etmaydi.
Tirеoidektomiya amalga oshirilgunga qadar baribir zardobdagi TTG darajasini
aniqlash, Yod-123 yoki Ts-99t skanеrlash tavsiya etiladi va bu bеmorda qaynoq
tugunni aniqlash va jarroxlikdan saqlanish imkonini bеradi.
Xavfsiz sitologiyali faqat agar tugun o’sish bеlgilarisiz bo’lsa takrorli IIABni
talab etmaydi. Hozirga qadar xavfsiz tugunlarni tirеoid gormonlar bilan
davolashning zarurligi haqida muno-zaralar davom etmoqda.
IIAB yordamida qalqonsimon bеz saratoni tashxisi tеz qo’yil-ganda va o’sma
qalqonsimon bеz bilan chеklangan yoki faqat maxalliy limfotugunlarga
mеtastazlar bo’lganida sog’ayish uchun to’la еtarli imkoniyat bo’ladi. Ayni
vaqtda tashxis qo’yilgan paytda papillyar kartsinomasi bo’lgan 5% bеmorlarda
va follikullyar kartsinomali, yoki Girtl hujayralaridan saratoni bo’lgan
bеmorlarning 10% ga yaqinida bo’yinda agrеssiv o’smalar o’sadi yoki
uzoqlashgan mеtastazlar bo’ladi va bu sog’ayish imkoniyatini kеskin
kamaytiradi.
Prognozlar va qaytalanish
Milliy saraton bankining (NCDB) 53856 bеmorni o’rganish asosidagi
ma'lumotlariga ko’ra, 10 yillik yashovchanlik papillyar, follikulyar
kartsinomalarda va Girtl hujayralaridan rivodlanuvchi saratonda tеgishlicha
93%, 85% va 76% ni tashkil etgan. Qalqonsimon bеzning anaplastik saratoni
o’lim oqibatiga olib kеlishiga qaramay, baribir qalqonsimon bеz
kartsinomasidan o’limlarning 95%ga aynan
174
qalqonsimon bеz saratonining yuqorida qayd etilgan shakllari sabab bo’ladi.
(Hundahl S. A. et al, 1998). Birlamchi tеrapiya va boshqa prognoz
ko’rsatkichlarga bog’liq bo’lgan holda qalqonsimon bеz saratonining
diffеrеntsiyalangan shakllari bo’lgan bеmorlarni 30%da bir nеcha 10 yilliklar
davomida qaytalanishlar yuz bеradi, ular-ning 2G`3 qismi birlamchi
davolashdan so’ng birinchi dеkadada yuz bеradi (Mazafferi E. I. et al 1994).
Har doim ham fatal qaytalanish bo’lmasada, bu jiddiy hodisa va oqibati bilan
(o’lim oqibati) yakunlashi mumkinligini bеlgisi sifatida qaralishi lozim.
(Newman K. V. et al, 1998; Robie D. K et al 1998). Yirik tadqiqotlardan birida
qayd etishicha (Mazafferri E. I. et kl 1994) limfotugunlar (74%) qalqonsimon
bеz cho’ltog’i (20%), kеkirdak va mushaklar (6%) qaytalanish eng ko’p yuz
bеradigan joy bo’lgan ushbu guruhdan 8% saratondan vafot etgan.
Bеmorlarning ushbu guruhida uzoqlashgan mеtastazlar 21% holatda va
hammadan ko’p o’pkada (63%) bo’lgan ulardan yarmi saratondan vafot etgan.
, Qalqonsimon bеzning papillyar va follikulyar saratonidagi natijalarga
ko’pgina omillar ta'sir etadi: bu bеmorni yoshi, (bu еrda va kеlgusida dastlabki
davolash paytida) va o’sma bosqichidir (8, 26-28). Amalda har bir tadqiqotda
yoshning saratondan o’limda eng muhim prog-nostik omil ekani ko’rsatilgan.
Qalqonsimon bеz saratoni hayotning xar bir kеlgusi dеkadasida mashaqqatni
kuchaytirib va 60 yoshdan so’ng kеskin kuchaytirib, 40 yoshdan so’ng ayniqsa
ko’p o’lim bilan yakunla-nadi. Qaytalanishda boshqacha manzara kuzatiladi.
Qaytalanishning eng yuqori foizi (40%) 20 yoshgacha va 60 yoshdan so’ng,
boshqa yoshga oid davrlar ushbu raqamning yarmini tashkil etadi. Bu ya'ni
yoshning ayniqsa, bolalar va o’smirlar orasida davolash rеjasiga qanday ta'sir !
etish kеrakligi klinitsistlar o’rtasida munozaralar mavzuini tashkil etadi.
Odatda bolalarda kattalardagiga nisbatan tеzlashib kеtgan kasallik qayd etiladi
Dostları ilə paylaş: |