Kirish marganets

Tabiatda tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Marganets - Yerda tarqalishi boʻyicha 14-element, yer poʻstida esa temirdan keyin ikkinchi ogʻir metall (yer poʻsti atomlarining umumiy sonidan 0,03%).

Marganets minerallari[tahrir | manbasini tahrirlash]

• 
  pirolyuzit MnO₂·xH₂O, eng keng tarqalgan mineral.
  
• 
  manganit qo'toq (manganets rudasi) MnO(OH)
  
• 
  braunit 3Mn₂O₃·MnSiO₃
  
• 
  gausmanit (Mn^IIMn₂^III)O₄
  
• 
  rodoxrozit (marganetsli shpat, malina rangli shpat) MnCO₃
  

Olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1. Gausmanitdan yoki qizdirilgan pirolyuzitdan (gausmanitga oʻtib ketadi) alyuminotermik usul bilan:
3(Mn^IIMn₂^III)O₄ + 8Al → 9Mn + 4Al₂O₃
2. Temir tarkibli marganets oksid rudalaridan koks bilan qaytarish yoʻli bilan.Bu usul bilan metallurgiyada odatda ferromarganets olinadi (≅80 % Mn).
Ximik hossalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oksidlangan shakli	Qaytarilgan shakli	Muhit	E^0, В
Mn^2+	Mn	H^+	−1,186
Mn^3+	Mn^2+	H^+	+1,51
MnO2	Mn^3+	H^+	+0,95
MnO2	Mn^2+	H^+	+1,23
MnO2	Mn(OH)2	OH^−	−0,05
MnO4^2-	MnO2	H^+	+2,26
MnO4^2-	MnO2	OH^−	+0,62
MnO4^−	MnO4^2-	OH^−	+0,56
MnO4^−	H2MnO4	H^+	+1,22
MnO4^−	MnO2	H^+	+1,69
MnO4^−	MnO2	OH^−	+0,60
MnO4^−	Mn^2+	H^+	+1,51

Davriy sistemadagi 7-gruppaning yonaki gruppachasi
7-gruppaning yonaki gruppachasiga marganets, texnitsiy, reniy elementlari kiradi. Bu elementlarning sirtqi qavatida 2 ta, sirtidan ikkinchi qavatida 13 ta elektron bor. Reaksiyada bu elementlar sirtqi qavatidagi ikki elektronni berib, ikki musbat zaryadli boʻladi, ammo sharoitga qarab, sirtdan ikkinchi qavatidan 5 tagacha elektron berishi mumkin, demak ular ham galogenlar kabi valentliklari oʻzgaruvchan boʻladi, hosil qilgan birikmalarida yuqori valentligi +7 ga yetadi. Gruppasidagi elementlar sirtqi qavatidan 2 ta elektron boʻlgani uchun, marganets elektron qabul qila olmaydi va reaksiyalarda faqat elektron yoʻqotadi.
Marganetsning tabiatda uchrashi. 7-gruppaning yonaki gruppachasidagi elementlar orasida eng muhimi marganetsdir. U yer poʻstlogʻining 0,01% ni tashkil etadi. Marganetsning tabiatda eng koʻp uchraydigan birikmalaridan biri pirolyuzit MnO₂.Tabiatda marganetsning quyidagi birikmalari ham koʻp uchraydi M: Mn₂O₃, Mn₃O₄, MnS, MnS₂. Marganetsning eng katta konlari Ukrainada, Zakavkazeda, Gruziyada, Uralda, Gʻarbiy Sibirda, Qozogʻistonda  mavjud. 
Marganetsning davriy sistemadagi oʻrni. 

• 
  Kimyoviy belgisi Mn;
  
• 
  4-davr;
  
• 
  4-qator;
  
• 
  7-guruhning yonaki gruppachasi; 
  
• 
  Tartib raqami 25;
  
• 
  Atom ogʻirligi 54,9;
  
• 
  Metall;
  
• 
  2-7 valentlikni namoyon qiladi;
  
• 
  Kislorodli birikmasi MnO₂, Mn₂O₃, Mn₃O₄;
  
• 
  Vodorodli birikmasi yoʻq;
  
• 
  Atom tuzilishi +25)2)8)13)2);
  
• 
  p=25, e=25, n=25;
  

Marganetsning fizik xossalari. Oq tusli qattiq metall boʻlib, solishtirma ogʻirligi 7,4 ga teng, suyuqlanish temperaturasi 1250C qaynash temperaturasi 2050C ga teng. Havoda yupqa oksid parda bilan qoplanadi.
Marganetsning kimyoviy xossalari. Marganets suyultirilgan kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi, kukun holdagi marganets oson oksidlanadi, galogenlar, oltingugurt, fosfor, uglerod bilan reaksiyaga kirishadi. Marganets qizdirilganida suvdan vodorodni siqib chiqarishi mumkin.
Mn_(kukun) + 2H₂O → Mn(OH)₂ + H₂
Mn + 2H₂SO_4(kons) → MnSO₄ + SO₂ + 2H₂O
3Mn + 8HNO_3(kons) → 3Mn(NO₃)₂ + 2NO₂ + 4H₂O
Mn + Cl₂ → MnCl₂; Mn + S →= MnS
3Mn + 2P → Mn₃P₂; Mn + C → MnC
Marganets II-VII valentlikni namoyon qiladi. Marganetsning valentligi ortib borishi bilan asoslik xossalari kamayib, kislotalik xossalari ortadi.
Marganets (II) oksidi: marganets (II) oksidi marganetsning yuqori oksidlarini vodorod bilan qaytarish orqali marganets (II) oksidini hosil qilinadi. U suvda erimaydi, havoda oson oksidlanadigan yashil tusli modda, tabiatda MnS, MnCO₃ kabi birikmalari uchraydi. 
MnO₂ + 4HCl→ MnCl₂ + Cl₂ + 2H₂O
2MnO₂ + 2H₂SO₄ → 2MnSO₄ + O₂ + 2H₂O
Marganetsning koʻpchilik tuzlari pushti rangda boʻladi, xloridli, sulfatli, nitratli tuzlari suvda yaxshi eriydi.
Mn(NO₃)₂ + 2NaOH → Mn(OH)₂ + 2NaNO₃
Marganets tuzlariga ishqor tasir ettirilganida oq rangli choʻkma hosil boʻladi, hosil boʻlgan maxsulot suv va havo ta’sirida oksidlanib, 2Mn(OH)₄ ni hosil qiladi.
2Mn(OH)₂ + O₂ + H₂O → 2Mn(OH)₄
Marganets (III) oksidi. U qora rangli modda, tabiatda gidratlar Mn₂O₃*H₂O holida uchraydi. 4MnO₂→2Mn₂O₃+O₂; Mn₂O₃ga muvofiq keladigan tuzlar beqarordir. Mn(OH)₃ – gʻoyat kuchsiz asos boʻlib, suvda erimaydi.
Marganets (IV) oksidi. U ham qora tusli boʻlib marganetsning barqaror birikmasi boʻlib, amfoterlik xossasiga ega, kuchli oksidlovchi. U qattiq qizdirilganida kislorodning bir qismi yoʻqolib, marganets (4) oksidiga aylanadi.
3MnO₂→=Mn₃O₄+O₂
Marganetsning (VI) valentlik birikmalari. Marganetsning 6 valentlik oksidi olinmagan, lekin unga xos boʻlgan marganetsning birikmalari olingan. M: H₂MnO₄ manganat kislota, tuzlari manganatlar. Manganatlar marganets oksidini kaliy gidroksid bilan qizdirish orqali uning tuzlarini olish mumkin.