Kirish. Kimyo o'qitish metodikasi fani, vazifalari

MAVZULAR

1. Modda va ularning o'zgarishi	1. Modda va ularning o’zgarishi. Moddaning molekulyar tuzilishi.
2. Suv	2. Kimyoviy reaksiyalar. Atomlar
3. Kislorod va vodorod	3. Kislorod. Havo
4. Element to'g'risida tushuncha	4. Vodorod
5. Moddalar massasining saqlanish qonuni. Havo	5. Asosiy kimyoviy qonunlar. Valentlik
6. Tarkibning doimiylik qonuni	6. Suv va eritmalar
7. Atom-molekulyar ta'limot	7. Eng muxim kislotalar, asoslar va tuzlar
8. Oksidlanish va qaytarilish	8. Uglerod, yonish
9. Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar	9. Temir va boshqa metallar

Kimiyoning asosiy kursi dasturi esa o'rta maktabning yuqori VIII –X sinflari uchun quyidagicha:

1949-50 o'quv yiligacha bo'lgan dastur	1949-50 o'quv yilidan boshlab ishlatiladigan dastur
MAVZULAR. 8-sinf
1. Oksidlar,asoslar, kislotalar va tuzlar	1. Oksidlar,asoslar,kislotalar va tuzlar.
2. Galogenlar.	2. Eritmalar.
3. Oltingugurt.kislorod gruppachasi.	3. D.I.Mendeleyevning davriy sistemasi bilan tanishish
4. Azot va fosfor.	4. Galogenlar.
	5. Kislorod.
MAVZULAR. 9-sinf
1. Uglerod va kremniy.	1. Azot va fosfor.
2. Elementlar davriy sistemasi va modda larning tuzilishi.	2. Uglerod va uning birikmalari.
3. Eritmalar, elektrolitik dissozilanish nazariyasi.	3. Organik moddalar:
4. Metallarning umumiy xossalari.	a) Uglevodorodlar.
5. Ishqoriy va ishqoriy yer metallar.	b) Spirtlar
6. Alyuminiy.	v) Fenol
7. Temir.	g) Oddiy efirlar
	d) Organik karbon kislotalar.
	e) Murakkab efirlar
	j) Murakkab efirlar al'degidlar.
	k) Uglevodlar.
MAVZULAR. 10-sinf
1. Organik ximiya	Organik moddalar
a) uglevodorodlar	1.Tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar
b) spirtlar, fenollar	2. Elektrolitik dissoziaziya
v) al'degid va ketonlar	3. Atomlar tuzilishi
g) murakkab efirlar	4. Metallar
d) yog'lar	5. Davriy sistema gruppachalari bo'yicha elementlarning obzori
e) tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar

Mamlakatda umumiy yetti yillik ta'limdan umumiy o'n yillik ta'limga o'tish to'g'risidagi va o'rta umumiy ta'lim maktablarida politexnika ta'limi joriy qilish to'g'risidagi qarorlari kimyo kursining mavjud dasturlarini tubdan o'zgartirishni talab etdi – o'rta maktab uchun yangi dastur tuzish zaruratini tug'dirdi. Yangi dasturda 8-10 sinflarda asosiy e'tibor ximiyaviy elementlarni o'rganishga qaratilgan:

1954-55 o'quv yiligacha bo'lgan dastur	1954-55 o'quv yilidan boshlab ishlatiladigan dastur
7-Sinf
1. Moddalar va ularning o'zgarishi	1. Moddalar va ularning o'zgarishi
2. Ximiyaviy reaksiyalar va atomlar	2. Atomlar. Kimyoviy elementlar. Kimyoviy qonunlar.
3. Kislorod va havo	3. Kislorod. Havo. Yonish.
4. Vodorod	4. Vodorod. Suv.Valentlik.
5. Asosiy ximiyaviy qonunlar	5. Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar
6. Suv va eritmalar
7. Eng muxim kislotalar
8. Uglerod va yonish.
9. Temir va boshqa metallar
8-Sinf
1. Oksidlar, asoslar, kislotalar.	1. Ishqoriy metallar
2. Eritmalar	2. Galogenlar.
3. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi.	3. Kislorod va Oltingugurt
4. Galogenlar.
5. Kislorod va Oltingugurt.
9-Sinf
Azot va fosfor.	D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni.
Uglerod. Organik moddalar.	Azot va fosfor.
	Uglerod va kremniy.
10-Sinf
1. Tarkibida azot bo'ladigan organik moddalar.	Metallar.
2. Kremniy.	Avogadro qonuni va uning kimyoda qo'llanilishi.
3. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni va sistemasi.	Organik moddalar.
4. Elektrolitik dissoziyalanish.
5. Metallar.
6. Davriy sistema gruppalari bo'yicha elementlarining obzori.

Bu dastur birin-ketin yettinchi sinflarda 1954-1955 o'quv yilida, VIII va IX sinflarda 1955-1956 o'quv yilida joriy qilindi.


1993-94 o'quv yili uchun ximiyadan programma mazmuni.
O'zbekiston respublikasi xalq ta'limi vazirligi. ta'lim to'g'risidagi qonunig muvofiq "kimyo darslarini har xil yo'nalishli maktablar" uchun o'quv rejasini ishlab chiqdi.
Yangi o'quv dasturiga muvofiq maktabda VIII va IX sinflarda anorganik kimyo, X va XI sinflarda organik kimyo, XI sinflarda umumiy kimyo asoslari o'rganilmoqda.
1993-94 o'quv yili uchun kimyo darslarini har xil yo'nalishli maktablarda rejalashtirilgan holda dastur asosida ishlab chiqildi. Quyidagi maktablar uchun o'quv rejasini ko'rib chiqaylik.
1. O'qish o'zbek tilida olib boriladigan umumiy ta'lim maktablarining 1993-94 yili uchun o'quv rejasi.

O’qitiladigan fanlar	Sinflar bo’yicha haftalik soatlar
	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI
Kimyo				3	2	2	2

2. O'qish o'zbek tilida olib boriladigan umumiy ta’lim maktablari uchun (haftasiga besh kunlik o'qish) o'quv rejasi.

O’qitiladigan fanlar	Sinflar bo’yicha haftalik soatlar
	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI
Kimyo				2	2	2/1	2

3. O'qish o'zbek tilida olib boriladigan umumiy ta’lim maktablari uchun 1993-94 o'quv yili tajriba o'quv rejasi.

O’qitiladigan fanlar

Sinflar bo’yicha haftalik soatlar

Fiz-Texnika

Pedago-gika

Fiz-Informa-tika

Ijtimoiy

Mat-Informa-tika

Biolo-giya

X

XI

X

XI

X

XI

X

XI

X

XI

X

XI

Kimyo

2

2

1

1

2

2

1

1

2

2

2

3

4. O'rta umumta’lim maktablarining 1993-94 o'quv yili uchun o'quv rejasi. (Ixtisosiga doir bir necha o'quv fanlari chuqur o'rgatiladigan. maktablar uchun)

O’qitiladigan fanlar	Sinflar bo’yicha haftalik soatlar
	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI
Kimyo				3	2	2	2

5. O'qish o'zbek tilida olib boriladigan boshlang'ich sinflarda chet tilini o'rganadigan o'rta umumiy ta'lim maktablari uchun o'quv rejasi.

O’qitiladigan fanlar	Sinflar bo’yicha haftalik soatlar
	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI
Kimyo				3	2	2	2

6. Kimyo nazariy va amaliy jihatdan chuqur o'rgatiladigan maktablar uchun o'quv dasturi (VIII-XI-sinflar)

N	O’qitiladigan fanlar	Sinflar bo’yicha haftalik soatlar
		VIII	IX	X	XI
1	Aromatik kimyo	5	4/3	--	--
2	Kimyoviy analiz asoslari	--	0/2	3	--
3	Organik kimyo	--	--	2	4/2
4	Sanoatda kimyo	--	--	1	2
5	Umumiy kimyo	--	--	--	0/2

Yuqoridagi o'quv dasturlaridan ko'rdikki, turli yo'nalishga ega bo'lgan maktablarda kimyo dars soatlari bir-biriga mos kelmaydi. Har birimiz maktabda shu dastur asosida dars o'tar ekanmiz, dars soatlari bo'yicha mavzularni to'g'ri taqsimlashni, qaysi mavzular o'tilishi shart-shartmasligini belgilay olishimiz kerak. Masalan, kimyo ixtisosiga ko'ra bo'lgan maktab uchun soatlar yetarlicha berilgan, bunda mukammal o'rgata olishimiz mumkin bo'ladi. Lekin pedagogika, ijtimoiy fanlar bo'yicha bo'lsa, bunda kimyo haftasiga bir soatni tashkil qiladi, bunda asosiy mavzular o'tilib uncha chuqur o'rgatilmaydi, faqat tushunchalar beriladi.

Dasturda organik va anorganik birikmalarning reaksiyalariga bo'ysunadigan kimyoviy reaksiyalar, ularning borish qonuniyatlari haqidagi bilimlarni umumlashtirishga imkon beradi.
Kimyoviy reaksiyalar haqidagi bilimlarni chuqurlashtirish fermentlarning katalitik roli, kataliz organik kimyodagi reaksiyalarning ba'zi bir xususiyatlari, kimyoviy reaksiyalarning mexanizmlari haqidagi nazariyani o'rganish orqali amalga oshiriladi.
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan 16 avgust 1999 y "Umumiy o'rta ta'limning Davlat la'lim standartlari" tasdiqlandi va 2000-2001 o'quv yili 7 sinf, 2001-2002 uquv yili 8 sinf, 2002-2003 uquv yili 9 sinflarda joriy etiladigan buldi. Yangi standart bo'yicha kimyo 7-9 sinflarda haftada 2 soatda, ja'mi haftali 6 soat, jami soat 204 deb tasdiqlandi.
Kimyo fanidan o'quvchilar quyidagi bilim, ko'nikma va malakalarni egallashlari shart:

• 
  modda, uning tarkibi, tuzilishi, xossalari, tarkibini bilish;
  
• 
  kimyoviy element va ularning birikmadagi valentligini hamda kimyoviy formulalarni tuza bilish;
  
• 
  kimyoviy qonunlar va nazariyalarni, atom-molekulyar ta'limotni bilish;
  
• 
  anorganik birikmalarning eng muhim birikmalari tarkibi, xossalari va qo'llanilishini bilish;
  
• 
  kimyoviy elementlar Davriy qonuni va Davriy sistemani bilish;
  
• 
  kimyoviy bog'lanish turlarini bilish;
  
• 
  kimyoviy reaksiyadagi asosiy qonuniyatlarni anglash;
  
• 
  kichik Davrda joylashgan kimyoviy elementlar tavsifini bilish;
  
• 
  kislota, ishqor, tuzlarning dissoziazialanishini yoza olish;
  
• 
  ion almashinish tenglamalarini yoza olish;
  
• 
  metall va metallmasslarning ayrim vakillari xossalari va qo'llanishini bilish;
  
• 
  buyuk allomalarimiz va ularning kimyo rivojida qo'shgan xissalari haqida tasavvurga ega bo'lish;
  
• 
  Uzbekistonda olinadigan kimyoviy xom ashyolar va ularning mohiyatini anglash;
  
• 
  organik moddalarning tuzilish nazariyasini tushuntira olish;
  
• 
  anorganik va organik kimyoga oid masalalar yecha olish;
  
• 
  polimerlarning xossalari va qo'llanilishini tushuntira olish;
  
• 
  kimyoviy reaktivlar va jihozlardan foydalana olish;
  
• 
  kimyoviy ishlab chiqarish jarayoni, kimyoviy moddalardan foydalanishni ekologik nuqtai nazardan tushuntira olish;
  

7-SINF
Xaftasiga 2 soat, jami 68 soat

	Kimyo fanining predmeti va vazifalari. Uni fan sifatida shakllanish tarixi. Markaziy Osiyoda va O'zbekistonda kimyo. O’zbekistondagi kimyogar olimlarning kimyo faniga qo'shgan hissalari	2 soat
	Kimyoning asosiy tushuncha va qonunlari	20 soat
	Kimyoviy elementlarning toifalanishi	2 soat
	Vodorod	4 soat
	Kislorod	8 soat
	Suv va eritmalar	6 soat
	Anorganik moddalarning eng muhim sinflari	24 soat
	Kimyoning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati	4 soat

7-sinf o'quvchilari bilan o'tqaziladigan ekskursiyalarning taxminiy joylari. O'lkashunoslik muzeylari. Sanoat va qishloq xududi korxonalaridagi kimyo laboratoriyalari. Dorixona. Xujalik mollari magazini. Suv tozalash inshootlari. Foydali qazilmalar qazib olinadigan konlar va boshqa uqituvchi lozim topgan joylar.

8-SINF
Xaftasiga 2 soat, jami 68 soat.

1. 
   7-sinf kimyo kursining eng muhim mavzularini takrorlash (4 soat).
   
2. 
   Elementlar Davriy sistemasi va atom tuzilishi (16 soat).
   
3. 
   Kimyoviy bog’lanish (8 soat).
   
4. 
   Elektrolitik dissotsialanish nazariyasi (6 soat).
   
5. 
   Metallmaslar (32 soat).
   
6. 
   Mineral o'g'itlarning qishloq xo'jaligidagi ahamiyati (2 soat).
   

8-sinf o'quvchilari bilan o'tqaziladigan ekskursiyalarning taxminiy joylari. Oltingugurt, ko'mir va boshqa foydali tabiiy qazilmalar olinadigan joylar. Sanoat miqyosida kislorod, oltingugurt, azot olinadigan korxonalar, sul'fat kislota, mineral o'g'itlar ishlab chiqaradigan zavodlar, mineral o'g'itlar omborlari, mahalliy o'git va ularning mineral o'gitlar bilan aralashmasini tayyorlash joylari. Xo'jalik mollari magazini. Dorixonalar.

9-SINF
Xaftasiga 2 soat, jami 68 soat.

1. 
   8-sinf kimyo kursining eng muhim mavzularini takrorlash (6 soat).
   
2. 
   Uglerod guruxi (7soat).
   
3. 
   Kremniy (4 soat).
   
4. 
   Organik birikmalar (26 soat).
   
5. 
   Metallar (25 soat).
   
6. 
   Kimyo va ilmiy-texnik taraqqiyot (2 soat).
   
7. 
   Anorganik va organik kimyodan olgan bilimlarni umumlashtirish (5 soat).
   

9-sinf o'quvchilari bilan o'tqaziladigan ekskursiyalarning taxminiy joylari. Ko'mir, gaz, neft va boshqa tabiiy foydali qazilmalar olinadigan joylar. Sanoat miqyosida anorganik moddalar olinadigan korxonalar, neftni haydash va krekinglash sun'iy va sintetik tolalar, sun'iy charm, plastmassalar ishlab chiqaradigan zavodlar.

Sement, g’isht, sapol, shisha va chinni zavodlari. Cho'yan, po'lat, aluyminiy va boshqa rangli metallar va qotishmalar ishlab chiqaradigan korxonalar. Cho'yan, po'lat va rangli metallarga ishlov berib, xalq iste'mol mollari ishlab chiqaradigan mahalliy korxonalar va hunarmandchilik ustaxonalari, xo'jalik mollari magazini, dorixonalar.


ORGANIK KIMYO. X-SINF.
Xaftada 2 soat, jami 68 soat, 4 soat zahira.

1. 
   Anorganik kimyo kursining asosiy masalalarini takrorlash (3 s).
   
2. 
   Organik birikmalarning kimyoviy tuzilish nazariyasi. Kimyoviy bog' lanishning elektron tabiati (5 s).
   
3. 
   To'yingan uglevodorodlar (7 s).
   
4. 
   Aromatik uglevodorodlar (9 s).
   
5. 
   Uglevodorodlarning tabiiy manbalari va ularni qayta ishlash (4 s).
   
6. 
   Spirtlar va fenollar (7 s).
   
7. 
   Al'degidlar va karbon kislotalar (9 s).
   
8. 
   Murakkab efirlar, yog'lar (5 s).
   
9. 
   Uglevodlar (10s)
   

11-SINF
Xaftada 2 soat, jami 68 soat, 2 soat zahira.

1. 
   Aminlar. Aminokislotalar. Azotli geteroziklik birikmalar (6 s).
   
2. 
   Oqsillar. Nuklein kislotalar (4 s).
   
3. 
   Yuqori molekulyar sintetik moddalar va ular asosida olinadigan polimer materiallar (7 s).
   
4. 
   Organik kimyo kursidan olingan bilimlarni umumlashtirish (4 s).