Kənd Təsərrüfatı İlin də Azərbaycan Respublikasında aqroparkların formalaşdırılması mexanizmləri və fermərlərin prosesdə iştirakçılığının gücləndirilməsi

Beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi onu göstərir ki, aqroparklarda birgə fəaliyyətin təşkili fərdi məşğulluqla müqayisədə daha səmərəli və həmçinin dayanıqlı təsərrüfatçılığa səbəb olur. Bu kimi fəaliyyət ətraf mühitin qorunması, məhdud resursların səmərəli istifadəsi, israfçılığın aradan qaldırılması, elmi texniki nailiyyətlərin daha sürətli yayılması kimi istiqamətlərdə xüsusi üstünlüyə malikdir. Nəticədə sektorun intensiv inkişafı sürətlənir. Baxmayaraq ki, bir çox hallarda aqroparklar haqsız rəqabət mühiti formalaşdırmaqda günahlandırılır amma əslində bu model daha aqrar sferanın rəqabətədavamlı inkişafında mühüm faktora çevrilməkdədi. Eyni zamanda hazır məhsulun birbaşa bazarlara çıxarılma imkanı təsərrüfat subyektlərinin mənfəətli fəaliyyətinə səbəb olur. Bununla belə 2007-2011-ci illərdə qlobal maliyyə böhranı Avropada fəaliyyət göstərən Aqroparkların fəaliyyətindən də yan keçməyib. Bu zaman xüsusi ilə də İrlandiyanın “Aqropark A” aqroparkının ciddi maliyyə problemləri yaranıb. Lakin, sonrakı dövrlərdə müəssisə yenidən dayanıqlığını bərpa edib və hazırda mütərəqqi təcrübələrdən biri hesab edilir.

Dünyada mövcud olan Aqroparkların fəaliyyətinin təhlili göstərir ki, bu tipli müəssisələr enerji təhcizatının alternativ üsullarının tətbiqinə mühüm üstünlük verirlər. Hazırda xüsusi ilə də Avropa ölkələrində fəaliyyət göstərən aqroparklar öz fəaliyyətlərini külək, günəş və daha çox da bioenerji hesabına təchiz edirlər. Bu isə həm ekoloji cəhətdən və həm də enerji xərclərinin azaldılması baxımından fermerlər üçün əlavə üstünlüyə səbəb olur.

Gözlənilir ki, yaxın gələcəkdə dünya kənd təsərrüfatında istehsal münasibətləri kooperativlərlə yanaşı aqropark modeli formasında genişlənsin. Ümumiyyətlə isə xırda istesalçıların o cümlədən də ailə təsərrüfatlarının rəqabət qabiliyyəti çox zəif olur ki, nəticədə bu kateqoriyadan olan istehsalçıların birgə fəaliyyətinin təşkili prosesi sürətlənir. Dünya əhalisinin sürətlə artımı və qeyri-bərabər şəkildə paylanmış istehsal imkanlarının olması, gündəlik təməl ərzaq ehtiyaclarının qarşılamaqda çətinliklərlə üzləşən insan sayının artımı qlobal sferada aqrar sektora diqqəti daha da artırıb. Hazırda bu istiqamətdə müxtəlif beynəlxalq proyektlər icra olunmaqda və eyni zamanda əsas diqqət daha keyfiyyətli, bol və həmçinin təbii məhsul istehsalını artırılması istiqamətində qqroparkların rolunu artmaqdadı.

Azərbaycanda yaradılan aqroparkların daha çox ənənəvi enerji təhcizatına hesablanması mənfi məqamlardan hesab edilir. Beləki, aqrar sferada istehsal prosesinin alternativ və bərpaolunan enerji hesabına formalaşması yerli istehsalın maya dəyərini aşağı salmaqla xarici bazarlarda rəqabət imkanını artırır, həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi məsələsinə töhvə vermiş olur.

Aqroparkların əsas fəaliyyət prinsipləri, iştirakçılara təmin ediləcək üstünlüklərin mahiyyəti və hansı tələblərin olması bir çox hallarda yerli sahibkarlar, fermerlər üçün qaranlıqdır. Fermerlərin, investorların prosesdə iştirakçılığını aktivləşdirmək üçün bu istiqamətdə maarifləndirmə işlərinin sürətləndirilməsinə ehtiyac var. Layihə icrası zamanı təşkil oluana fermerlərlə görüşdən aydın olub ki, faktiki olaraq bu təsərrüfat subyektləri aqroparklarda hansı şərtlər altında və necə fəaliyyət göstərəcəklərini bilmirlər.

Aqroparkaların fəaliyyətinin üstünlüklərindən biri isə ondan ibarət olacaq ki, burada yerləşən müəssisələr sadəcə aqropark daxilində istehsal edilmiş məhsulları deyil yerli fermerlərin və ailə təsərrüfatlarının da məhsullarını alacaqlar. Bu isə bölgə əhalisinin gəlirlərinə və torpaqlardan daha səmərəli istifadəsinə imkan yaradacaq.

Ölkənin aqrar sferasında mövcud problemlərdən biri isə torpaqların klassifikasiyasına uyğun istifadə edilməməsidir. Buna səbəb kiçik və ailə təsərrüfatlarının heç bir elmi yanaşma, konsultativ kömək almadan ənənəvi təsərrüfatçılıqla məşğul olurlar. Nəticədə torpaqlar təyinatına uyğun istifadə edilmir ki, bu sektorda məhsuldarlığın və gəlirliliyin aşağı səviyyəli olmasının səbəblərindən biri də məhz budur. Lakin, aqroparkların layihələndirilməsi çərçivəsində elmi yanaşmanın ortaya qoyulması bu müəsisələrin regionun təbii-coğrafi-iqlim şəraitinin nəzərə alınmasına və buna uyğun ixtisaslaşmasına şərait yaradır. Təbii ki, bu aqroparkların tərkibində fəaliyyət göstərən müəssisələr də bölgənin şəraitinə uyğun tərtib ediləcək. Nəticədə müəssisələrin emal məqsədi ilə aldıqları məhsullar regionda istehsalı daha səmərəli olan çeşidlər olacaq ki, bu da zaman-zaman aqroparkdan kənar istehsalçıların da öz fəaliyyətlərini bu tələblərə uyğunlaşdırmağa səbəb olacaq. Beləliklə torpaqlardan təyinatına uyğun və səmərəli istifadə imkanı yaradılacaq.

Aqroparkların elmi-tədqiqat instututları ilə əlaqəli fəaliyyəti sektorda peşəkar kadrların hazırlanmasına müsbət təsir edəcək. Halbuki günümüzdə aqrar sektorun inkişafı qarşısında dayanan mühüm manelərdən biri də məhz peşəkar kadr çatışmazlığıdır. Bu problemin həll edilməsi intensiv kənd təsərrüfatına keçidin təmin edilməsində mühüm əhəmiyyət daşıyır. Aqroparklar kənd təsərrufatında mövcud olan bu problemin həllinə müsbət təsir göstərəcək.

 

Təkliflər

Baxmayaraq ki, Azərnbaycanda yaradılan aqropark modelləri maliyyə təminatı, əhatə sferası, dövlətin iştirakçılığı (dəstəyin göstərilməsi) baxımından daha müasir və təkmil təcrübədir . Müşahidələr, ekspertlər və potensial aqropark iştirakçıları ( fermer və ailə təsərüfatları) ilə müzakirələr və aparılan tədqiqatın nəticələri onu deməyə əsas verir ki, aqroparkların daha effektiv fəaliyyətinin təmin edilmsi məqsədi ilə bir sıra istiqamətlərdə korrektələrə ehtiyac var. Bu məqsədlə tədqiqat qrupu aşağıdakıları təklif edir:

1) Aqroparklarda iştirakçılıq qaydaları, iştirakçıların öhdəlik və hüquqları kimi məsələlər haqqında potensial təsərrüfat subyektlərinin maarifləndirilməsi. Hazırda aqropark iştirakçılığı nazirlər kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş “Sənaye məhəllələri haqqında Nümunəvi Əsasnamə” tələblərinə uyğun həyata keçirilsədə sahibkarlar və investorlar bu qaydalardan xəbərsizdirlər. Bununla bağlı informasiya təminatı gücləndirilməli və qaynar xətt fəaliyyət göstərməlidir.

2) Aqroparklarda ekoloji təmiz istehsal mühitinin yaradılması və istehsal xərclərinin aşağı salınması məqsədi ilə müəssisələrin alternativ-bərpa olunan enerji ilə təmin olunması. Dünya təcrübəsində aqroparkların alternativ enerjidən istifadəsi daha geniş yayılıb. Məqsəd ətraf mühitin qorunması, enerji xərclərini azaldılması və istehsal tullantılarından səmərəli istifadədir. Baxmayaraq ki, ilkin dövrdə enerji istehsalının təşkili böyük həcmli xərc tələb edir. Lakin, uzunmüddətli dövr üçün iqtisadi cəhətdən səmərəli hesab olunur.

3) Aqroparklarda fəaliyyət göstərən istehsalçılar üçün məhsula və ixraca subsidiya modelinin tətbiq edilməsi. Hazırda kənd təsərrüfatında sahəyə subsidiya modeli tətbiq edilir ki, bu da bir çox hallarda sui istifadəyə və ekstensiv inkişafa istiqamətlənir. Lakin, məhsula və ixraca subsidiya kənd təsərrüfatının intensiv inkişafını stimullaşdırmaqla yanaşı innovasiyanın tətbiqini genişləndirə və ixracın həcmini artıra bilər. Sonrakı dövrlərdə isə məhsula və ixraca subsidiya modeli ümumilikdə ölkənin aqrar sektoruna tətbiq edilə bilər.

4) Kooperativlər haqqında qanunun qısa zamanda qəbul edilməsi. Aqroparklar kooperativlərin daha təkmil eyni zamanda mürəkkəb forması hesab edilir. Məhz bu səbəbdən də bu sferada fəaliyyət göstərən təsərrüfat subyektləri arasında münasibətlər kooperativ fəaliyyətin bir növüdür. Aqropark iştirakçıları arasında münasibətlərin tənzimlənməsi və hüquqi korelyasiyanın təmin edilməsində qanunvericilik bazası mühüm faktor hesab edilir.

5) Aqroparklarda fəaliyyət göstərən sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətinin sığortalanması. Çünki, hazırda sığorta sisteminin daha zəif inkişaf etdiyi sferalardan biri məhz aqrar sektordur və aqroparklarda sığorta sisteminin formalaşdırılması növbəti dövrlərdə kənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə məşğul olan digər istehsalçı tərəflərin də sığorta prosesinə cəlb edilməsini stimullaşdıra bilər.

6) Aqroparkların yaradılması təklifi ilə fermerlərə və digər istehsalçılara təşəbbüs hüququnun verilməsi. Hazırda “Sənaye məhəllələri haqqında Nümunəvi Əsasnamə”yə uyğun olaraq təşəbbüs İqtisadiyat və Sənaye Nazirliyi tərəfindən verilə bilər. Lakin, digər sektor iştirakçılarına bu hüququn tanınması gələcəkdə prosesin sürətini daha da artıra bilər.

7) Lənkəran, Gəncə- Qazax və Quba-Xaçmaz iqtisadi zonalarında aqroparklar yaradılmalıdır. Lənkəran Dövlət Unveristeti bu bölgədə yaradılan tərəvəzçilik və bağçılıq üzrə ixtisaslaşmaş aqroparklar üçün lazımi elmi dəstəyi təmin edə bilər. Regionun ölkə üzrə sitrus bitkilərin yetişdirildiyi yeganə bölgə olduğunu nəzərə aldıqda bu sahə üzrə ixtisaslaşmış aqroparkın yaradılması bölgənin iqtisadi həyatını canlandırmaqla yanaşı, ixrac potensialını və buna paralel olaraq da əhalinin gəlirlərini artıra bilər. O cümlədən də Qubada bağçılıq üzrə ixtisaslaşmış aqropark yaradıla bilər ki, nəticədə region üzrə istehsalın həcmi arta, məhsulların saxlanması və ixracı imkanları genişlənə bilər. Region sahibkarlarının ixrac təcrübəsi aqroparkın fəaliyyətinin daha da asanlaşdıra bilər. Gəncə Dövlət univeristetinin elmi dəstəyi ilə regionda yaradılan aqropark daha çox üzümçülük üzrə ixtisaslaşa bilər. Bu regionun torpaq ehtiyatı üzümçülükün inkişafı və yüksək məhsuldarlıq üçün həlledici amil hesab edilə bilər.

8) İnnovasiyanın tətbiqini stimullaşdırmaq məqsədi ilə aqroparklarda fəaliyyət göstərən iştirakçıların bu istiqamətdə təşəbbüslərinin qrantlar, güzəştli kreditlər və qismən dövlət maliyyələşdirmələri hesabına dəstəklənməsi. Beləliklə ölkəyə innovasiya axını sürətləndirilə və aqrar sferada məhsuldarlıq arta bilər.

9) Xarici iştirakçıların aqroparklarda fəaliyyətinin stimullaşdırılması. Bu məqsədlə xarici investorlara dövlət təminatı təklif edilə bilər. Digər tərəfdən xarici investorlara vətəndaşlıq və yaxud daimi yaşama imkanları verilə bilər. Beləliklə ölkəni qeyri-neft sektoruna investisiya axını təmin edilmiş olar.

İstinadlar

http://www.economy.gov.az/index.php?lang=az Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyat və Sənaye Nazirliyi

http://www.stat.gov.az/source/finance/ Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi

http://www.agro.gov.az/ Azərbaycan Respublikasının Kənd Təsərüfatı Nazirliyi

http://www.cabmin.gov.az/ Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kobineti

http://www.azpromo.az/ AzPromo

http://www.sacog.org/rucs/newsletters/2009/04/text/What-is-an-Agricultural-Park.html “What is an Agricultural Park” 2009, Aprel

http://www.hitachi-hri.com/english/research/organ/pdf/vol10_01.pdf Seto, K., Kənd təsərrüfatında Sənaye Struktur Dəyişikliyi, Hitaçı Tədqiqat İnstitutu , baxılma tarixi: may, 2015

http://agriporta7.nl/aqropark/?lang=en Aqriport 7, baxılma tarixi: iyun, 2015

http://www.list.lu/fileadmin//files/projects/ARBOR/ARBOR_Synergypark_Case_Study_Report.pdf Case Study Report “Synergy Parks: collaborative strategies to valorise side streams between companies”, June 2015

http://edepot.wur.nl/298071 Kamalipour, E. (2012) Exploring the economic feasibility of sustainable agrotourism project in Bergerden Agropark to attract greenhouse enterpreneurs for investment (İstixana sahiblərini investisiya yatırmağa cəlb etmək məqsədilə Bergerden Agropark-da davamlı aqroturizm layihəsinin iqtisadi əsaslandırılmasının araşdırılması, Larenstein Tətbiqi Elmlər Universiteti), Larenstein Univesity of Applied Science

http://www.iksez.com/about-us.html IFFCO KISAN SEZ, “Special Economik Zone”, baxılma tarixi: 2015, avqust

http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Agroparks.pdf Smeets,P.(2012) “Çatışmazlıqla məşğul olan Aqroparklar”, Change Magazine, baxılma tarixi: sentyabr, 2015

http://www.iksez.com/news-and-events.php Baxılma tarixi: 16.09.2015

http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Shanghai.pdf Rijnsoever, M.(2012) “Şanxayı necə inkişaf etdirməli?”, Change Magazine, baxılma tarixi: oktyabr, 2015

http://asiancorrespondent.com/68824/the-case-of-greenport-shanghai-too-good-to-be-true/ Nijhof, A.(2011) “Greenport Şanxay layihəsi: Həqiqət olması üçün olduqca yaxşı?”, Asiyalı müxbir

http://asiancorrespondent.com/68824/the-case-of-greenport-shanghai-too-good-to-be-true/ Nijhof, A.(2011) “Greenport Şanxay layihəsi: Həqiqət olması üçün olduqca yaxşı?”, Asiyalı müxbir

http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Agroparks.pdf Smeets, P.(2012) “Çatışmazlıqla məşğul olan Aqroparklar”, Change Magazine

http://www.president.az/articles/14015 , baxılma tarixi: oktyabr, 2015

http://az.trend.az/business/economy/2442023.html “Azərbaycanda 3 aqropark yaradılır”, Kənd Təsərüfatı Naziri Şahin Mustafayev, 09.10.2015

http://www.japarliament.gov.jm/attachments/1265_2014%20Ministry%20Paper%2048%20-%20Agro%20Park.pdf Yamayka Aqropark İnkişaf Proqramı, Nazirliyin məqaləsi 48/2014, Jamaican Parliament , baxılma tarixi: sentyabr, 2015

http://vergijurnali.az/upload/File/2015-4.Huseynova%20A..pdf “Azərbaycanda inovasiya fəaliyyətinin inkişaf yolu”, Arzu Hüseynova, AZ 1011, Bakı ş., h.Zərdabi pros., 88 a, 2015

http://az.trend.az/business/economy/2442023.html “Azərbaycanda 3 aqropark yaradılır”, Kənd Təsərüfatı Naziri Şahin Mustafayev, 09.10.2015

http://www.president.az/articles/13410 “İlham Əliyev “Şəmkir Aqropark”ın təməlqoyma mərasimində iştirak edib”, 15.11.2014

http://www.bizimyol.info/news/43693.html “Yeni baxış, yeni imkanlar - Şəmkir Aqropark”, 17.01.2015

http://azertag.az/xeber/Yalama_Aqroparkda_islerin_ilkin_merhelesi_yekunlasib_VIDEO-866611 “Yalama Aqropark”da işlərin ilkin mərhələsi yekunlaşıb, 24.06.2015

http://az.trend.az/business/economy/2402456.html Xaçmaz rayonunda "Yalama Aqropark"ın tikintisi davam edir, 04.06.2015

“Aqropark: konsepsiya, cavablar, təcrübə”, İnnovasiya Şəbəkəsi 2013, Niderland

Hoes, A. C., Regeer, B., & Zweekhorst, M. (2012). Gələcəklə bağlı innovasiya layihələri və baxışlar: Aqropark layihəsində ambisiya və öhdəlik. Zəncir və Şəbəkə Elmi Jurnalı, 12(2), 111-124.

Van Someren, T. C., & van Someren-Wang, S. (2012). Yaşıl Çin: Şərqdə və Qərbdə davamlı inkişaf. Springer Elm və Biznes Mediası

Smeets, P. J. (2011). Expedisiya Aqroparkları: Şəbəkə sənayesində davamlı inkişaf və kənd təsərrüfatına Layihə tərəfindən tədqiqat. Springer Elm və Biznes Mediası

“Qida emalı sənayelərinin meqa qida parkı üçün layihənin təsirinin qiymətləndirilməsi barədə hesabat”, 2015 , Qida Emalı Sənayeləri Nazirliyi

Giriş 4

Tədqiqatı gərəkdirən səbəblər 7

Tədqiqatın məqsədi 13

Tədqiqatın sualları 18

Tədqiqatın metodologiyası 21

Tədqiqatın faydaları 24

Kənd təsərrüfatının makroiqtisadi mənzərəsi 26

Sektorun əsas iqtisadi göstəriciləri 26

Ərzaq balansı 39

Məşğulluq səviyyəsi və sosial təsirləri 52

Aqrar sektorun inkişaf metodları-beynəlxalq təcrübə 59

Aqroparklar - aqrar sektorun müasir inkişaf modeli kimi 77

Aqroparklar-beynəlxalq təcrübədə 85

Niderland 94

Hindistan 108

Çin 112

Yamayka 116

Azərbaycanın aqropark təcrübəsi 121

Nəticə və tövsiyələr 156

Nəticə 156

Təkliflər 170

İstinadlar 177

Giriş 4

Tədqiqatı gərəkdirən səbəblər 7

Tədqiqatın məqsədi 13

Tədqiqatın sualları 18

Tədqiqatın metodologiyası 21

Tədqiqatın faydaları 24

Kənd təsərrüfatının makroiqtisadi mənzərəsi 26

Sektorun əsas iqtisadi göstəriciləri 26

Ərzaq balansı 39

Məşğulluq səviyyəsi və sosial təsirləri 52

Aqrar sektorun inkişaf metodları-beynəlxalq təcrübə 59

Aqroparklar - aqrar sektorun müasir inkişaf modeli kimi 77

Aqroparklar-beynəlxalq təcrübədə 85

Niderland 94

Hindistan 108

Çin 112

Yamayka 116

Azərbaycanın aqropark təcrübəsi 121

Nəticə və tövsiyələr 156

Nəticə 156

Təkliflər 170

İstinadlar 177

1^ http://www.sacog.org/rucs/newsletters/2009/04/text/What-is-an-Agricultural-Park.html

2^ “Aqropark: konsepsiya, cavablar, təcrübə”, İnnovasiya Şəbəkəsi

3^ “Aqropark: konsepsiya, cavablar, təcrübə”, İnnovasiya Şəbəkəsi

4^ Hoes, A. C., Regeer, B., & Zweekhorst, M. (2012). Gələcəklə bağlı innovasiya layihələri və baxışlar: Aqropark layihəsində ambisiya və öhdəlik. Zəncir və Şəbəkə Elmi Jurnalı, 12(2), 111-124.

5^ Seto, K., Kənd təsərrüfatında Sənaye Struktur Dəyişikliyi, Hitaçı Tədqiqat İnstitutu http://www.hitachi-hri.com/english/research/organ/pdf/vol10_01.pdf

6^ Aqriport 7 Aqropark < http://agriporta7.nl/aqropark/?lang=en>

7^ http://www.list.lu/fileadmin//files/projects/ARBOR/ARBOR_Synergypark_Case_Study_Report.pdf

8^ van Someren, T. C., & van Someren-Wang, S. (2012). Yaşıl Çin: Şərqdə və Qərbdə davamlı inkişaf. Springer Elm və Biznes Mediası

9^ http://www.list.lu/fileadmin//files/projects/ARBOR/ARBOR_Synergypark_Case_Study_Report.pdf

10^ Kamalipour, E. (2012) Exploring the economic feasibility of sustainable agrotourism project in Bergerden Agropark to attract greenhouse enterpreneurs for investment (İstixana sahiblərini investisiya yatırmağa cəlb etmək məqsədilə Bergerden Agropark-da davamlı aqroturizm layihəsinin iqtisadi əsaslandırılmasının araşdırılması, Larenstein Tətbiqi Elmlər Universiteti), Larenstein Univesity of Applied Science http://edepot.wur.nl/298071

11^ Smeets, P. J. (2011). Expedisiya Aqroparkları: Şəbəkə sənayesində davamlı inkişaf və kənd təsərrüfatına Layihə tərəfindən tədqiqat. Springer Elm və Biznes Mediası

12^ IFFCO KISAN SEZ http://www.iksez.com/about-us.html

13^ Smeets, P.(2012) “Çatışmazlıqla məşğul olan Aqroparklar”, Change Magazine < http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Agroparks.pdf>

14^ http://www.iksez.com/news-and-events.php

15^ Rijnsoever, M.(2012) “Şanxayı necə inkişaf etdirməli?”, Change Magazine, http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Shanghai.pdf

16^ Nijhof, A.(2011) “Greenport Şanxay layihəsi: Həqiqət olması üçün olduqca yaxşı?”, Asiyalı müxbir < http://asiancorrespondent.com/68824/the-case-of-greenport-shanghai-too-good-to-be-true/>

17^ “Qida emalı sənayelərinin meqa qida parkı üçün layihənin təsirinin qiymətləndirilməsi barədə hesabat”, 2015 , Qida Emalı Sənayeləri Nazirliyi

18^ Nijhof, A.(2011) “Greenport Şanxay layihəsi: Həqiqət olması üçün olduqca yaxşı?”, Asiyalı müxbir < http://asiancorrespondent.com/68824/the-case-of-greenport-shanghai-too-good-to-be-true/>

19^ Smeets, P.(2012) “Çatışmazlıqla məşğul olan Aqroparklar”, Change Magazine < http://www.changemagazine.nl/doc/2012_1/2012_1_Agroparks.pdf>

20^ Yamayka Aqropark İnkişaf Proqramı, Nazirliyin məqaləsi 48/2014, Jamaican Parliament http://www.japarliament.gov.jm/attachments/1265_2014%20Ministry%20Paper%2048%20-%20Agro%20Park.pdf

21^ “Aqropark: anlayış, cavablar, təcrübə”, İnnovasiya Şəbəkəsi

22^ http://www.president.az/articles/14015

23^ http://az.trend.az/business/economy/2442023.html “Azərbaycanda 3 aqropark yaradılır”, Kənd Təsərüfatı Naziri Şahin Mustafayev, 09.10.2015

24^ http://vergijurnali.az/upload/File/2015-4.Huseynova%20A..pdf “AZƏRBAyCANDA İNNOVAsİyA FƏAlİyyƏtİNİN İNKİŞAF yolu”, Arzu Hüseynova, AZ 1011, Bakı ş., h.Zərdabi pros., 88 a, 2015

25^ http://az.trend.az/business/economy/2442023.html “Azərbaycanda 3 aqropark yaradılır”, Kənd Təsərüfatı Naziri Şahin Mustafayev, 09.10.2015

26^ http://www.president.az/articles/13410 “İlham Əliyev “Şəmkir Aqropark”ın təməlqoyma mərasimində iştirak edib”, 15.11.2014

27^ http://www.bizimyol.info/news/43693.html “Yeni baxış, yeni imkanlar - Şəmkir Aqropark”, 17.01.2015

28^ http://www.bizimyol.info/news/43693.html

29^ http://azertag.az/xeber/Yalama_Aqroparkda_islerin_ilkin_merhelesi_yekunlasib_VIDEO-866611 “Yalama Aqropark”da işlərin ilkin mərhələsi yekunlaşıb, 24.06.2015

30^ http://az.trend.az/business/economy/2402456.html Xaçmaz rayonunda "Yalama Aqropark"ın tikintisi davam edir, 04.06.2015

31^ http://vergijurnali.az/upload/File/2015-4.Huseynova%20A..pdf