Kashfiyot va ixtirolar

Xristian Guygens 
kashf qilgan. 
Uncha katta bo'lmagan teleskop yordamida, Saturn atrofidagi bir- 
biridan tim qora tuynuk bilan ajralib turadigan ikkita aylanani ko'rish 
mumkin. Aslida esa ularning soni yettitadan iborat. Ularning hamma- 
si sayyora atrofida aylanib turadi. Yaqindagina esa astronom olimlar 
kuchli teleskop yordamida kengligi bir kilometr keladigan bu ayla- 
nalar tosh parchalaridan va muz bo'laklaridan iborat ekanligini aniq- 
lashdi. Ularning qanday paydo bo'lganligi hozirgacha noma’lum bo'lib 
qolmoqda. Ehtimol, ular parchalanib ketgan kichik sayyoralarning 
Saturnga o'ta yaqin kelganligi oqibatida hosil bo'lgandir.
Saturn sayyorasi ham xuddi Yupiter sayyorasi singari gaz holatdagi 
tuzilishga ega. Bundan tashqari u ham Yupiter kabi qutblarga yaqin- 
lashgan sari yassilashib bo rad i. Buning sababi ularning o'z o'qi atro­
fida juda tez aylanishidadir. Uning o'z o'qi atrofida bir marta aylanib 
chiqishi uchun ketadigan vaqt 10 soatu 15 daqiqani tashkil etadi.
Saturnning
atrofidagi
aylanalar
juda ko'p muz
bo'lakchalaridan
tashkil topgan
bo'lib, ularning
kattaligi oddiy
tangadan tortib
to avtomobil
hajmigacha teng

---

«Qalam uchiga teng» kashfiyotlar
Uran 
sayyorasini maxsus uskunalarsiz oddiy ko‘z bilan 
ko'rishning imkoni bo'lmagan. Shuning uchun XVIII asrning oxiri- 
gacha bu sayyora haqida odam lar hech qanday ma’lum otga ega 
bo'lmaganlar. 1781-yili ingliz astronomi 
Vilyam G ershel 
o'zining 
227 baravar kattalashtirib ko'rstadigan teleskopi yordam ida bu 
sayyorani tasodi-fan kashf qilgan. Yangi sayyoraga qadimgi yunon 
afsonasidan olingan Uran nomi berilgan. Ushbu afsonaga ko'ra bu­
tun borliqqa jon ato etuvchi Geya (Yer) xudosi o'zi atrofida bamisoli 
bepoyon tom kabi o'ralgan cheksiz zangori Osmonni (Uranni) du- 
nyoga keltirgan.
Uran sayyorasi kashf qilinib, uning Quyosh atrofidagi aylanish 
orbitasi aniqlanganidan so'ng biroz vaqt o'tib, sayyoraning hara- 
kati olimlar hisob-kitobiga to 'g 'ri kelmagani ayon bo'lgan. Aniqlani- 
shicha, Uranning Quyosh atrofida aylanishiga nafaqat Yupiter va 
Saturn sayoralari, balki yana allaqanday nom a’lum osmon jismlari 
ham ta ’sir ko'rsatar ekan. Ikki 
olim - fransuz Urben Leverye 
va ingliz astronomi Jon Adams 
ayni vaqtda bizga nom a’lum 
bo'lgan sayyoralarning joy- 
lashuvini aniqlash maqsadida 
Uran sayyorasi harakatining 
o'ziga xos tom onlarini o'rganib 
chiqishga kirishishgan va bun- 
ga muvaffaq bo'lishgan. 1846- 
yili 
23-sentabrda