Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

ijtimoiy xavfli qilmishi miqdoriga nisbatan xatoga
yo‘l 
qo‘yishi – bu uning jinoyat og‘irlik darajasida yanglishishini anglatadi. Bu 
holatda ijtimoiy xavfli qilmish natijasida yetkazilgan zarar darajasi 
oldindan kutilgan zarar darajasidan ortiq yoki kam bo‘lishi mumkin. Bu 
turdagi xatolar jinoiy yo‘l bilan yetkazilgan zarar miqdoriga ko‘ra 
javobgarlikni vujudga keltiruvchi jinoyatlardan boshqa (masalan, JK 161-
moddasi – qo‘poruvchilik natijasida yetkazilgan mulkiy zararning 
226 

---

miqdori) barcha jinoyatlarda ayb shakliga ham, jinoyatni kvalifikatsiya 
qilishga ham umuman ta’sir qilmaydi. Bu tartibda ayb shakli, jinoyatni 
kvalifikatsiya qilishga ta’sir qilmasligi qonunchilik tomonidan o‘rnatilgan 
chegaradan chetga chiqmagan holda bo‘lishi mumkin.
Demak, qasddan badanga og‘ir shikast yetkazish natijasida mehnat 
qobiliyatini 33% yo‘qotishda ham, 70 va 80% da ham aynan kvalifikatsiya 
qilinadi. Qonun bilan ish ko‘ruvchi tomonidan kelib chiqqan oqibatning 
og‘irlik darajasiga qarab jinoyatni kvalifikatsiya qilish lozim bo‘lsa, bu 
holatda aybdor qasdi yo‘naltirilganligi asosida kvalifikatsiya qilinadi. Agar 
yuzaga kelgan oqibat subyekt o‘ylagan oqibatdan yuqori bo‘lib ketsa 
(masalan, shaxs tan jarohati yetkazmoqchi bo‘lib harakat qilishi natijasida 
o‘limning yuzaga kelishi), bu holda mazkur oqibat uchun qasddan 
yetkazganlik xususiyati javobgarlikni inkor etadi. Og‘irroq zarar uchun 
ehtiyotsizlik orqasida zarar yetkazilganlikda jinoiy javobgarlik belgilanadi.
Sababiy bog‘lanishga nisbatan xato
sodir etilgan ijtimoiy xavfli 
qilmish bilan kelib chiqqan oqibat o‘rtasidagi sababiy bog‘lanishning 
voqealar rivojlanishi tufayli noto‘g‘ri tasavvur qilinishi hisoblanadi. Bu 
turdagi xatoning jinoiy javobgarlik masalasiga ta’sir qilishi oqibat aybdor 
qasdi bilan qamrab olinib, kelib chiqqan oqibat uning sodir etmoqchi 
bo‘lgan harakatlari natijasida emas, balki boshqa bir harakat natijasida 
yuzaga keladi. Boshqacha so‘z bilan aytganda, qasd hamma detallarni 
emas, balki umumiy rivojlanish qoidalari asosidagi detallarni anglay oladi. 
Sababiy bog‘lanishning umumiy rivojlanishiga nisbatan xato nazarda 
tutilgan jinoiy oqibat kelib chiqsa, ayb shakli va jinoyatning 
kvalifikatsiyasiga ta’sir etmaydi. Ayrim hollarda sababiy bog‘liqlik 
rivojlanishining qoidalariga nisbatan xato qasdni inkor qiladi, ammo 
subyekt kelib chiqqan oqibatni oldindan ko‘ra bilishi shart yoki mumkin 
bo‘lgan hollarda ehtiyotsizlik orqasida jinoiy javobgarlikka sabab 
bo‘lishiga asos bo‘ladi. Masalan, avtomobilni boshqarayotgan tajribasiz 
haydovchi burilishda to‘satdan qattiq tormoz berib, yo‘l chetidagi 
shag‘alga sirg‘angan mashina birdan burilishi natijasida avtomashina 
ichidagi yo‘lovchilar turli darajada tan jarohatlari olishdi. Mazkur holatda 
haydovchining zarur malakaga ega emasligi, sababiy bog‘lanish 
227 

---

rivojlanishi bilan to‘liq qamrab olinmaganligi uchun shaxs yuz berishi 
mumkin bo‘lgan ijtimoiy xavfli oqibatni oldindan ko‘ra bilmagan, o‘z 
navbatida, haydovchi mazkur holatni oldindan ko‘ra bilishi mumkin yoki 
lozim edi. Boshqa hollarda sababiy bog‘lanishning rivojlanishi jinoyatni 
kvalifikatsiya qilishda ta’sir etishi mumkin. Bu ijtimoiy xavfli oqibat qasd 
bilan qamrab olinadi, lekin u sodir etmoqchi bo‘lgan harakat bilan emas, 
balki boshqa bir harakat natijasida yuzaga kelishi mumkin.