Гязянфяр казымов с е ч и л м и ш я с я р л я р и



Yüklə 5,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/53
tarix06.12.2016
ölçüsü5,01 Mb.
#961
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   53

Чыхышлыг щал. Исмин чыхышлыг щалы иш, щал, щярякят вя щадися-

нин чыхыш, башланьыъ нюгтясини билдирирсубйектин щяр щансы бир об-

йектдян узаглашдыьыны эюстярир. Исимляря вя щаллана билян сюзляря  

-дан,  -дян  шякилчисинин  артырылмасы  иля  дцзялир,  кимдян?  нядян? 

щарадан? ня замандан? суалларына ъаваб верир. Мяс.: 

О.  машыны  сахлайыб  тарладан  чыхды,  гыйьаъы  башындан  ача-

ача  Бябирдян  сорушду.  (И.М.)–ъцмлясиндя  Бябирдян  сюзц  ким-

дян?,  башындан  сюзц  нядян?,  тарладан  сюзц  щарадан?  суалына 

ъаваб верир. 

Исмин чыхышлыг щалында олан сюзляр вя бирляшмяляр юз лцьяви 

мянасындан  асылы  олараг  йа  щярякятин  чыхыш,  башланьыъ  мяканыны, 

йа щярякятин башланьыъ заманыны, йахуд да яламятин айрылдыьы об-

йекти билдирир. Мяс.:  

Нящайят,  узагдан  итлярин  щцрцшмяси  ешидилди.  Щеч  йердян 

ишыг эялмирди.(И.Я.) Чобан Яршад буну дейиб, дамдан чыхды (И.Я.)  

-  ъцмляляриндя  узагдан,  щеч  йердян,  дамдан  сюзляри  щярякятин 

чыхыш, башланьыъ йерини билдирир.  

Бизим  ишимиз  щавадан,  кцлякдян,  гардан,  йаьышдан,  эц-

няшдян  асылыдыр. (М.И.) Шикястянин бу эцн йеня тутмасы тутмушду, 

дейясян, бцтцн дцнйадан, бцтцн  адамлардан, лап доьмаъа гар-



дашындан да  зящляси эедирди.(И.М.)  Яли Абдал базарлыьа эедяндя 

йолдашларындан  пул  эютцрмязди.  (И.М.)  –  ъцмляляриндя  ися  фярг-

ляндирилмиш сюзляр обйект билдирир вя  кимдян? (адамлардан, гар-



дашындан, йолдашларындан) вя нядян?  (щавадан, кцлякдян, гар-

дан, йаьышдан, эцняшдян, дцнйадан)  суалларына ъаваб верир. 

Чыхышлыг щалын шякилчиси бязян йийялик щал мягамында ишлянир 

вя  кцллцн  ъцзя  мцнасибятини  билдирян  исми  бирляшмяляр,  зярф  бир-

ляшмяляри йарадыр; мяс.:  



 

86 


Патронла  долу  кямярлярдян  бирини  эютцрцб  чийниня  салды. 

(И.Я.) Ейваз дайы тездян дурду ки, нишан эялян щейванлардан бири-



ни сахлайыб  галанларыны эюндярсин Щарамыдакы сцрцсцня (И.Я.)  

Бу  мисалларда  кямярлярдян  бирини,  щейванлардан  бирини  

бирляшмяляри кцллцн ъцзя мцнасибятини билдирдийи, икинъи тяряфи сай-

ла ифадя олундуьу цчцн йийялик бирляшмяляриня мцвафиг гурулмуш-

дур. Щамыдан эеъ йатарды,  щамыдан тез дурарды  (И.М.) – ъцмля-

синдя ися чыхышлыг щалда олан сюз зярф бирляшмясинин асылы тяряфи ки-

ми ишлянмишдир. 

Чыхышлыг щалда олан сюзляр башга, юзэя, гейри, савайы, ялавя, 



бяри, габаг, ютрц, чох, артыг вя с. гошмаларла  ишляняряк мцхтялиф 

мяналар ифадя едир.  



Башга, юзэя, гейри, савайы гошмалары чыхышлыг щалда олан сю-

зцн  мянаъа  истисна  тяшкил  етмясиня,  башгаларындан  айрылмасына, 

сечилмясиня  сябяб  олур;  мяс.:  Тцфянэин  йерини  Яршаддан  башга

щеч кяс билмирди.(И.Я.) Шяриф сяккизинъи синифдя охуйурду вя сяк-

киз илдя «яла»дан савайы, гиймят алмамышды. (И.М.) Дилгямин ар-

вадындан савай, евдя адам йох иди. (И.М.) Ей севдийим, сяндян 

гейри,  кимим вар?! (Вид.) 

Чыхышлыг щалда олан сюзлярля бирликдя бяри гошмасы даща чох 

ишин  башланьыъ,  сонра  гошмасы  гуртардыьы  заманы  билдирир:    Баба 

Кешиш  дцняндян бяри ешитмядийи  о доьма вя мещрибан пычылтыны 

йеня  ешитди.(Елчин)    Онун  шякили  Мащмудун  эюзляринин  габаьына 

эялмишди вя сящярдян бяри чякилиб эетмирди.(Елчин)  Мян эюрян-



дян  бяри  о,  хейли  сыныхыб.(И.Я.)  Мярйям  Эянъядян  чыхдыглары  о 

эеъядян сонра атасынын неъя изтираб чякдийини билирди.(Елчин)  Бо-

зартма  щазыр  оландан  сонра  Зяряфшан  даш  кими  йатмыш  ики  кичик 

оьлуну ойатды.(И.Я.) О ишыг йанандан бяри Эцлнися халанын йуху-

су яршя чякилиб.(И.Я.)      



Артыг  вя  чох  гошмалары  чыхышлыг  щала  дяряъя  мянасы  ялавя 

едир:  Бир  динсизлик  чиркабы  ки,  бу  ъцр  адамлыг  донуна  бцрцнцб   

Мярйям  кими  тямизлийи  дя  алдатмаьа  гыйырды  вя  алдада  билирди, 

бундан  артыг  ня  рийакарлыг  ола  билярди?  (Елчин)  Мико,  мян  Шащы 

щяддиндян  артыг  чох  истяйирям.(И.Я.)  Ялбяття,  мян  Шаща  юзцм-

дян  артыг  инанырдым.  (И.Я.)  Мян  гаршыма  чыхан  адамларын  щамы-

сындан чох,  Шащы севмишдим.(И.Я.) 

Чыхышлыг щалда олан сюзляр щям тясирли, щям дя тясирсиз фел-

лярля  ялагялянир,  ъцмлядя  гейри-мцстягим  обйект  билдиряряк  та-


 

87 


мамлыг,  щярякятин  чыхыш  мяканыны  билдиряряк  йер зярфлийи  вязифя-

синдя ишлянир; мяс.:  



Эеъядян, эцндцздян, айдан, эцняшдян,  

Бу янэин фязадан неъя ял чяким?  



Шеирдян, хцлйадан неъя ял чяким? (М.М.) 

О гушдан, бу чичякдян

Бяхтявяр эяляъякдян  

Алмышам сораьымы. (М.М.) 

Йар-йарашыг сяндян эялсин, 

Шеир, няьмя, сянят мяндян! (М.М.) –  

ъцмляляриндя  эеъядян,  эцндцздян,  айдан,  эцняшдян,  фязадан 

сюзляри ял чякмяк фели иля, гушдан, чичякдян, эяляъякдян сюзляри 



сораьыны  алмаг  фели  иля  идаря  олунмушдур.  Нядян?  суалына  ъаваб 

верян  бу  сюзляр  тамамлыг  вязифясиндя  ишлянмишдир.  Сяндян  вя 



мяндян сюзляри кимдян?  суалына ъаваб верир. Бу сюзлярин ялагя-

ляндийи  эялсин фели щягиги щярякят  билдирмир,  олсун мянасындадыр. 

Лакин ашаьыдакы мисалда эялир фели щягиги щярякят билдирир вя онун 

чыхышлыг щалда тяляб  етдийи сюзляр щарадан? суалына ъаваб веряряк 

зярфлик вязифясиндя ишлянмишдир:  

Кеч бу даьдан, бу арандан, 



Астарадан, Лянкарандан

Африкадан, Щиндистандан  

Гонаг эялир бизя гушлар. (С.В.) 

Чыхышлыг  щалын  шякилчиси  заман  мяналы  сюзляря  артырылдыгда 

ишин  башланьыъ  заманыны  билдирир:  Кечян  илдян  газанъ  далынъа  эе-

диб.  

Исмин чыхышлыг щалы мащиййят етибариля йюнлцк щалын яксиня-



дир. Чыхышлыг щалда олан сюзляр ишин, щярякятин, яламятин башланьыъ, 

чыхыш нюгтясини, йюнлцк  щалда олан сюзляр ися истигамят, йюнялмя 

чаларлары иля йанашы, гуртараъаг нюгтясини  билдирир. Йюнлцк щал щя-

рякяти юзцндян башгасына, чыхышлыг щал  башгасындан юзцня йюнял-

дир;  мяс.:  

Сяня дейирям – Сяндян сорушурам. 

Сяня архаланырам – Сяндян горхурам. 

Сяня архайынам – Сяндян наращатам. 

Сяня пул верирям – Сяндян пул алырам. 

Сяня нифрят едирям – Сяндян хошум эялир. 

Сяня бел баьлайырам – Сяндян ещтийат едирям. 


 

88 


Сяня мяслящят верирям – Сяндян мяслящят алырам. 

Сяня иш эюрцрям – Сяндян иш тяляб едирям вя с. 

Исмин  щалларында еля эениш мцъяррядляшдирмя имканы вардыр 

ки, онун цчцн яшйанын, обйектин, мяканын, заманын башланьыъы вя 

йа сону бирдир, бунларын щеч бириня башга эюзля бахмыр, щеч бирини 

фярди шякилдя цмумиляшдирмир, заманы да, мяканы да, обйекти дя 

ейни истигамятя йюнялдир вя йа заманын, мяканын, обйектин баш-

ланьыъына ейни шякилдя нязяр йетирир. 

 

Г е й д. 1.Чыхышлыг щалын шякилчисини исимдян исим дцзялдян  -дан 

(гянддан,  эцлдан  вя  с.)  вя  зярф  дцзялдян  -дан,-дян  (астадан,  бирдян 

вя с.) шякилчиляри иля ейниляшдирмямяли.   



2.Обашдан сюзцня дашлашмыш -дан шякилчиси чыхышлыг щал мянасыны 

итирмяк  цзря  олдуьундан  ъанлы  данышыг  дилиндя  бязян  сюзя  йенидян 

чыхышлыг щалын шякилчиси артырылыр; мяс.: Кярим обашданнан евдян чыхырды. 

(И.М.) Фейруз обашданнан эедярди базара.(И.М.) 



 

 

МЯНСУБИЙЙЯТ КАТЕГОРИЙАСЫ 

 

Исимляр мянсубиййят шякилчиляри гябул едяряк сащиб шяхсля 



мянсуб яшйа арасындакы ялагяни, мцнасибяти билдирир. Буна эюря 

дя мянсубиййят анлайышы норматив шякилдя ики компонентин иштира-

кы иля ифадя олунур. Биринъи тяряф сащиб шяхси, икинъи тяряф мянсуб 

яшйаны  билдирир.  Биринъи  тяряф  I  вя  II  шяхслярдя  шяхс  явязлийи,  III 

шяхсдя щям шяхс явязлийи, щям дя исимлярля ифадя олунур. Икинъи 

тяряф исимлярдян вя исимляшмиш нитг щиссяляриндян ибарят олур  вя  

биринъи тяряфдян асылы олараг щяр цч шяхсин мянсубиййят шякилчисини 

гябул едир; мяс.: 

 

мяним евим 

бизим евимиз 

сянин евин 

сизин евиниз 

онун (Ящмядин) еви                        

онларын (Ящмядэилин) еви 

                                                                    



Сащиб шяхс вя мянсуб яшйа терминлярини щярфи мянада баша 

дцшмяк олмаз. Бунлар шярти грамматик терминлярдир вя щярфи мя-

нада  дцшцнцлярся,  бцтцн  мянсубиййят  бирляшмялярини  ящатя  едя 

билмяз. Мянсубиййят анлайышы  эениш анлайышдыр вя сащиб  шяхс  ады 



 

89 


алтында щямишя сырф сащблик нязярдя тутулмур. Кялянтярли машынын 

гапысыны ачараг сюзцня давам етди.(Т.К.) Лятифянин атасы  Мцс-

лцмц тапмаг, бязи мясяляляри айдынлашдырмаг пис олмазды  (Т.К.) 

- ъцмляляриндян биринъисиндя машынын гапысыны бирляшмясиндя кцл-

лцн ъцзя мцнасибяти ифадя олунмушдур. Икинъи мисалдакы Лятифянин 

атасы бирляшмясиндя гощумлуг мцнасибяти ифадя едилмишдир. Гады-

нын эейими, овчунун тцфянэи типли бирляшмялярдя ися щягиги мяна-

да сащиб шяхс, мянсуб яшйа анлайышы вар. 

Сащиб шяхс вя мянсуб яшйа анлайышлары ашаьыдакы мяналарда 

баша дцшцлцр: 

1. II  тяряф бязи  ъанлы вя ъансыз варлыгларын  адларыны  билдирян 

исимлярдян ибарят олдугда 1-ъи тяряф щягиги мянада сащиб шяхс, 2-

ъи тяряф щягиги мянада мянсуб яшйа билдирир; мяс.; 

 

мяним евим                               



бизим евимиз 

сянин китабын                                 

сизин китабыныз 

онун  (Сялимин) машыны                

онларын (Сялимэилин) машыны 

 

2.  II  тяряф  биринъи  тяряфля  ялагядя  мцхтялиф  инсани  мцнаси-



бятляри  (достлуг,  йахынлыг,  гощумлуг,  дцшмянчилик  вя  с.)  ифадя 

едир:  мяним достум, сянин гардашын, онун ямиси, бизим дцшмяни-



миз вя с. 

3. II тяряф даиря, ярази, мякан, юлкя, дяря, даь, мешя, чай  

вя с. адларындан ибарят олдугда бирляшмя мякан, ярази мцнасибят-

ляри ифадя едир: мяним вятяним, сянин кяндин, онларын  шящяри, би-



зим чайларымыз вя с. 

4. Тяряфляр арасында ъцзцн кцлля, щиссянин бцтювя  мцнаси-

бяти ифадя олунур: мяним яллярим, сянин дишлярин, онун гашлары, 

даьын йамаъы, столун айаьы, евин гапысы вя с. 

Мянсуиййят  бирляшмяляри  бир  сыра  башга  мцнасибятлярин  дя 

ифадясиня хидмят едир. 

Беляликля,  мянсубиййят  категорийасы  яшйанын,  щадисянин 

грамматик шяхслярдян бириня аид олдуьуну ифадя едян бир катего-

рийадыр. 

Мянсубиййят  ялагясинин  йаранмасы  цчцн  сащиб  шяхс  билди-

рян сюзляр йийялик щалда олур, мянсуб яшйа билдирян сюзляр мянсу-

биййят шякилчиси гябул едир.  

Мянсубиййят шякилчиляри ашаьыдакылардыр: 



 

90 


1-ъи шяхсин тякиндя: -ым,-им,-ум,-цм, саитля битянлярдя: -м

1-ъи шяхсин ъяминдя: -ымыз,-имиз,-умуз,-цмцз; саитля битян-

лярдя: -мыз,-миз,-муз,-мцз; 

2-ъи шяхсин тякиндя: -ын,-ин,-ун,-цн, саитля битянлярдя:   -н

2-ъи  шяхсин  ъяминдя:  -ыныз,-иниз,-унуз,-цнцз;  саитля  битян-

лярдя: -ныз,-низ,-нуз,-нцз; 

3-ъц шяхсин  тякиндя вя ъяминдя:  -ы,-и,-у,-ц. Сюз саитля  бит-

дикдя с битишдириъисиндян истифадя едилир. Мясялян: 

 

Самитля битянлярдя 

 

мяним баьым                        бизим баьымыз 

сянин баьын                            сизин баьыныз 

онун (Ялинин) баьы                 онларын (Ялиэилин) баьы 

 

Саитля битянлярдя 

 

мяним гузум                              

бизим гузумуз 

сянин гузун                                  

сизин гузунуз 

онун (Ялинин) гузусу                   

онларын (Ялиэилин) гузусу 

 

Эюрцндцйц кими, 1-ъи вя 2-ъи шяхслярдя саитля битян исимляр-

дя мянсубиййят шякилчисинин саити дцшцр, 3-ъц шяхсдя ися, яксиня, 

битишдириъи с самити ялавя олунур. 

Бязян 3-ъц шяхс ъямин мянсубиййят шякилчисинин –лары,-ляри 

шяклиндя – ъям шякилчиси иля бирликдя олдуьуну гейд едирляр: онла-



рын евляри, онларын аталары вя с. Гейд етмялийик ки, -лар,-ляр шякил-

чисинин мянсубиййят ялагясиндя бир ролу йохдур. Бу шякилчи мян-

суб яшйанын чохлуьуну билдирир.  Беля ки мянсубиййят бирляшмяси-

нин щяр ики тяряфи тяк, щяр ики тяряфи ъям ола билдийи кими, тяряфляр-

дян бири тяк, о бири ъям ола билир. Одур ки тяряфлярин тяк вя йа ъям 

олдуьуну нязяря алараг бирляшмяляри дюрд нювя айырмаг олар: 

1.Щяр ики тяряф тяк олур: мяним отаьым, сянин отаьын, онун 

отаьы, Ящмядин отаьы вя с. 

2.Биринъи тяряф тяк, икинъи тяряф ъям олур: мяним отагларым, 



сянин отагларын, онун отаглары вя с. 

 3.Щяр ики тяряф ъям олур: бизим отагларымыз, сизин отаглары-

ныз, онларын отаглары вя с. 

4.Биринъи  тяряф  ъям,  икинъи  тяряф  тяк  олур:  бизим  отаьымыз, 



сизин отаьыныз, онларын отаьы вя с. 

 

91 


Мянсубиййят анлайышы дилдя бир нечя цсулла ифадя олунур. 

1.  Аналитик-синтетик  цсул.  Мянсубиййят  анлайышынын  нормал 

ядяби ифадя формасы ики компонентин иштиракы иля дцзялир: биринъи тя-

ряф  йийялик  щал  шякилчили  олур,  икинъи  тяряф  мянсубиййят  шякилчиси 

гябул  едир  –  узлашма  вя  идаря  ялагяли  исми  бирляшмя  шяклиндя:    

мяним атым, сянин евин, онун (шаэирдин) мяктяби, бизим идаря-

миз, сизин юлкяниз, онларын (Ялиэилин) шящяри вя с.  

Ики компонент иштирак етдийи вя щяр ики компонент шякилчили 

олдуьу цчцн бу цсул аналитик-синтетик цсул адландырылыр. 

Сайларла, щамы, юз явязликляри иля биз, сиз, онлар сюзляри гей-

ри-мцяййянлик  билдирян йийялик  щалда да ялагяляня билир:  биз юзц-

мцз,  сиз  юзцнцз,  онлар  юзляри,  биз  щамымыз,  сиз  щамыныз,  онлар 

щамысы, биз цчцмцз, сиз цчцнцз, онлар цчц вя с. Мяс.: Еля бил ки, 

инди биз икимиз дя гярибя, гейри-ади бир хяйал аляминдяйдик. (И.Я.)  

Лакин  бу  ъцр  бирляшмялярдя  мянсубиййят  шякилчили  тяряф  мянсу-

биййят  анлайышындан  чох,  шяхс  явязлийинин  мязмунуну  дягигляш-

дирмяк сяъиййясиня маликдир. 

Ъанлы данышыг дилиндя, бядии дилдя сащиб шяхс вя мянсуб яш-

йа билдирян сюзляр бязян юз йерини дяйишир. Мяс.: Гялби дцшцндц-

рцр дуйдугъа бязян  Бу аьыр дурушун, камалын сянин.(С.В.)  

Беля бирляшмялярин мянсуб яшйа билдирян тяряфи сайла, бязи 

явязликлярля ифадя олундугда биринъи тяряф чыхышлыг щалда да ишляня 

билир. Мяс.: Мян яздийиниз милйонлардан бирийям, бу эцн дейился, 

сабащ о милйонлар баш галдыраъаг вя сизин ганлы тахт-таъынызы башы-

ныза  чевиряъякдир.(Ъ.Ъ.)  Адамлардан  бязиляри  эеъя  нювбясиндя 

дя ишляйирди.(1, 42-44) 

2. Синтетик цсул. Мянсубиййят шякилчиляри тарихян шяхс явяз-

ликляриндян ямяля эялдийиндян сащиб шяхс анлайышыны да ифадя едир. 

Мясялян, мяним атым бирляшмясиндя атым сюзцндяки -ым шякилчи-

си атын 1-ъи шяхсин тякиня мянсуб олдуьуну билдирдийи цчцн чох за-

ман 1-ъи шяхсин тякини билдирян мян сюзцня ещтийаъ олмур вя са-

дяъя атым дейилир. Атым сюзц иля мяним атым бирляшмяси арасында 

мяна фярги олмадыьындан бу гыса форма дилдя даща чох ишлянир  вя 

мянсуб яшйа билдирян сюз сащиб шяхси дя билдирир. Мцгайися вя тя-

кидли нитг просесиндя, мянтиги вурьу алтында олдуглда мяним сюзц 

ишлядилир: Сянин йох, мяним атым кечди. Демяли, мянсубиййят ан-

лайышы «мянсуб яшйа билдирян сюз + мянсубиййят шякилчиси» (ат-ым

шяклиндя дя ифадя олуна билир. Бу икинъи цсул шякилчинин  васитясиля 



 

92 


дцзялдийиндян  синтетик  цсул  адландырылыр.  Бу  цсул  тцрк  дилляринин 

цстцн ъящятляриндяндир вя фикрин  йыьъам ифадясиня имкан верир: 



Мяним атым атым-атым атылар, 

Гулаглары гарьы кими чатылар. (С.В.) 

Эюзляри  оьлунда  олан  Эцлнися  хала  додагларыны  бир-бириня 

сыхыб дяриндян няфяс алды.(И.Я.) 

Мянсубиййят  анлайышынын  аналитик-синтетик  типиндян  фяргли 

олараг, мянсуб яшйа билдирян сюз тякликдя ишляниб сащиб шяхси бил-

дирдийи кими, бязян сащиб шяхси билдирян биринъи тяряф дя тяк ишля-

нир, -кы,-ки,-ку,-кц шякилчисини гябул едяряк, цмуми вя гейри-мц-

яййян шякилдя мянсуб яшйаны да ифадя едир. Мяним китабым бура-

дадыр,  сянин  китабын  да  бурададыр  явязиня,  Сянинки  дя  бурада-

дыр,- дейирик. Вя йа: Игбал  зябун олду,  мянимки беля дцшдц (С.) 

Шащ гядящини щавада тутмуш олдуьу щалда сусурду. Мико иля мян 

стяканларымызы онункуна вуруб ичдик.(И.Я.) Бизимкиляр силос цчцн 

ики ъцр йер дцзялдирдиляр (И.Я.) – ъцмляляриндя мянимки, онунку-



на, бизимкиляр сюзляри кими. Бу цсул да синтетик цсулдур. 

3.Аналитик  цсул.  Мянсубиййят  анлайышынын  ифадяси  цчцн  бя-

зян сащиб шяхс билдирян сюз йийялик щалда ишлянир, лакин мянсуб яш-

йа билдирян сюз мянсубиййят шякилчиси гябул етмир. Бу щал йалныз 

биринъи вя икинъи шяхслярин ъяминя аиддир: бизим аталар, сизин баба-

лар, бизим елляр, сизин даьлар вя с.  

Биринъи тяряф биринъи вя икинъи шяхслярин ъями иля ифадя олун-

дугда  икинъи  тяряфдя  мянсубиййят  шякилчисини  щяр  вахт  ихтисар  ет-

мяк  олмаз.  Икинъи  тяряф  цмумиляшмиш  яшйа  вя  щадисяляри  билдир-

дикдя мянсубиййят шякилчиси ихтисар олуна билир. (8, 208) 

Бу  ъцр  бирляшмялярдя  тяряфляр  арасында  ялагя  зяиф  олдуьу 

цчцн  биринъи  тяряф  ъцмлядя  айрыъа  тяйин щесаб  олунур.  Мяс.:  Ня 

гядяр ащ чякди бизим бабалар. (С.В.)  

Беляликля, мянсубиййят анлайышы  цч цсулла ифадя олунур: 

Аналитик-синтетик цсулла: бизим вятянимиз, сизин юлкяниз… 

Аналитик цсулла: бизим даьлар, сизин юлкяляр… 

Синтетик цсулла: мяним вятяним – вятяним, сянин мяктябин 



– мяктябин; бизим даьлар – бизимкилярсизин елляр – сизинкиляр. 

Бязян мянсубиййят бирляшмясинин тяряфляри бир нечя сюздян 

ибарят олур. Биринъи тяряфдя  мцхтялиф шяхс явязликляри ишляня билир.  

Бу  заман  икинъи  тяряф  биринъи  тяряфин  сон  сюзц  иля  узлашыр;  мяс.: 



мяним вя сянин талейин; сянин вя онун улдузу. 

 

93 


Икинъи  тяряф  щямъинс  олдугда  щямъинслярдян  яввялкилярдя 

мянсубиййят шякилчиси  ихтисар олуна биляр:  сянин  дяфтяр, гялям вя 



китабын; онун ата, ана вя гардашы.  

Мянсубиййят шякилчиси гябул етмиш исимляр щалланыр. I вя   II  

шяхслярин тяк вя ъями самитля битян исимляр кими щалланыр: III шяхс 

мянсубиййят шякилчили исимляр щалланаркян щал шякилчисиндян яввял 



н битишдириъисиндян истифадя олунур: 

 

атым    



атын 

аты 

 

атымын              

атынын 

атынын   

атыма 

атына 

атына 

 

атымы 

атыны 

атыны 

 

атымда 

атында 

атында   

атымдан 

атындан 

атындан   

 

атымыз 

атыныз  

ат(лар)ы 

 

атымызын 

атынызын 

ат(лар)ынын 

 

атымыза 

атыныза 

ат(лар)ына 

 

атымызы 

атынызы 

ат(лар)ыны 

 

атымызда 

атынызда 

ат(лар)ында 

 

атымыздан 

атыныздан 

ат(лар)ындан 

 

 

III шяхсдя бярпаедиъи н самитинин ишлянмяси щал вя мянсу-

биййят шякилчили II  шяхс тякля  III шяхс тякин охшар форма алмасына 

сябяб олур. Бунлары сащиб шяхся ясасян фяргляндирмяк олур:  

 

сянин ат-ын 

онун ат-ы 

сянин ат-ын-ын 

онун ат-ы-(н)ын 

сянин ат-ын-а 

онун ат-ы-(н)а 

сянин ат-ын-ы 

онун ат-ы-(н)ы 

сянин ат-ын-да 

онун ат-ы-(н)да 

сянин ат-ын-дан 

онун ат-ы-(н)дан 

 

Г е й д. Цчцнъц шяхсин тяки тарихян саф н сяси иля тяляффцз едилмиш 

вя яряб ялифбасындакы  «нун» щярфи иля йазылмышдыр. Икинъи шяхсин тяки, ин-

ди  Гарабаь  шивяляриндя  олдуьу  кими,  саьыр  «н»  иля  тяляффцз  едилмиш  вя 

йазылмышдыр. Бу сонунъу щярф ялифбадан чыхарылдыьы цчцн икинъи вя цчцн-

ъц шяхс мянсубиййят шякилчили сюзляр щалланаркян охшар форма алыныр. 


 

94 


Yüklə 5,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   53




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin