G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Oadm və voxsulluq. İnsan həyatı çox şaxəli, müxtə- lif istiqamətlidir, insanm yoxsulluğu da belədir. Pekin Plat- fo rm a sm m A fəsHnin, 47-68-ci maddələri "Q adm və yox- sulluq" adlanu'. İn san yoxsulluğu indeksinin təhlilinə əsa- sən, belə nəticə ahnn' ki, əhalinin bir hissəsi yoxsulluğun ağu’ təzahürləri ilə üzbəüz qalmışdu'. İnsanm kifayət qədər q id a alm am ası, nıüxtəlif xəstəhklərə qarşı tibbi müdaxİIəyə ehtiyacı, əsasən də əhalinin q a ç q m və məcburi köçkün tə- bəqəsinin çadu' həyatı, a d a m la rm vaxtm dan q a b a q ağır xəstəlik ta p m a ğ ı və bir çox h a lla rd a ölümli ilə nəticəbnir. A z ə rb a y c a n d a İnsan İnkişafı H a q q m d a 2000-ci il h e s a b a tm d a ekspertlərin fikrinə görə əhalinin 70%-i yox- SLilİLiq h əd d in d ə n aşağı yaşayır. Y oxsuiluğun m e y d a n a gəl- məsi səbəbləri: - bir sistem dən digər sistemə keçid; - yeni b a z a r iqti- sadiyyatı; - hərbi m ünaqişə və əhaUnin bir hissəsinin qaç- qın, köçkün vəziyyəti; - işsizlik, iqtisadi əlaqələrin dağü- ması; - sosial m üdafıə sisteminin zəifliyi. Bu illər ərzində neft sənayesi inkişafına böyük sər- mayələr q o y u lu şu a rtsa d a insanlarm yoxsulluq səviyyəsi eynilə q a lm a q d a d ır. Beynəlxalq B a n k m təşkilatçıhğı ilə re sp u b lik ad a "Y oxsulluğun azaldılması h a q q m d a " Dövlət p ro q ra m ı hazırlanm ışdır. R espubU kanm bütün əsas iqtisa- di və sosial s e k to rla rm d a k ı işçi q r u p la r öz təkHf və yardım - lan ilə bu P r o q r a m d a iştirak edirlər. Y oxsulluğu a r a d a n qaldn'm ağm ən m ü h ü m göstəricisi məşğulluq sahələrinin artn'ilması, işsizliyin a r a d a n qaldn'ilması məsələsidir. 2 0 0 1 - ci ilin rəsmi statistik asm a görə ölkədə 4694400 nəfər insan əmək qabiliyyəth idi. A şağıda verilmiş cədvəldə həm in ildə re s p u b h k a d a m əşğulluq və işsizüyin göstəriciləri ilə tam ş olaq: H esab lam a M in nəfərlə Faizlə Cinsi bölgü Q ad ın lar Kişilər Q adıııiar Kişilər MəşğLil əhali 1770 1945 48 52 Q eydiyyata a lın a n işsizlər 26 22 54 46 Iq tisad i fəal əhali 1796 1967 48 52 Işsizliyin səviyyəsi 1,5 1,1 D iq q ətə ç a td ıra q ki, işsizhk səviyyəsi yalmz, iş aİ m aq üçün m əşğulluq idarələrinə rəsmi müraciət etm iş şəxs lərin sayı ilə verilmişdir. Bir çox zavod və fabriklərin, iqti sadi s tr u k tu r la n n dəyişməsi, müvəqqəti işləməməsi nəticə- sində həmin müəssisələrin işsiz qaİmış işçiləri, işsizliyə görə m üavinət alm ayanlar, q a ç q m h q və məcburi köçkünlül< nə- ticəsində adı siyahıya düşməyənlər bu statistik m əlum atlar- d a qeydiyyatda yoxdurlar. R e s p u b lik a d a 1999-cu i l d ə qəbul edihTiiş yeni "Əmək Məcəlləsinə" əsasən əsHndə əmək və məşğulluq h a q q m d a "cinsi" əlamətə görə ayn-seçkiliyə yol verilməmə- hdir. Ə m ə k h aq q ı səviyyəsinin yaşayış tələbatmı tam təmin etməməsi, yeni açılmış özəl sektorlarda d a h a çox gənc qız- lara, əsasən isə kişi işçi qüvvəsinə üstünlük verilməsi, əya- lətlərdə - kənddə iş yerlərinin azhğı, müstəqil q a d m fermer və biznesmenlərin az olması, kredit və ssuda götürmə sahə- lərində q a d m la ra qarşı ayrı-seçkilik haUarı d a m övcuddur. Göstərilən neqativ h a lla n n getdikcə dövlətin "Yox- sulluğun azaldılması P ro q ra m ı" n d a d a öz əksini tapması sa b a h a optim ist y an a şm a d o ğ urur. P F P -n m bu sahədə m əqbul saydığı prioritetlər tədricən dəstək tələb edəri tələ- batlar kimi dövlət və qeyri döviət stru k tu rları tərəfmdən, o cümlədən beynəlxalq təşkilatlarm köməyi ilə düzəhııəyə d o ğ ru yönəlmişdir. R e s p u b h k a d a qəbul edilən q a n u n və q ə ra rla rd a n əsas m əqsəd q a d m la rm əmək prosesinə d a h a fəal daxil olmasıdır. B un u n üçün davamlı əmək rejiminin tətbiqi, evdar q a d m la r (b u ra əhl və qocaları d a aid etmək ohır) üçün müəyyən ödənişh ev təsərrüfatında zəhmət üsu- lunun yaradılm ası (bişirmə, tikmə və s.), məişət tipli yeni iş yerlərinin açılması, m üasir peşələrin öyrədilnıəsi üçün pulsuz kurslar açılması kimi hallar prioritet götürülür. YoxsuIIuq problem inin müəyyən qədər a ra d a n galdırılma- sı üçün beynəlxalq təşk ilatlan n köməyinə ehtiyac vardır. R esp u b lik an m qoşulduğu 47 Beynəlxalq Sazişdən l3-ü q ad ın larm əmək və məşğuUuğu problemlərinə aiddir. Q a d ın la rın qanuııvericiUk o r q a n la n n ın işində və qərar qəbul olunması prosesində iştirakı. Siyasi qərarların q ə b u lu n d a m övcud o lan bərabərlik prinsipləri elə bir qüvvədir ki, onsuz dövlət siyasətinin fo rm a la şm asın d a real bərabərliyin əldə edilməsi m ü m k ü n deyildir ( P F R , 181-ci m addə). Önəmli faktdır ki, A z ərb ay ca n m müstəqillik a k tm ı 1991-ci ildə o dövr Ali Sovetin sədri vəzifəsini d a ş ıy a n - q a d m ( E lm ira Q a f a r o v a ) im zalam ışd ır. A z ə rb a y c a n d a qanunvericilik sahəsində q a d m la rm təmsil o lu n m a səviyyəsi belə idi: r I 1 ^ S a y ı F a i z l ə l t i ə r O a d ı n l a r K i ş i b r O a d ı n la r K işilər 1985 179 271 40 60 1990 15 335 4 96 1995 15 109 12 88 2000 13 111 11 89 Sovet dövrünün süni b ərab ər h ü q u q lu ğ a əsaslanan p la n la şd ırm a siyasəti nəticəsində p a rla m e n td ə q a d m la r 40%-lə təmsil o lu n u rd u sa, bu gün Milli Məclisdə 13 q a d m təmsil o lu n u r (10,6%). Milli Məclisin sədrinin müavinlərin- dən biri və p a rla m e n td ə fəaliyyət göstərən 11 kom issiyadan 1-nin sədri və 2-nin sədr müavini q ad m d ır. M ərkəzi Seçki Komissiyası sədrinin I müavini qadm dır. 2001-ci ilin y a n v a rm d a n A zərb ay ca n A v ro p a Şura- sm m üzvüdür. R e sp u b lik a m A v ro p a P arlam en ti nüm a- yəndələri tərkibində 2 nəfər qadm millət vəkili təmsil edir. Q a d m Problem ləri üzrə Dövlət K om itəsinin sədr müavini M .Ö m ə ro v a 2001-ci ildə A v ro p a Ş u ra sm m Kişilər və Q a d m la r A r a s m d a Bərabərlik K om issiyasm m Büro üzvü seçilm işdir. E yni z a m a n d a , 2001-ci ilin d e k a b ı r m d a A z ə rb a y c a n d a "O m b u d sm an " (xalq müvəkkili) h a q q m d a q a n u n qəbul o lu n m u ş və E.Süleym anova respublikanm ilk O m b u d sm a n ı seçilmişdir. İcra H akim iyyəti a p a ra tla rm d a qadm məsələsi ilə məşğul o lan şöbələrin yaradılm ası h a q q m d a A zərbaycan R espublikası N azirlər K abinetinin 24 aprel 2000-ci i tarixli xüsusi qərarı m ü h ü m əhəmiyyətə malikdir. 1999-cu ildə keçirilən bəiədiyyə seçkilərində 486 q a d m bələdiyyə üzvü seçilmişdir. R espublikada rayon icra başçısm m cəmi 3-ü ( 3,6%-i ) və 22 rayon icra başçısmm müavini q ad m lard ır. R a y o n İcra Hakimiyyətində işləyən 577 şöbə m üdirindən 55 nəfəri, yəni 9,5%-i qadm dır. T əhsil və səhiyyə sistem ində ç a h ş a n la r m əksəriyyətini q a d m l a r təşkil elsə də, 82 təhsil şöbə m ü d irin d ə n y aln ız 7-si (8,5%), 4028 o r t a m ə k tə b d ire k to ru n d a n isə 669-u (18,9%) qadındır. Təhsil N azirinin m üavinlərindən biri də q ad h m d ır. R espublikada fəaliyyət göstərən 82 səhiyyə şöbəsinin yalnız 8 -nə ( 10 %) q a d m rəhbərlik edir. Səhiyyə sahəsində yüksək vəzifələrdə ç^Iışan 88 nəfərİn 5-i qadındır. A zərbaycan Respublikası Dövlət T e s t-İm ta h a n K om issiyasm m sədri də qadındır. M əhkəm ə hakim iyyəti orqanları rəhbərlərinin 2-si q ad m , 3-ü kişidir, o cüm lədən bu sahədə işləyənlərin 15%- ni q a d m la r təşkil edir. Son dövrlər artıq q a d m polislər də form alaşm ışdır. Ü m um ilikdə nazirliklərdə 6 , 2 %, idarəçi- likdə 30% q ad ın təmsil olunur. Xarici İşlər Nazirliyi sistemində səfırlərin a ra sm d a q a d ın la n n sayı 10 %, üm um ilikdə diplom atik k o rp u sd a isə 1 1 %-ə yaxm təşkil edir. Təhsil və qadınların peşə hazırlığı. A zərbaycanm təhsil sistemi tarixən h u m a n is t m ahiyətdə, maarifçilik ənənələrinə və bəşəri dəyərlərə sadiq olm uşdur. Təhsilin in k iş a f ın d a q a d m l a r m xüsusi yeri vardır. Pekin P l a tf o r m a s ın m 69-88-ci m a d d ə lə rin ə u y ğ u n o ia r a q A z ə r b a y c a n R e s p u b lik a s ın ın təhsil sistem in d ə p lan , -------------------------------------- 69 -------------------------------------- p ro q ra m , peşə hazırlığı və işlə təminin həyata keçiril- məsində q ad n ılarm iştirakm a q an u n i im k an yaranm ışdır. 1992-ci ildə, müstəqilliyin ük ilindən qəbul edihııiş 'T ə h sil h a q q m d a Q a n u n " a və 1995-ci ildə qəbul olunm uş K onstitusiyaya əsasən, cinsindən asıh o lm a y a ra q bütün u şa q la ra 6 y a ş m d a n etibarən 11 illik icbari təhsilalma h ü q u q u veriHr. Təhsil Q a n u n u n u n yeni islahatlarla bağh dəyişiliklər edihniş layihəsi hazu'lanmışdır. İcbari təhsil pulsuzdur. Dövlət tədris müəssisələrində pulsuz təhsillə ya- naşı, pullu təhsil də nəzərdə tutulur. Özəl təhsil sahələrində isə təhsil haqqı ödənişlidir. Təhsil sistemində islahatlar aparılm ası üçün 1998-ci ildə y arad ılan D övlət K om issiyasm m rəyi göstərir ki, icbari təhsil sistemində gender tarazlığı pozulm am ışdn'. Təbii ki, m a d d i vəziyyətin mənfı təzahürlərinin göstərdiyi hallar m övcuddur. Bu hal h ər iki cinsdən o lan u şa q larm təhsil a lm a sm a çətinlik yaradn-. Belə ki, k ita b alm ağa, geyimə vəsait olmadığı üçün bir çox valideyn uşağmı təhsillə təmin edə bilmir. K eçm iş S o v etlə r İ t t i f a q m d a q a d m l a r m məşğul olduğu bir sahə də m ək təb əq ə d ər tərbiyə ocaqları idi. B li tipli iş yeri q a d m a ikitərəfli sərf edirdi: o həm uşağm ı bu tərbiyə müəssisəsinə verir, həm də özünün işlə təminatı ödənilirdi. Bu tipli tərbiyə sistemi - körpələr evi, uşaq b ax çaları və s. iqtisadi s tr u k tu r u n yeniləşməsi ilə öz form asm ı dəyişdi. Belə tərbiyə ocaqları ya müəssisələrin daxilində. ya d a sərbəst fo rm a d a, yəni ödənişli o la ra q yaradıldı. K ö h n ə sistemin dağılması nəticəsində minlərlə q a d m işsiz qaldı. Bu h a lla r texniki peşə m əktəbləri üçün də x arakterikdir. R e s p u b lik a d a ödənişli kollec, gim naziya və litseylər fəaliyyət göstərir. Belə vəziyyət alternativ təhsil sistemində güclü rə q a b ə t y a ra ts a da, digər cəhətdən, az təm in a tlı ailələrin u ş a q l a r m m yaxşı təhsil a l m a s m d a məhdudiyyətləi' yaradır. 1998-ci ilin əvvəlində q a d ın la n n təhsil səviyyəsi belə idi; 24% ali; 33,7% o r t a ixtisas; 33,9% üm um i o rta təhsillilər idi. üm umi o rta təhsiH olm ayanlar 8,4% təşkil edirdi. 1999-cu il siyahıyaalm asm m nəticəsinə görə 15 yaş- dan yuxarı əhalinin sav ad h h q səviyyəsi q a d m la r arasm da 98%, kişilər üçün isə 100%-dir. 2000-2001-ci tədris ilinin ə w ə lin ə dövlət o r t a ixtisas məktəbləri şagirdlərinin tədris müəssisələrinin sahə ixtisaslaşması üzrə bölgüsünə görə 28400 q a d m cinsi və 12800 kişi cinsi təşkil edir və yaxud 69% q a d m , 31% kişidir. R əq əm lə r də göstərir ki, A zərb ay can q a d m m m üm um i təhsil səviyyəsi yüksəkdir. L akin m üharibə faktoru, o n u n nəticələri resp u b lik ad a təhsilin səviyyəsinə də mənfı təsir göstərmişdir. A zərbaycanm işğal olunm uş ərazilərin- də 12000 yerlik 242 uşaq bağçası və körpələr evi; 117000 şagirdin təhsil aldığı 616 ümumtəhsil məktəbi, 21000 yerlik 4 kollec, 34 m ək təb d ən k ə n ar müəssisə və ali məktəblərin fılialları itirilmişdir. 20000 -dən çox müəllim, o cümlədən, q a d m müəlUmə qaçqm dır. Beynəlxalq h u m a n ita r təşkilat- larm köməyi ilə çadır düşərgələrində, yığma evlərdə mü- vəqqəti m əktəblər yaradılmış, qismən də olsa çətinlik d əf o lu n m u ş s a da, təhsil prosesi t a m həJl edilm əm işdir. # ___ ___ » Y U N I S E F -in dəstəyi ilə çadırda m əskunlaşmış 3-6 yaşlı uşaqlar üçün yarı funksional mərkəzlər açılmışdır, eyni z a m a n d a , onlara psixoloji köm ək göstərilir. Dövlət Statistika K om itəsinin 1998-ci il m əlum atm a görə təhsil sahəsində çalışan q a d m və kişilərin nisbəti 66,9% və 33,1% təşkil etsə də, göstərdiyimiz kimi, inzibati idarəetm ə sahəsində əksinə, yenə kişilər üstünlük təşkil edir. R əhbərlik səviyyəsində təhsildə kişilər 6/1 nisbəti kimi üstünlük əldə etmişdir. AU m əktəblərə qəbul h ər 10000 nəfərə 148 təlabədən (1990) 112 tələbəyə (1999) enmişdi. Tələbələrin təxminən 41%-ni qadınlar, 59%-ni isə kişilər təşkil edir. A lim q a d m l a r m d a vəziyyəti k eçid d ö v rü n d ə mürəkicəbləşmişdir. 1998-ci ilin m ə lu m a tm a əsasən elmi- tə d q iq a t sahəsində məşğul o lan larm 40,8%-i q a d m , 59,2%- 1 kişi idi. 2000 -ci ilin axn-ma elm sahələri üzrə a s p ira n tla n n 35 % 0 -i q a d m , elmlər namizədlərinin 44%-i q a d m , 56%o-i kişi, elmlər d o k to r la rm m 7%-i qadm du'. Elm ə a y n la n x ə rc b rin azaldüm ası həm kişilərin, həm də q a d m la rm bu sahədən u z a q la şm a sm a gətirib çıxanr. Bu sahənin yüksək intelektual potensiala və təhsilə m alik o lan in s a n la n öz həyatı tələbatlarm ı, aldıqları əmək h a q q ı m üqabilində, b a z a r iqtisadiyyatm a uyğunlaşdıra bilmirlər. H ö k u m ə tin bu sahəyə ayn'dığı maliyyə vəsaiti islahatlar a p a rm a ğ a , yeni elnıi m ərkəzlər y a ra tm a ğ a İm kan verm ir. DÖvlət tərəfin d ən m aliyyələşən elmi tə d q iq a tla r , o cüm lədən g e n d e r, q a d m məsələsi və q a d m p r o b le m lə r in in də a ra ş d ırd m a s ı p rio rite t sahələrə daxildir. R e s p u b lik a d a g e n d e r a s s im e tr iy a s m m tədqiqi ilə ə la q ə d a r Q a d m Problem ləri üzrə Dövlət K om itəsində Elmi A ra ş d ırm a M ərkəzi y a ra d ılm a s m a zəruri ehtiyac v ard ır. Təhsilin b ü tü n p illələrin d ə u y ğ u n tə h s ila lm a i m k a n l a r m a yol açılması d a vacib amillərdəndir. Qadm və səhiyyə. İnsanlarm sa ğ lam h ğ m m q o ru n - m ası ə tr a f m ühitin mühafizəsi, işlə təm in olunm ası, tərbiyə və təhsil alması, q id a ilə təmin olunm ası, o n a tibbi və sosial y a rd ım göstərilməsi ilə şərtiənir. M əlum SQvet dövrünün səhiyyə s is te m in in d ağ ılm ası, m ü a lic ə - p r o fila k tik a sahələrinin lazmıi avadanlıq, d ərm an p re p a ra tla rı, m üasir texnika və eh tiy atlaıia təchiz o lu n m a m a sı və m üharibə amih də öz təsirini göstərir. Beləliklə, səhiyyənin real vəziy- yətini görürük. 2 0 0 1 -ci ilin son m ə lu m a tla rm a görə ölkədə 16400 q a d m . 10600 kişi həkim vardn', yəni 61%>-i q ad m , -------------------------------------- 72 ---- -------------------------- ---------- 39%-i kişi. Statistika göstərir ki, səhiyyə sistemi q a d m la n n peşə kimi seçdiyi əsas sahələrdən biridir. Ölkədəki iqtisadi və sosial dəyişikliklər, həmçinin m-üharibə amili q a d m la rm səhhətinə, əsəb sisteminə əsash mənfı təsir göstərmişdir. Təsadüfı deyildir ki, 2000-ci il m ə lu m a tm a görə 2430 nəfər q a d m d a X X əsrin bəlası hesab o lu n a n bədxassəli şiş xəstəliyi qeydə ahnmışdı. Bu da həm in xəstəliyə düçar olmuş insanlarm 51%-ni təşkil edir. I995-Cİ ildən ölkədə başlanan özəlləşmə prosesi tibbi xidməti də əhatə etdi. Ödənişli müalicə, tibbi xidmət yoxsulluq vəziyyətində olan əhali üçün heç də m ünasib deyildi. O n la r imkansızhq u c b a tm d a n yaxşı qidalanm adıq- la n n d a n , xəstəliyə tutulduqhu'i ilk a n la rd a n b u xəstəHyə qeyri-ciddi yanaşır, müalicə etdirə bilmir, so n ra d a ağır fə- sadlarla üzləşirdilər və bir-çox hallarda bu, ölümlə nəticələ- nirdi. R e s p u b l i k a d a q a d m l a r tərəfin d ən kontras-eptiv ü su llard an çox az istifadə o lu n d u ğ u üçün, hamiləHyin qar- şısı ad ətən ya abortla, ya da bəzi h allard a türkəçarə vasitələrlə ahnırdı. 2000-ci ildə 17500-ə qədər a b o r t halı qeyd o h m m u şd u . D oğuş zam anı a n a və u şa q Ölümünün vəziyyəti belədir: 1995>ci ildə a n a ölümü 37 nəfər idisə, I996-CI ildə - 44; 1997-ci ildə - 31; 1998-ci ildə - 41; 1999- cu ildə “ 43; 2000-ci ildə 38 nəfər olm uşdur. 1996-cı ilə nisbətən 2000 -ci ildə 6 nəfərin azalması u ğ u r olm asa d a hər h ald a müəyyən irəliləyişdir. U ş a q ölümü isə 1995-ci ildə 26 nəfər; 1997-ci ildə - 21; I998-ci ildə - 18; I999-cu ildə - 17 və 2000-ci ildə 14 nəfər olm uşdur. G etdikcə azalan nəfərlər az d a olsa yenə müsbət haldu'. Hamiləlik dövründə və d o ğ u şd an sonrakı dövr üçün işləyən q a d m la ra 126 təqvim günü (doğuşdan əvvəl 70 və d o ğ u ş d a n so n ra 56 təqvim günü) m üddətində ödənişli məzuniyyət verihr. İki və ya d a h a çox uşaq d o g u la n d a m əzuniyyət 180 tə q v im günü (70+110), d o ğ u ş çətin o ld u q d a isə 156 (70+86) təqvim günü m üddətinə verilir. A n a la rm və uşaqlarm mühafızəsi üçün, habelə təhsil və yaradıcılıqla əlaqədar A zərb ay can R espublikası KLonstitu- siyası sosial məzuniyyətləri təsbit edir. Həkimlərə, o rta tibb işçiləri və əczaçılara 30 təqvim günü məzuniyyət veriUr. İlkin uşaq h q dövrünün insanm so n ra k ı inkişafm da xüsusi yeri vardır. B u n a görə ham iləhk və körpəlik dövrü- nün mühafızəsi dövlətin və səhiyyə sisteminin əsas prioritet məqsədi olmalıdu'. Sovet dövründən q aln u ş q a d m məslə- hətxanaları, d o ğ u m evləri və u şa q p o h k lin ik a la n köhnəl- dikləri üçün təmirə ehtiyacları vardır. Ə k sə r yerlərdə isə ye- nilərinin tikintisi vacib məsələlərdən biridir. Bakı şəhərində I999-gu ildə bütün m üasir a v a d a n h q la rla təchiz edilmiş, ödənişli ilk özəl M a m a h q və G inekologiya Mərkəzi açıl- mışdu'. Ə halinin yerdəyişməsi, işsizhk, n a r k o m a n iy a və əxlaqsızlıq h a lla rm m təsiri in sa n la rm b ir sıra xəstəhklərə, eləcə də QİSÇ-ə y o lu x m a sm a səbəb olur. 2000-ci iHn m ə lu m a tm a görə 270 q a d m və 240 kişi siflisə yoiuxm uşdu. 1999-cu ildə 7 a z ə rb a y c a n h d a və 17 əcnəbidə (Bakıda işlə- yən və təhsil alan) Q İSÇ a ş k a r edilmişdi. Son illər QİSÇ-ə qarşı A zərbaycan D övlət M ərk əzin d ə 60 nəfər azərbay- c a n h və 20 nəfər əcnəbi şəxs b u xəstəliklə qeydiyyatdan keçmişdir. O n u d a əlavə edək ki, bəzən a n o n im müalicə haUarı da m övcuddur. Bu d a fa k td ır ki, A zərbaycanda ta rix ə n belə xəstəUklərin gizlədilm əsi ənənəsi və ya türkəçarə ilə müalicəsi m övcud olm uşdur. Digər m ühüm bir faktı göstərək ki, səhiyyə sistemin- də də q a d m la r çoxluiq təşkil edir və b u fərq gender tarazlı- ğm m m ütənasib olm adığm ı göstərir. Ü m um iyyətlə isə sə- hiyyə sahəsində də xüsusi islahatlara ehtiyac olduğu üçün b u n a beynəlxalq təşkilatlarm dəstəyi gərəkdir. M üharibə fəsadlan ilə əlaqədar olan psixoterapevtik məsJəhətxanala- rın bütün şəhər-rayon-kənd yerlərində yaranm ası zərurət- dir. Beynəlxalq təşk ilatlan n köməyi nəticəsində respubli- kaya gətirilən d ə rm a n ləvazimatı d a köməkçi vasitə kimi insan sağlam lığm m q o r u n m a s m d a bir vasitədir. İçməli su- yun təmizlənməsi və ə tr a f m ühitin təmizliyi də vacib amil- dir. Ə hali arasın d a q a d m səhətinin q o ru n m a sm m vacibliyi h a q d a m ütəm adi o la ra q televiziya verilişləri apanlm ası, sem inarlar keçirilməsi m ü h ü m əhəmiyyət kəsb edir. Q ad ın lar və iqtisadiyyat. Iqtisadi yüksəHş insanın, o cümlədən q ad n ım rifah h a h m n inkişafı üçün başhca amil- dir. A z ərb ay ca n d a q a d m la r və kişilər iqtisadiyyat sahəsin- də, qazanc əldə etmək, öz həyatı tələbatlarmı ödəmək mə- sələsində qeyri-bərabər im k an larla üzləşirlər. Belə ki, qey- ri-rəsmi m ə lu m a tla ra görə, b ir m ilyondan çox insan işsizh- yə görə resp u b h k a h ü d u d larm ı tərk etmişdir. B unun nəticə- t sində iqtisadi tənəzzül q a d m la ra kişilərdən d a h a çox zərbə vurm uş, məsuliyyət o n la n n üzərinə yüklənmişdir. X ırda küçə ticarəti ilə məşğul olan, im kanh ailələrdə işçi qüvvəsi kimi çahşan və dövlət büdcəsindən mahyyələşən təşkilat- la r d a işləyən q a d m l a r m h ə y a t səviyyəsi q ən a əlb əx ş deyildir. 2000 -ci ildə fəaliyyət növləri üzrə m uzdla işləyən- lərin saymı ümum ilikdə gender bölgüsü ilə götürsək 556045 nəfəri q a d m və 661742 nəfəri kişi idi. Bu d a paralel olaraq 46% və 54% edir. 2000-ci ildə istehsalatda sahələr üzrə zərər çəkənlərin ümum ilikdə 4-ü q a d m , 173-ü kişi; ölənlərin sayı isə 37 nəfər idi ki, o n la rm d a hamısı kişi olmuşdur. Q a d m la n n d a h a çoxu h u m a n ita r meylli sahələrdə işləyir. Bu isə ölkədə gender disbalansı yaradır. İqtisadiyyatın b a n k sistemi, vergi, ağır sənaye, balıqçıhq, tikinti və s. kimi sahələrində q a d m la r çox az təmsil olunurlar. Iqtisadiyyatda q a d m m ro lu n u a rtırm aq üçün mey- -------------------------------------- 75 -------------------------------------- vəçilik, baram açılıq, tərəvəzçilik, bahqçılıq, tütünçülük, pam bıqçılıq, xalçaçılıq kimi xüsusi q ad ın əməyi tələb olu- nan sahələrə diqqəti yönəltm ək zəruridir. Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|