Foydalanish istiqbollari

1-jadval 
Ko’rsatkich 
Neft yonilg’ilari 
Meta 
nol 
Eta 
nol 
Suyul 
tiril 
gan neft 
gazi 
Tabiiy gaz 
Vodorod 
Benzin 
lar 
Dizel 
yonilg’i 
lari 
Gazsi 
mon 
Suyul 
tiril 
gan 
Gazsi 
mon 
Suyul 
tiril 
gan 
Zichligi, 
kg/m
3
 
710…760 820…870 795 
790 
542 
0,71 
420 
0,09 
71 
Qaynash 
harorati, ºS: 
35…195 
180…360 64,7 
78,0 
-42 
-162 
-
250,76 
– 
Qotish 
harorati 
-60…80 
-10…60 
-97,8 
-114,6 
-187 
-182 
-259,2 
– 
To’yingan 
bug’lar 
bosimi 38 
ºS da, kPa 
65…92 
0,3…0,35 12,6 
17,0 
160 
– 
– 
– 
Bug’lanish 
issiqligi, 
kDj/kg 
289…306 210…250 1173 
920 
412 
511 
– 
– 
Stexiomet 
rik koeffi 
sient, kg/kg 
14,5…15,
0 
14,1…14,
3 
6,51 
9,06 
15,2 
16,8…17,4 
34,8 
– 
Yonish 
harorati, K 
2336 
2289 
2185 
2235 
2149 
2065 
2449 
– 
Energiya 
sig’imi, 
MDj/kg 
44,0 
43,43…4
3,51 
19,98 
26,9 
46,0 
48,94…50,15 
120,0 
– 
Energiya 
zichligi, 
MDj/l 
32,56 
36,55 
15,88 
21,25 
24,93 
33,27
…34,1 
20,92 
10,8 
8,52 
Stexiomet 
rik aralashma 
ning 
yonish 
issiqligi: 
kDj/kg 
2782…28
11 
2715…27
90 
2660 
2674 
2840 
2740…2749 
3381 
– 
kDj/m
3
 
3524…35
53 
3405…34
18 
3632 
3685 
3520 
3121…3126 
2992 
– 
α 
bo’yicha 
dvigatel 
ning barqaror 
0,7…1,1 
0,9…5,0 
0,7… 
1,4 
0,7… 
1,25 
0,7…1,2 
0,7…1,3 
0,6… 
5,0 
– 

---

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Academic Research, Uzbekistan 693 www.ares.uz 
ishlashi 
chegaralari 
Oktan soni: 
motor metodi 
65…85 
– 
88… 
94 
92 
90…94 
100…105 
30… 
40 
– 
tadqiqot 
metodi 
75…95 
– 
102…
111 
108 
93…113 
110…115 
45… 
90 
– 
Setan soni 
8…14 
45…55 
3 
8 
18..22 
– 
– 
– 
– 
O’t olish va 
portlash xavfi 
– 
– 
– 
o‟rta 
– 
– 
– 
yuqori 
– 
PDK
r.z., 
mg/m
3
 
100 
300 
5,0 
1000 
1800 
– 
– 
– 
– 
Avtomobilda 
saqlash 
sharoitlari 
(bosim, haror
at) 
– 
normal 
– 
– 
16 MPa 
20…4
0 MPa 
-165 
ºS 
20…4
0 MPa 
-255 
ºS 
 
 
MUHOKAMA
Hozirgi paytda dunyoda motor yonilg‟isi sifatida tabiiy gazdan foydalanadigan 
20 mln.dan ortiq transport vositasi mavjud. Tabiiy gazning unikal fizikaviy-kimyoviy 
xossalari, ularning sezilarli darajadagi tabiiy zahiralari, magistralli gazoprovodlar 
bo‟yicha ularni qazib olish joyidan yetkaziladigan joygacha yetkazish tarmog‟ining 
rivojlanganligi hamda yonilg‟ining an‟anaviy turlariga nisbatan ekologik afzalliklari 
tabiiy gazga XXI asrning eng istiqbolli va universal motor yonilg‟isi sifatida qarash 
imkonini beradi. 
Motor yonilg‟isi sifatida tabiiy gazdan foydalanish – intensiv rivojlanayotgan 
yo‟nalish bo‟lib, u yaqin kelajakda gaz sanoatining mustaqil yuqori rentabelli 
nimsohasiga aylanadi. 7…10 yildan keyin tabiiy gazdan avtomobil transportda 
foydalanishning yillik hajmi 5…6 mlrd.m
3
ga etishi, uzoq kelajakda esa 20…25 
mlrd.m
3
dan ortishi uchun hamma asoslar mavjud [3]. 
Respublikamizda ham tabiiy gazning ko'plab zahiralari bor va bu zahiralarda 
yuqori sifatli tabiiy gazlar bo'lib ulardan avtomobil dvigatellari uchun yonilg'i sifatida 
foydalanishda ortiqcha gazni qayta ishlash yoki kimyoviy usullarda ishlov berish 
texnologiyalari qo'llanilmasdan, to'g'ridan-to'g'ri yonilg'i sifatida foydalanish mumkin 
[7]. 
1991 yildan boshlab tabiiy gazni O‟zbekistonda ishlab chiqarish 41,9 mlrd. 

---

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES 
VOLUME 2 | ISSUE 1 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Academic Research, Uzbekistan 694 www.ares.uz 
m
3
dan 1997 yilda 50,4 mlrd. m
3
ga va 2013 yilda 60 mlrd. m
3
ga etkazildi, bu esa 
mamlakatimizni dunyo bo‟yicha gaz olish hajmi bo‟yicha sakkizinchi o‟ringa olib 
chiqdi. Eng boy gazli mintaqa - Ustyurt, uning territoriyasining 60 % O‟zbekistonda. 
Gazni olish asosan 12 ta konga asoslanadi, ular asosan mamlakatimizning janubiy 
sharq hududida joylashgan [3]. 
Yonilg‟ining gazsimon turlaridan foydalanishda namoyon bo‟ladigan asosiy 
afzallik – bu avtotraktor texnikasi ekspluatatsiyasining tejamkorligidir. Buning 
sabablari: ularning narxi yonilg‟ining neftdan olinadigan turlariga nisbatan arzonligi; 
dvigatel xizmat muddatining, o‟t oldirish svechasi va moy almashtirilishi 
muddatlarining uzayishi, yonilg‟i oktan sonining yuqoriligi va yonishda qurum hosil 
bo‟lmasligi.
Amalda benzinda va dizelda ishlaydigan g‟ildirakli texnika va statsionar 
qurilmalarning hamma turlari tabiiy gaz yonilg‟isiga o‟tkazilishi mumkin. Lekin 
texnikalarni gaz yonilg‟isiga o‟tkazishda asosan quyidagi vazifalarga ega bo‟lgan 
texnikalarni o‟tkazish kerak: 
shahar ichi va shaharlararo yo‟lovchi tashiydigan avtobuslar; 
shahar kommunal xo‟jaliklarining avtomobillari; 
yo‟nalish avtobuslari va mikroavtobuslari; 
shaharda ishlaydigan yuk avtomobillarining hamma turlari; 
mos infrastrukturaga ega bo‟lgan qishloq xo‟jalik va yo‟l qurilish texnikasi 
va statsionar qurilmalar; 
usti berk imoratlar va skladlarda ishlaydigan avtopogruzchiklar [4].
Gazlarning ekspluatatsion xossalari va qo‟llanilish sohalari ularning tarkibi 
bilan belgilanadi.
Gazga bo‟lgan ehtiyoj va uning transportabelligi ko‟p darajada yonish 
issiqligiga bog‟liq. Yonish issiqligi katta bo‟lgan gazlar uzoq masofalarga 
transportirovka qilinadi, past bo‟lgani esa ishlab chiqarilgan joydan yaqin joyda 
ishlatiladi. 
Yonish issiqligi bo‟yicha gazlar quyidagi guruhlarga bo‟linadi: 
yonish issiqligi juda yuqori bo‟lgan (25000 kDj/m
3
dan yuqori) – 
suyuqlashtirilgan, neft bilan birga chiqadigan, tabiiy; 
yonish issiqligi yuqori bo‟lgan (12000…25000 kDj/m
3
) – koksli, biogaz, 
shaxtali, 
ko‟mirli 
qatlamlar 
degazatsiya 
qilish 
yo‟li 
bilan 
olinadigan karbyuratsiyalangan suvli; 
yonish issiqligi o‟rtacha bo‟lgan (5000…12000 kDj/m
3
) – suvli, 
parokislorodli, koksodomenli, bituminozli yonilg‟idan olingan aralashma generatorli; 

---