«Fiziki və kolloid kimya-1»
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
34 Kimyəvi tarazlığa təsir edən amillər. Le-Şatelye prinsipi. Tarazlığın pozulmasına və yenidən yaranmasına təsit edən amillər var. Bu amillər qatılıq, temperatur və təzyiqdir. Reaksiyanın getməsinə təsir edən bu amillərdən birini belə dəyişdirdikdə reaksiyanın tarazlığı dəyişir: ya sağa(alınan məhsullar tərəfə), ya da sola(başlanğıc maddələr tərəfə) yönəlir. Qatılığın tarazlığa təsiri.Le-Şatelye prinsinə əsasən deyə bilərik ki, reaksiyada iştirak edən maddələrdən birinin qatılığı artırıldıqda tarazlıq həmin maddənin qatılığının azalması istiqamətinə yönələcək Təzyiqin tarazlığa təsiri. Təzyiqin təsiri reaksiyada iştirak edən maddələr qaz halında olduqda özünü göstərir. Təzyiqin artırılması reaksiyanın tarazlığın həcmi azaldığı istiqamətə (yəni qazların mol miqdarının az olduğu istiqamətə) yönəldir. Sabit temperaturda qapalı qabda təzyiqi artırdıqda qazların qatılığı artır. Onda N 2 +3H 2 ↔ 2NH 3 dönən reaksiyasında təzyiqi 2 dəfə artırdıqda qazların qatılığının dəyişməsi qrafikdə əks olunub. Temperaturunun tarazlığa təsiri. Temperaturun tarazlığa təsirindən danışdıqda reaksiyanın ekzotermik, yaxud endotermik olması nəzərə alınmalıdır. Temperaturun yüksəlməsi ekzotermik reaksiyaların tarazlığını başlanğıc maddələr tərəf(sola), endotermik reaksiyaların tarazlığını alınan maddələr tərəfə(sağa) yönəldir. Temperaturun azaldılması isə əksinə təsir göstərir. Tarazlıqda olan bu reaksiyada müəyyən temperaturda nə qədər molekul alınırsa, bir o qədər də parçalanır. Tarazlığın bu və ya başqa tərəfə yönəlməsi də sistemə verilən temperaturundan fərqlənməsi ilə başlayır. 35 Katalizator tarazlığın yerdəyişməsinə təsir etmir. Çünki hər iki reaksiyanı eyni dəfə sürətləndirir. Tarazlıq sabitinin qiymətinə əsasən tarazlığın yerdəyişmə istiqamətini müəyyən etmək olur. K>>1 olduqda, tarazlıq sağa(məhsula tərəf), K<<1 olduqda, tarazlıq sola(başlanğıc maddələrlə tərəf) yerini dəyişir. K=1 olduqda, başlanğıc və son məhsulların tarazlıq qatılığı dəyişmir. Le Şatelye prinsipi Müəyyən şəraitdə yaranmış reaksiya tarazlığı həmin şərait sabit qaldıqda, istənilən qədər dəyişməz qalır. Lakin tarazlıqda iştirak edən maddələrin qatılığının, sistemin temperatur və təzyiqinin dəyişməsi ilə reaksiya tarazlığı dərhal pozulur və müəyyən istiqamətdə olmaqla yerini dəyişir. Müxtəlif amillərin təsiri ilə reaksiya tarazlığının dəyişməsi tarazlığın yerdəyişməsi və ya tarazlığın yönəlməsi adlanır. Reaksiya tarazlığının yerdəyişməsi reaksiyaya daxil olan maddələrin qatılığının artması ilə gedirsə, tarazlığın sağ tərəfə yönəlməsi, reaksiya zamanı alınan maddələr qatılığının artması ilə gedirsə, tarazlığın sol tərəfə yönəlməsi baş verir. Reaksiya tarazlığının müəyyən amillərdən asılı olaraq, öz yerini dəyişmə xarakteri La- Şatelye prinsipi ilə müəyyən edilir: Tarazlıq halında olan sistemə şəraitlərdən birinin dəyişməsi ilə nəticələnən xarici təsir göstərilərsə, tarazlıq həmin təsir effektinin azalması istiqamətində yerini dəyişir. Tarazlığın yerdəyişməsi zamanı reaksiyaya daxil olan və ya reaksiya nəticəsində əmələ gələn maddələrin qatılıqları nisbəti dəyişməyə başlayır və bu, yeni tarazlıq halı yaranana kimi davam edir. 36 Tarazlıq halında olan sistemn komponentlərindən birinin qatılığının artması tarazlığın həmin maddənin istifadə olunduğu, yəni qatılığının azalması istiqamətində yerdəyişməsinə səbəb olur. Qatılığın azaldılmasıyla isə tarazlığın yerdəyişməsi həmin maddənin əmələ gəlməsi istiqamətində gedir. Temperatur artdıqda tarazlıq endotermik reaksiya, azaldıqda isə ekzotermik reaksiya istiqamətində yerini dəyişir. Təzyiqin artması ilə verilmiş müəyyən şəraitdə kiçik həcm tutan maddənin əmələ gəlməsi üçün əlverişi şərait yaradır. Başqa sözlə, təzyiqin artması ilə reaksiya tarazlığın yerdəyişməsi həcmin azalması istiqamətində gedir. Katalizatorlar dönən reaksiyalarda düzünə və əksinə gedən kimyəvi reaksiyaların sürətini eyni dərəcədə dəyişdirdiyindən, tarazlığın daha tez yaranmasına kömək edir, lakin tarazlıq sabitinin qiymətinə və reaksiyaya daxil olan maddələrin tarazlıq qatılıqlarına təsir etmir. Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|