Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni


Талаба мустақил ишининг ташкилий шакллари



Yüklə 11,09 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/63
tarix18.05.2020
ölçüsü11,09 Mb.
#31289
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63
Конференция - физика-PDFга


Талаба мустақил ишининг ташкилий шакллари 

Олий  таълим  муассасаларида  мустақил  таълимнинг  турлари  қуйидагилардан  иборат 

бўлиши мумкин:  

1.  Фан  ўқув  дастуридаги  айрим  мавзуларни  махсус  ёки  қўшимча  ўқув  адабиётлари 

ёрдамида мустақил ўзлаштириш. 

2.  Муайян мавзу ёки илмий-техник йўналишда реферат ва курс ишларини тайёрлаш. 

3.  Семинар, амалий машғулот ва лаборатория ишларини бажаришга тайёргарлик кўриш. 

4.  Фанлардан  олган  назарий  билимларни  амалиётда  қўллаш  бўйича  кузатув  ва 

тажрибаларни ўтказиш, янги технологик лойиҳаларни яратиш. 

5.  Таълим  йўналиши  ёки  аниқ  бир  мавзу  бўйича  назарий,  назарий-тажрибавий  турдаги 

илмий-ижодий мақола ва тезислар тайёрлаш. 

6.  Битирув малакавий ишини бажариш. 

7.  Магистрлик диссертациясини тайёрлаш. 

8.  Педагогик  амалиётга  тайёргарлик  кўриш,  фан  мавзулари  бўйича  дарс  ишланмалари, 

тақдимотлар, кўргазмали қуроллар тайёрлаш. 

9.  Низом  асосида  “Устоз-шогирд”  (тьюторлик)  тамойили  асосида  берилган  мавзуни 

ёритиш учун изланишлар олиб бориш. 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

200 


 

Мустақил  иш  мавзулари  фан  ўқитувчиси  томонидан  тавсия  қилинади  ва  бевосита 

назорати  амалга  оширилади.  Кафедра  бўйича  мустақил  таълим  назорати  кафедра  мудири 

томонидан тасдиқланган жадвал асосида навбатчи ўқитувчи томонидан ҳам амалга оширилиши 

мумкин ва кафедрада жорий этилган махсус журналга қайд қилиб борилади. 

Мустақил таълимни амалга ошириш бўйича фан ўқитувчисининг вазифалари 

Мустақил  иш  дастурига  мувофик  талабага  мустақил  таълимга  тегишли  материалларни 

тўплашда, жумладан: 

 



Талаба томонидан мустақил таълимни белгиланган режа асосида бажарилиши устидан 

назорат олиб бориш; 

 

Дарсликлар,  ўқув  қўлланмалар,  илмий  рисолалар,  илмий  мақолалар  билан  танишиб 



чиқиш бўйича топшириқлар бериш; 

 



Асосий адабиётлар, маълумотлар ва архив материалларини ҳамда мавзу бўйича бошқа 

манбаларни тавсия этиш; 

 

Мустақил ишга ўзи раҳбарлик қилаётган талабалар билан жадвал асосида маслаҳатлар 



ўтказиш; 

 



Мустақил  таълимнинг  бажарилиш  жараёни,  натижалари  тўғрисида  кафедра 

йиғилишларида мунтазам ахборот бериб бориш

 

Мустақил иш натижаларини баҳолаш; 



 

Юқори даражада баҳоланган талабаларнинг мустақил ишларини факультетларнинг веб-



саҳифаларида эълон қилиб бориш. 

Талаба мустақил ишини назорат қилиш тартиби 

 



Талабаларнинг мустақил ишини назорат қилиб бориш ҳар бир кафедрада тузиладиган 

ва  кафедра  мудири  томонидан  тасдиқланадиган  маслаҳатлар  жадвали  асосида  амалга 

оширилади

 



Талабаларнинг  мустақил  иши  бўйича  маслаҳат  соатлари  мустақил  таълим  учун  йўлга 

қуйилган журналларда қайд этиб борилади

 

Талабалар мустақил ишини назорат қилиш бевосита фан бўйича ўқув машғулотларини 



олиб борувчи профессор-ўқитувчи томонидан амалга оширилади; 

 



Талабаларнинг  мустақил  иши  рейтинг  баллари  билан  (фанга  ажратилган  мустақил 

таълим соатига нисбатан) баҳоланади ва натижаси фан бўйича талабанинг умумий рейтингига 

киритилади 

Талаба мустақил ишини баҳолаш тартиби 

 



Талабалар мустақил ишини баҳолаш мезонлари тегишли кафедралар томонидан ишлаб 

чиқилади ва факультет Илмий кенгашида тасдиқланади; 

 

Мустақил ишларни баҳолаш мезонлари талабаларга ўқув йили семестри бошланишидан 



олдин ҳар бир фан профессор-ўқитувчиси томонидан талабаларга ўқув-услубий материаллар 

билан биргаликда тарқатилади; 

 

Фанлар  кесимида  талабаларнинг  мустақил  ишлари  бўйича  ўзлаштириш  мунтазам 



равишда  талабалар  гуруҳларида,  кафедра  йиғилишларида  ҳамда  ҳар  ўқув  йилида  камида  2 

марта кафедра йиғилишида муҳокама этиб борилади; 

 

Талабаларнинг мустақил иши ҳар бир кафедранинг рейтинг ойнасида ёритиб борилади; 



 

Талабаларнинг мустақил иши ҳар бир кафедрада фан ўқитувчиси томонидан  рўйхатга 



олинади ва ўқув йили мобайнида сақланади; 

 



Олий таълим муассасасида юқори даражада баҳоланган талабаларнинг мустақил ишлари 

моддий ва маънавий жиҳатдан рағбатлантирилади. 

Якуний назорат саволларининг биттаси айнан мустақил топшириқлардан иборат бўлиб, у 

100 баллик баҳолаш тизимида 20 балл ҳажмида баҳоланиши тавсия этилади. Баҳолашнинг 5 

баллик тизимида эса 1 балл миқдорида баҳоланиши мумкин. 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

201 


 

Мустақил  таълимнинг  машғулот  турига  нисбатан  ҳажми  фанга  ажратилган  умумий 

соатлардан келиб чиқади. Ўқув режасида мустақил таълим соатлари машғулотларнинг турига 

қараб  фоизлар  нисбатида  тақсимланади.  Маъруза  ўқув  юкламасида  фанга  ажратилган  соат 

ҳажмидан  келиб  чиққан  ҳолда  мустақил  таълимга  соат  ажратилади.  Масалан,  фанга  72  соат 

ажратилган  бўлиб,  унинг  30  соати,  яъни  40  фоизи  маъруза  бўлса,  режа  бўйича  мустақил 

таълимга  берилган  48  соатниг  40  фоизи,  яъни  19  соати  маъруза  учун  мустақил  таълимга 

тегишли  бўлади.  Амалий  машғулот,  лаборатория,  семинар  машғулотларига  ҳам  шундай 

ҳажмда  мустақил  таълим  соати  тақсимланади.  Топшириқлар  гуруҳдаги  талабаларга  умумий 

тарзда  берилади  ва  улар  бу  топшириқларнинг  ҳаммасини  бажариши  шарт.  Назорат  пайтида 

ўқитувчи талабадан исталган мавзуни сўраб тегишли балл билан баҳолайди.  

Талабалар  мустақил  равишда  маъруза,  амалиёт  ва  лаборатория  дарсларига 

тайёрланадилар.  Маъруза  машғулотлари  бўйича  тавсия  этиладиган  адабиётларни  ўқийди  ва 

алоҳида  дафтарга  конспект  қилади.  Амалий  машғулотлар  бўйича  кўрсатилган  мавзуларга 

тегишли маълум сондаги масалаларни мустақил ечадилар ва ечимларини дафтарга ёзадилар. 

Лаборатория машғулотлари бўйича фан дастурида кўрсатилган ишларни фан ўқитувчиси ёки 

лаборант назорати остида бажарадилар, натижалар олиб шу иш бўйича ҳисоб китоб ишлари, 

график  тузиш,  ҳисобот  ёзиш  каби  ишларни  мустақил  бажарадилар.  Семинар  машғулотлари 

бўйича эса, берилган мавзуни уйда мустақил равишда ўрганиб, уни гуруҳ талабаларига маъруза 

қилади ва муҳокамага олиб чиқади. 

Мустақил  таълим  топшириқлари  дарсдан  ташқари  вақтларда  фан  ўқитувчиси  ёки 

кафедрада тузилган жадвал асосида мутасадди ўқитувчилар томонидан қабул қилинади. 

 

АРХИТЕКТУРА ВА ҚУРИЛИШ СОҲАСИДА ТАЪЛИМ ОЛАЁТГАН 

ТАЛАБАЛАРНИНГ МУСТАҚИЛ ИШЛАРИНИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ БАЪЗИ БИР 

МАСАЛАЛАРИ 

 

Доцентлар: Ибрагим Турдибеков, Нортожи Холдоров ва катта ўқитувчи Фазлитдин Джамолов 

Самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти 

 

“Юқори малакали кадрлар –  



келажагимиз пойдевори”  

Шавкат Мирзиёев 

 

Ўзбекистон  Республикасининг  “Кадрлар  тайёрлаш  миллий  дастури”  ва  “Таълим 

тўғрисида”ги  қонунларини  ҳаётга  тадбиқ  этиш  Республикамиз  халқ  хўжалиги  учун  юқори 

малакали  кадрлар  тайёрлашни  тақазо  этади.  Бугунги  кунда  малакали  мутахассис  тайёрлаш 

жараёнини мустақил ишларсиз тасаввур қилиб бўлмайди, яъни мустақил иш талаба бажариши 

лозим бўлган ўқув ишларининг ажралмас қисмига айланган бўлиши керак. 

Олий  таълим  муассасасига  қабул  қилинган  талабаларнинг  қобилияти,  фанларни 

ўзлаштириш даражаси ҳар хил. Ушбу ҳолатни эътиборга олган ҳолда талабаларни уч тоифага 

ажратиш  мумкин:  Иқтидорлиларга,  ўрта  билимлиларга  ва  суст  билимлиларга.  Талабаларга 

мустақил иш учун топшириқлар берилганда ана шу ҳолатни албатта эътиборга олиш мақсадга 

мувофиқ  бўлади.  Ўрта  билимли  ва  айниқса,  суст  билимли  талабаларга  эътиборни 

сусайтирмаган  ҳолда,  Олий  таълим  муассасаларида  иқтидорли  талабалар  билан  ишлашга 

жиддий эътибор қаратилмоқда. Чунки иқтидорли талабалар ўқув жараёнида ҳаракатлантирувчи 

куч  эканлигини  инобатга  оламиз  ва  ёшлар  ҳақида  биринчи  Президентимиз  И.Каримовнинг 

қуйидаги сўзларига амал қиламиз: “Ёшларнинг иқтидорини қадрлаш, имкониятларини тўлиқ 

юзага  чиқариш,  Ватаннинг  мард,  фидойи  фарзандлари  этиб  тарбиялаш  учун  шарт-шароит 

яратиб бериш, эзгу ва улуғ мақсадларга йўналтириш ҳар биримизнинг шарафли бурчимиздир”. 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

202 


 

Мустақил  иш  шакллари  турлича  бўлиб,  амалда  физика  соҳасида  кўпроқ 

фойдаланиладиганлари қуйидагилардан иборат: 

1. Берилган мавзу бўйича реферат тайёрлаш; 

2. Лаборатория ишларини бажаришга тайёргарлик кўриб келиш; 

3. Амалий машғулотларга тайёргарлик кўриб келиш; 

4. Макет, модель, кўргазмали қуроллар тайёрлаш; 

5. Илмий мақола, анжуманларга маърузалар тайёрлаш; 

6. Олимпиадаларга тайёргарлик кўриш. 

Кафедрада  физика  фани  бўйича  мустақил  ишни  бажаришнинг  ташкилий  шакллари, 

топшириқлар  вариантлари  ишлаб  чиқилади.  Мустақил  ишнинг  ҳажми  ажратилган  вақт 

бюджетига  мос  бўлиши  керак.  Физика  фани  бўйича  олий  техника  ўқув  юртларининг 

архитектура ва қурилиш таълим йўналишларида умумий ўқув юклама асосан 236 соат бўлиб, 

ундан 126 соати аудитория дарсларини ташкил этади ва 100 соати мустақил ишга ажратилган. 

Фан икки семестр, яъни 36 ҳафта давомида ўқитилади. Демак, ҳар ҳафтада физика фани бўйича 

мустақил  иш  учун  салкам  3  соат  вақт  ажратиш  керак.  Агар  талабага  ҳафтага  мўлжаллаб 

мустақил  иш  учун  топшириқ  бериладиган  бўлса,  унинг  кўлами  ана  шу  ажратилган  3  соатда 

бажара оладиган қилиб белгиланиши лозим. 

Талабаларнинг мустақил ишлар режасида масалалар ечишга алоҳида эътибор берилади. 

Чунки  талабанинг  физика  фани  асослаларини  тушунишида  ва  фанга  қизиқиш  уйғотишда 

масалалар  ечиш  асосий  роль  ўйнайди.  Шунинг  учун  талабаларга  бериладиган  уй 

топшириқларида ҳисоблаш масалалари билан бир қаторда кузатиш ва тажриба билан боғлиқ 

масалалар ҳам бериб борилади. Бундай масалалар талабаларни фикрлашга, мустақил хулосалар 

чиқаришга  ҳамда  назарий  ва  амалий  билимларни  амалиётда  қўллашга  ўргатади,  яъни фанни 

онгли ўзлаштиришларига ёрдам беради. 

Адабиётлар 

1. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Т. 

“Ўзбекистон”, 2016 й. 

2. Болтабоев С.А. Замонавий таълим /Современное образование/, 2019,7 (80). 

 

FIZIKA FANI BO'YICHA TALABALARNING MUSTAQIL ISHINI TASHKIL ETISHGA 

INNOVATSION YONDOSHUV 

 

Jo'rayev T.D. – TIQXMMI Buxoro filiali “Matematika va tabiiy fanlar” 

 kafedrasining dotsenti, 

tdjuraev@mail.ru

 

 

Axborotlar soni va hajmi ortib borayotgan bir davrda talabalarning mustaqil ta'limiga e'tiborning 

qaratilayotgani bejiz emas. Avvalo, bu tizim o'quv jarayonini olib borayotgan professor-o'qituvchilar 

tomonidan  boshqaralayotgan,  o'z  holiga  tashlab  qo'yilmagan,  aniq  maqsadga  qaratilgan  va 

rejalashtirilgan ta'lim tizimidir. Talaba u yoki bu mavzuni mustaqil o'zlashtirar ekan, uning mohiyatini 

chuqurroq  anglaydi,  o'zining  intellektual  imkoniyatlariga  ishonchi  ortadi,  o'rganayotgan  narsa  va 

hodisalarning nima uchun aynan shunday tarzda mavjudligi yoki kechishi sabablarini izlaydi va shu 

asnoda o'z-o'zidan ilmiy  manbalarga  murojaat  etadi. Shunday qilib unda izlanuvchanlik,  yangilikka 

intilish ya'ni holatga innovatsion nazar bilan qarash, vaziyatga to'g'ri baho beraolish va mustaqil fikr 

yuritishga moyillik ortadi. Mustaqil ta'lim orqali o'z bilimini orttirib borayotgan harqanday talabada 

o'rtamiyona  ta'lim  olib  biror-bir  ixtisoslikka  erishib  olishgina  emas,  balki  “bo'lsang  birinchilardan 

bo'l!” qabilidagi his-tuyg'u uning hayotiy shioriga aylanadi. Tabiiyki, talabning bunday qo'yilishi shu 

inson shaxsining rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. 

Oliy ta’lim muassasasi partasida o’tirgan talaba jismoniy va aqliy jihatdan faol davrni boshidan 

kechirayotgan shaxs. Aaynan anashu davr uni mustaqil ta’limga moyilligini kuchaytiradigan davrdir. 

Sir emaski, ayrim talabalar bilimlarni faqat yodlab olish va o'qituvchiga aytib berishning o'zi yetarli 



“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

203 


 

deb noto'g'ri fikr yuritishadi. Ayniqsa anashunday talabalar bilan ishlashda innovatsion yondoshuvlar 

asqotadi.  Ular  bilan  ishlashda  ularda  mustaqil  va  ijodiy  fikrlash  tajribasini  orttirishga  vaqt  va 

imkoniyat berish, o'quv jarayonida ularning yangicha g'oya va fikrlarini qabul qilish, o'quv jarayonida 

faol qatnashishlariga imkon berish, mustaqil fikrlarini qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirib borish, har 

bir  talabani  erkin  mushohada  yuritishga  qodir  ekanligiga  ishontirib  borish  va  ularning  tanqidiy 

fikrlashlarini qadrlash kerak. Anashunda talaba mustaqil ta'lim orqali egallangan bilimlar boshqalar 

bilan muloqotlar va muhokamalarda mustahkamlanishi, kengayishi, puxtalashuvi va inson miyasida 

muhrlanib  qolishini  anglab  yetadi.  Har  bir  narsada  me’yor  bolgani  singari  talabaga  topshirilgan 

mustaqil topshiriqlarning ham me’yori bo’lishi bilan birga mustaqil ta’lim uchun ajratilgan mavzular 

yoki  mavzularning  qismlarini  o’rganishda  talabada  bundan  oldingi  mavzular  bo’yicha  yetarlicha 

bilimlar  zahirasi  shakllangan  bo’lishi  kerak.  Talabaga  tavsiya  etilgan  mustaqil  ta’lim  topshirig’i 

shunday  mavzular bo’lishi kerakki, talabada uni o’rganishga ishtiyoq va ehtiyoj  sezilsin, qo’yilgan 

savollarga javob topsish uchun talaba jonu-dili bilan harakat qilsin. 

Berilgan mustaqil topshiriqlarni bajarilishi uchun o’quv adabiyotlari va metodik ta’minot mavjud 

bo’lishi kerak. Har bir fan bo’yicha o’quv yili boshida darsxonada o’tiladigan va mustaqil ish sifatida 

talabaga  beriladigan  mavzular  obdon  o’ylangan  holda  rejalashtiriladi.  Ko’pchilik  hollarda  mustaqil 

ta’lim  uchun  ajratilgan  mavzu  dars  davomida  o’rganilishi  boshlangan  katta  mavzuning  ayrim 

qismlaridan  iborat  bo’lishligi  maqsadga  muvofiq  bo’ladi.  O’qituvchi  ma’ruzasi  davomida  turli 

jumboqli  va  qiziqarli  savollarni  mohirlik  bilan  o’rtaga  tashlashi  va  ayni  shu  savollarga  javobni 

talabalar  mustaqil  izlashlariga  undashi  samarali  innovatsion  usullardan  hisoblanadi.  O'qituvchi 

tomonidan  ijodiy  faoliyat  jarayonida  beriladigan  savollar  talabalarning  mustaqil  fikrlashini 

rivojlantirishda  kuchli  vositadir.  Fikrlashga,  o'ylashga,  o'zlashtirishga,  xayol  surishga,  ijod  qilishga 

undaydigan savollar talabalarning fikrlash darajasini kuchaytiradi. Masalan, fizika kursida molekulyar 

kinetik nazariya masalalari o’rganilar ekan, mustaqil ish sifatida rasmiy ravishda tavsiya etiladigan 

mavzular  bilan  birga  diqqatni  tortadigan  quyidagicha  savollarni  berilishi  ham  talabani  topshiriqqa 

ishtiyoq bilan undashga turtki bo’ladi. 

 - O’zingiz yashayotgan 100 m

hajmli uyda 130 kg havo bor degan so’zga ishonasizmi? 



-  Gaz  o’zi  solingan  har  qanday  hajmli  idishni  to’ldiradi  deymiz  .  Shunday  ekan  ,  nega  yer 

atmosferasi olamga tarqalib ketmaydi ? 

- Har qanday jismni u katta yoki kichikligidan qat’iy nazar biror balandlikdan tashlasak albatta 

yerga tushadi. Nega havo zarralari yerga tushib yopishib qolmaydi? 

-  Energiyasi  ko’proq  havo  zarralari  atmosferaning  yuqori  qatlamlariga  ko’tariladi,  kamroq 

energiyalilari esa yer sirtiga yaqinroq joylashishiadi. Shunday ekan, nega biz amalda teskari holatni 

kuzatamiz,  ya’ni  yerdan  yuqorilashib  borgan  sayin  atmosfera  havosining  temperaturasi  pasayib 

boradi? 


-  Ma’lumki,  molekulalarning  o’lchamlarini  bevosita  o’lchashning  iloji  yo’q.  Ammo, 

molekulalarning  diametrini  aniqlash  uchun  bir  tomchi  moyni  suv  sirtiga  tomizib  oddiygina 

hisoblashlar orqali bunga erishish mumkin. Qanday qilib? 

-  Harqanday  moddaning  o’ziga  xos  rangi  mavjud.  Modda  esa  molekulalardan  tashkil  topgan. 

Mushohada yuritib ko’ringchi, masalan qizil rangli modda molekulalari qaysi rangda? Qizil deysizmi? 

Adashmadingizmi? 

Mustaqil ish sifatida talabalar oldiga muammoli masalalarni hal qilishga qaratilgan vazifalar ham 

qo’yilihsi mumkin. Bu usul pedagogikada loyihalash usuli deb yuritiladi. Masalan, o’rganilayotgan 

mavzu yo’nalishiga mos holda quyidagi zaylda topshiriqlar berilishi mumkin. 

Shahar  markazidagi  maydonlardan  birida  eski  minora  bor.  Kunlarning  birida  mutaxassislarda 

minora  cho’kib  bormayaptimikan  degan  xavotir  tug’ildi.  Komissiya  tuzilib  uning  oldiga  minora 

cho’kayaptimi yoki yo’qmi degan savolga javob toppish vazifasi qo’yildi. Komissya a’zolari o’ylanib 

qoldilar:  qandaydir  qo’zg’almas  nuqta  kerak,  shunga  nisbatan  qarab  minorani  cho’kishini  aniqlash 

mumkin. Lekin bu nuqtani qayerdan tanlash kerak? Minoradan 500 metrcha narida bog’ bor. Bog’da 

tepalik bor, u cho’kmaydi. Lekin bu tepalikdan minora ko’rinmaydi. 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

204 


 

Topshiriq: Minorani cho’kish –cho’kmasligini aniqlashga imkon beruvchi loyihani taklif eting. 

Bunday  shakldagi  savollar  va  topshiriqlarni  istagancha  tanlash  mumkin.  Biz  o’zimizning  ish 

amalyotimizda fizika fan bo’yicha ma’ruza , amaliy va laboratoriya mashg’ulotlariga doir mustaqil ish 

uchun  ajratilgan  mavzular  mohiyatini  ochib  beruvchi  metodik  qo’llanmalar  va  yo’riqnomalar 

tayyorladikki,  ulardan  talabalar  unumli  foydalanishmoqda.  Mavjud  tajribalar  ilmiy  anjuman 

qatnashchilari bilan fikr almashish chog’ida yanada oydinlashtiriladi. 

 

ЎРТА МАҲСУС ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ГЕЛИОФИЗИКА ЭЛЕМЕНТЛАРИНИ 

ЎҚИТИШ 

 

М.Маматова, ФарДУ, ўқитувчи 



Г.Эргашева, Д.Ғуфронова, Б.Туйчиев, ФарДУ талабалар 

 

Академик лицей ва касб-ҳунар коллежларида ўқитилаётган умумтаълим фанлари беҳисоб 

меросимиз  ва  ҳозирги  замон  фан  ва  техникаси  ютуқлари  асосида  уйғунлаштирилиб  ўтилса 

катта самара бериши табийдир. Шундай имкониятлардан бири Гелиофизика фани ютуқларидан 

машғулотлар  жараёнида  фойдаланишдир.  Хеч  кимга  сир  эмаски  бугунги  кунда  инсониятни 

энергия  билан  таъминлаш,  унинг  манбаларидан  оқилона  фойдаланиш  шу  куннинг  долзарб 

муаммоларидан биридир. 

Ўзбекистонда  қайта  тикланадиган  энергия  манбаларининг  йиллик  умумий  техник 

потенциали кундан кун ошиб бормоқда. У ҳар йили Республика бўйича ишлатилаётган минерал 

ёқилғилар  миқдоридан  4  марта  кўп.  Афсуски,  шундай  катта  имкониятларга  қарамасдан 

Республикамизда қуёш энергиясидан амалий мақсадларда фойдаланиш даражаси жуда кам.  

Бунинг  асосий  сабабларидан  бири  қуёшдан  келаётган  нурлар  энергиясининг  мавсумий 

яъни  йиллик  ва  суткалик  ўзгаришлари  бўлса;  иккинчидан  тушаётган  қуёш  энергиясининг 

юзавий  зичлигининг  замонавий  иссиқлик  қурилмаларидагига  нисбатан  камлиги,  яъни 

тарқоқлигидир; учинчидан ва энг асосий сабаб қуёш энергиясидан фойдаланишнинг иқтисодий 

кўрсаткичларининг 

пастлиги 

ҳамда 


иқтисодий 

механизмнинг 

мукаммал 

ишлаб 


чиқилмаганлигидадир. 

Республикамизда  мавжуд  бўлган  анъанавий  энергия  ресурсларининг  бошқа 

мамлакатлардагига  нисбатан  жуда  арзондир.  Шу  билан  қуёш  энергиясидан  фйдаланишнинг 

техникавий ва иқтисодий қўрсаткичларини ҳисоблаш бўйича мукаммал ишланган услубнинг 

йўқлиги  ҳам  бу  борадаги  субъектив  сабаблардан  биридир.  Гелиофизика  фанининг  барча 

тармоқлари қишлоқ хўжалиги билан боғлиқлиги, уни ўрганиш ёшларга ўргатиш, изланишлар 

олиб  бориш  орқали  қишлоқ  хўжалигини  кўтариш  мумкинлиги,  асосийси  бунга  кенг 

имкониятимиз борлигини ҳисобга олсак, бу соҳа билан шуғулланиш яхши натижаларга олиб 

келади.  

Академик  лицей  ва  касб  ҳунар  коллежаларида  гелиофизика  асосларини  ўрганиш  қуёш 

энергиясидан фойдаланишдаги асосий йўналишларни, турли гелиоқурилмаларнинг тузилиши 

ва ишлаш приципи ҳамда қуёш энергиясидан саноатда, халқ хўжалигининг турли соҳаларида 

фойдаланиш йўлларини ўқувчилар тушуниш имконини беради. 

Бунинг учун  умумтаълим мактаб, Академик лицей ва касб ҳунар коллежаларида ҳамда 

олий  ўқув  юртларида  гелиофизикани  қандай  ўргатиш  ва  қандай  амалда  тадбиқ  қилиш 

масалаларини  ўрганишни  йўлга  қўйиш  бугунги  куннинг  асосий  вазифасидир.  Қайта 

тикланадиган  энергия  манбаларининг  энг  асосийси  қуёш  энергияси  бўлиб,  бу  энергия  тури 

келажакда энергетиканинг асоси бўлиб қолиши муқаррардир. Шу мақсадда Академик лицей ва 

касб ҳунар коллежларнинг аниқ фанлар йўналишида “Қуёш энергияси ва ундан фойдаланиш” 

курси ташкил қилиб унинг хажми 50 соатни ташкил қилади. Ушбу курснинг тахминий дастури 

қуйидагича:  

 


“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”.  Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.

 

205 


 

№ 

Машғулотлар  

мавзуси 

Маъруза  Амалий  Лаборатория 

Анаънавий ва ноаъанавий энергия манбалари. 



 

 



Қуёш энергияси туғрисида маълумотлар  



 



Қуёш радиацияси ва уни ўлчаш  





Қуёш энергиясидан халқ хўжалигида фойдаланиш 



 



Қуёш энергиясини иссиқлик энергетикасига айлантириш 

усуллари.  



 

“Иссиқ қути” содир бўладиган жараёнлар 





Қуёш сув чучитгичлари ва уларнинг ФИК 





Қуёш энергиясидан уй-жойларни иситишда фойдаланиш 





Қуёш энергиясини электр энергиясига айлантириш 





10 

Қуёш 


энергиясидан 

космосни 

ўзлаштиришда 

фойдаланиш.  





Yüklə 11,09 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   63




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin