«fizika, matematika va informatsion texnologiyalar» kafedrasi


I - bob. Oliy algebra elementlari



Yüklə 1,56 Mb.
səhifə2/18
tarix03.06.2023
ölçüsü1,56 Mb.
#124424
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
«fizika, matematika va informatsion texnologiyalar» kafedrasi

I - bob. Oliy algebra elementlari
§ 1. Determinantlar, xossalari. Kramer qoidasi.
Ikkinchi tartibli determinant deb, ko‘rinishda belgilanuvchi va tenglik bilan aniqlanuvchi songa aytiladi.
Uchinchi tartibli determinant deb, ko‘rinishda belgilanuvchi va

tenglik bilan aniqlanuvchi songa aytiladi va bunga uchinchi tartibli determenatni xisoblashni birinchi usuli deyiladi.
Uchinchi tartibli determinantlarni hisoblashni ikkinchi usuli .

3-usuli algebraic to’ldiruvchilar yordamida hisoblash. Bunda berilgan uchinchi tartibli determinantni biror yo’li yoki ustuni orqali yoyiladi. Misol uchun 1-yo’l elementlari boyicha yoyilishi:

Determinantlar quyidagi xossalarga ega:
10. Barcha satrlar va ustunlar o‘rinlari almashtirilsa, ya’ni satrlarni ustun, ustunlarni satr qilib yozilsa, determinant qiymati o‘zgarmaydi.
20. Ixtiyoriy ikki satr (ustun) o‘rinlari almashtirilsa, determinantqiymatining ishorasi o‘zgaradi.
30. Ikki satri (ustuni) bir xil bo‘lgan determinant qiymati nolga teng.
40. Ixtiyoriy satr (ustun) umumiy ko‘paytuvchisini determinant belgisidan tashqariga chiqarish mumkin.
50. Biror satr (ustun) elementlariga boshqa satr (ustun) elementlarini qandaydir songa ko‘paytirib qo‘shishdan determinantqiymatio‘zgarmaydi.
Misol. Berilgan determinantlarni hisoblang.
a) ; b) ; c)
Yechish.



  1. 1 –usul: 2-usul:


3-usul:
To’rtinchi tartibli determenadni xisoblash.



Minorlar va algebraik to’ldiruvchilar.
1-ta’rif. Biror n-tartibli determinantning elementining minori deb, shu element turgan yo’l va ustunni o’chirishdan hosil bo’lgan (n-1) - tartibli determinantga aytiladi va odatda Mij orqali belgilanadi.
Masalan.

uchinchi tartibli determinantning a23 elementining minori M23= ikkinchi tartibli determinant bo’ladi.

2-ta’rif. n-tartibli determinantning elementining algebraik to’ldiruvchisi deb shu element minorini (-1)i+j ishora bilan olinganiga aytiladi va orqali belgilanadi.
= (-1)i+jMij
Misol.

determinantning a43 elementining minorini va a21 elementining algebraik to’ldiruvchisini hisoblang.
M43= =3-20-15+8= -24

A21=(-1)2+1M21= -M21= - = -24+3-6+4= -23.


Minor va algebraik to’ldiruvchilar tushunchalari kiritilgandan keyin determinantning yana uchta xossasini ko’rib o’taylik.
7-xossa. Agar determinantning biror i-yo’lida (yoki j-ustunida) elementdan boshqa hamma elementlari nol bo’lsa, u holda bu determinant shu element bilan shu elementning algebraik to’ldiruvchisi ko’paytmasiga teng bo’ladi.
= = (-1)i+j Mij .

8-xossa. Har qanday determinant, biror yo’li (yoki ustuni) elementlari bilan shu elementlarning algebraik to’ldiruvchilari ko’paytmalarining yig’indisiga teng bo’ladi.
= a21A21+a22A22+ a23A23 yoki a11A11+a21A21+ a31A31.
Determinantning 8-xossasidan foydalanib istalgan tartibli determinantni hisoblash mumkin.
Misol.
=(-5)·(-1)1+1 +1(-1)1+2 +
+(-4)(-1)1+3 +1(-1)1+4 = -264 .
9-xossa. Determinantning biror yo’li (yoki ustuni) elementlarining boshqa yo’li (yoki ustuni) elementlarining algebraik to’ldiruvchilari ko’paytmalarining yig’indisi nol bo’ladi.
Masalan. Ikkinchi ustun elementlarini birinchi ustun elementlarining algebraik to’ldiruvchilariga ko’paytirsak a12A11+a22A21+ a32A31=0 bo’lad

Yüklə 1,56 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin