Fİrarperest yazan: Elif Şafak Yayın hakları

   
     Adı Gülistan 
   
 
 
   
Adı Gülistan'dı, yirmi sekiz yaşındaydı. Bir oğlu vardı. Ve yeni bir 
cana hamileydi. Yedi aylık gebe. Karnı burnunda. 
   
Eğer  eğitim  düzeyi,  maddi  ve  sosyal  imkânları  sınırlı  bir  ailede 
doğmak yerine, diyelim İzmir'de, Ankara'da, Adana'da ya da İstanbul'da 
bambaşka  şartlarda  doğmuş  olsaydı,  eğer  babası  okuması  için  sonuna 
kadar  destek  verse,  ailesi  ve  çevresi  yeteneklerini  geliştirmesi  için  ona 
kol 
kanat 
gerseydi... 
Gencecik 
yaşta 
evlendirilmeseydi... 
Okuyabilseydi... 
Kendini 
geliştirebilseydi... 
Kendi 
parasını 
kazanabilseydi...  Kimseye  muhtaç  olmayabilseydi...  Ve  onu  hor  gören, 
insan  yerine  koymayan,  aklına  estiği  gibi  şiddet  uygulayan  bir  adamla 
değil, ona değer veren biriyle evlenseydi, bugün nerede olurdu Gülistan? 
Bir gül dalı gibi hayat dolu gülümser miydi? 
   
Kaç kadın ölüyor bu ülkede? 
   
Koca  dayağı,  baba  dayağı,  namus  cinayeti,  nişanlı  gazabı, 
boşanmış eşin intikamı derken, kaç  kadın, en  yakınlarındaki erkeklerin 
elinde  can  veriyor,  yaralanıyor,  kırılıyor  dal  gibi?  Ve  daha  kaç  kadın 
korkuyla,  endişeyle,  cehennem  hayatı  yaşıyor?  Gidecek  bir  yeri, 
sığınacak  kapısı  olmayan  kaç  kadın  var?  Kadın  sığınma  merkezleri  ilk 
defa  kurulduğunda,  bu  konuya  alaycı  bir  tebessümle  tepeden  bakan 
bürokratlar  oldu.  "Canım  ne  gerek  var?"  diyenler  oldu.  Hatta  ve  hatta, 
"Evli kadının yeri kocasının yanıdır" diyerek, şiddet gören kadınları geri 
yollamaya  kalkanlar  oldu.  Bu  tuhaf  zihniyet  yüzünden  bazı  kadın 
sığınma merkezleri kapatıldı. Bugün o kadar az sığınak var ki. Eğer bir 
kadın,  kocasından  dayak  yiyorsa  ve  baba  ocağından  yeterince  destek 
görmüyorsa, ortada kalmış demektir. 
downloaded from KitabYurdu.org

134 
 
   
Kadınlarını inciten bir ülke mi olduk biz? 
   
Gencecik bir kadın öldü, karnında bebeğiyle. Bir değil, iki cinayet 
işlendi. İki can silindi yeryüzünden. 
   
Karnı  burnundaydı.  Koyun  otlatmaya  gidemedi.  Koyun  otlatma 
kısmı bahane. O olmasa başka bir şey olurdu bu sefer. Şiddete başvuran 
kocalar  için  her  şey  bir  bahane  aslında.  "Çorbanın  tuzu  mu  eksik",  al 
sana dayak için bir sebep. "Komşuya oturmaya mı gittin", dayak için bir 
sebep.  "Çocuk  mu  ağladı",  dayak  için  bir  sebep.  Dolayısıyla, 
gazetelerimizin  "Koyun  otlatmaya  gitmediği  için  canından  oldu" 
şeklinde  ibareler  kullanmasında  doğru  olmayan  bir  şey  var.  Bir  kadın 
öldürüldü.  Koyun  otlatmaya  gitmediği  için  değil.  Herhangi  bir  hata 
yaptığı için değil. 
   
Ne  zaman  bırakacağız  "kurbanlar"a  odaklanmayı?  Onların 
fotoğraflarını basmayı? Ne zaman bakacağız faillere? 
   
Kaç kadın soluyor her gün azar azar? Ne istatistikler var elimizde, 
ne  yeterince  bulgu.  Tahmini  konuşuyor,  tahmini  yazıyoruz.  Çünkü  ne 
yazık ki hâlâ dayak "cennetten çıkma." Çünkü ne yazık ki aile içi şiddet 
bir çiftin "iç meselesi" sayılıyor. Çünkü ne yazık ki bir kocanın, karısına 
zulmetme  hakkı  olduğu  zannediliyor.  Çünkü  ne  yazık  ki  bizler  de 
masum  değiliz.  Yeterince  umursamıyoruz.  Değiştirmek  için  bir  şey 
yapmıyoruz. Bu duruma seyirci kalıyoruz. 
   
Politikacı  eşlerinin  siyasetten  uzak  durma  gayretlerini  anlıyorum. 
Ama böyle bir  mesele  için adım  atmazlar  mı? Kadın siyasetçilerimizin 
Ankara'nın  temposunda  koşturmalarını  anlıyorum.  Ama  bu  konuya 
zaman  ayıramazlar  mı?  Medyadaki  kadın  kalemler,  akademideki  kadın 
hocalar, edebiyat dünyasındaki kadın yazarlar, televizyon ve sinemadaki 
kadın oyuncular, biz bir araya gelemez miyiz hiçbir zaman? 
   
Kaç  belediye  var  bu  konuya  duyarlı?  Kaç  siyasetçi  var  başka 
Gülistan'lar olmasın diye gerekli adımları atmaya hazır? 
   
Hukukçular,  akademisyenler,  siyasetçiler,  gazeteciler,  sanatçılar... 
downloaded from KitabYurdu.org

135 
 
İşin tuhaf yanı, muhtemelen aramızda, dayak atılan evlerde büyüyenler 
var. Muhtemelen bazılarımız, babalarının annelerini dövdüğüne tanıklık 
ederek büyüdü. Peki onlar da mı bugün bu konuyu es geçmekte? Onlar 
da mı unuttu kendi çocuk yüreklerindeki yangını? 
   
Onlar  da  mı  bir  şey  yapmayacaklar  Gülistan  mezarında  rahat 
uyusun diye? 
   
downloaded from KitabYurdu.org

136 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

137 
 
   
     Kadınlar ve Futbol 
   
 
 
   
Ben  hiçbir  zaman  bir  futbol  takımının  taraftarı  olamadım.  Kim 
defans  oynar?  Kurallar  nasıl  işler?  Penaltı  ne  zaman  verilir,  sarı  kart, 
kırmızı kart... itiraf etmeliyim ki bunların  hiçbirini  tam  olarak  bilmem. 
Bir  spor  dalı  olarak  futbol  merak  uyandırmazdı  bende.  Ama  işte  bu 
taraftarlık bağı var ya, yani işin sosyal, kültürel, duygusal yanı, o ilgimi 
çekerdi  oldum  olası.  Çocukluğumdan  beri  koyu  taraftar  insanları  izler, 
merakla  gözlemlerim.  1970'lerin  Ankarası'nda  mahalledeki  çocukların 
yarısı Fenerbahçeliydi, yarısı Cimbomlu; söyledikleri şarkılar, karşılıklı 
atışmalar hâlâ kulaklarımda. Sonra on bir yaşında İspanya'da yaşamaya 
başladığımda, bu sefer de sınıf arkadaşlarımın yarısı Real Madrid'i, diğer 
yarısı  Barcelona'yı  tutuyordu,  namı  diğer  Barça.  Futbol  ile  siyasetin 
nasıl  içiçe  geçebileceğini  ilk  defa  o  yıllarda  gözlemledim.  Franco'nun 
takımı diye Real Madrid'e burun bükenleri gördükçe... Her birinden bir 
iz kaldı zihnimde. 
   
Futbolun teknik ayrıntılarına kendimi yakın hissedemedim, ama bu 
dünyayı  hiçbir  zaman  küçümsemedim.  Futbolu,  Fado  ve  Fiesta  ile 
beraber  "kitleleri  uyutan  3  büyük  F"den  biri  kabul  eden  Avrupalı  kimi 
sol  düşünürlere  de  katılamadım  o  yüzden.  Elitist  bir  tepeye  çekilip  de 
oradan bakmak istemedim. 
   
Stadyumda  dolaşan  o  muazzam  ve  devasa  enerji  dalgasına 
hayranım. Nasıl bir birliktelik, nasıl bir "tekyürek" olma halidir? Üstelik 
fanatik  Fenerbahçeli  bir  insanla  evliyim.  Gün  içinde  son  derece  sakin, 
sabırlı ve dengeli olan, olaylara hep yapıcı ve farklı bir açıdan bakabilen 
Eyüp'ün  futbol  maçı  seyrederken  geçirdiği  değişime  uzun  zaman 
inanamadım.  Hele  bir  de  Fenerbahçe  yenilmeyegörsün,  sesi  kısılır, 
downloaded from KitabYurdu.org

138 
 
dünyası  kararır.  Demek  en  sabırlı  insanları  bile  çıldırtan  bir  yanı  var 
uzayan penaltıların. Demek en dingin insan bile havalara sıçrayıp, ağzını 
bozup,  gözü  hiçbir  şey  görmez  hale  gelebiliyor.  Nasıl  bir  sihirdir  bu? 
Nasıl  bir  efsun?  Nasıl  bir  duygusal  iklim  ki  milyonları  sarmalıyor? 
İnsanın  eşi  fanatik,  dostları  da  beter  futbolsever  olunca,  ilgisiz 
kalamıyorsunuz bu kocaman, rengârenk ve dinamik dünyaya. 
   
Ama son zamanlarda futbola kafayı fena halde takmış olmamın bir 
başka  sebebi  var:  Yeni  romanımda  bir  futbol  takımını  "iyi  günde  kötü 
günde" destekleyen, koyu mu koyu taraftar bir genç adam var. Onu daha 
iyi anlayabilmek ve anlatabilmek için, ben de bugünlerde deli gibi futbol 
üzerine okuyor, araştırma yapıyor ve inanır mısınız, hayatımda ilk defa 
oturup maç seyrediyorum. 
   
İşte  tam  bu  ruh  halindeyken,  edebiyatla  karışık  bir  futbol  aşkıdır 
yaşarken,  gazetelere  ve  internete  düşen  bir  haber,  yüzlerce,  binlerce 
kadını  irkilttiği  gibi  beni  de  üzdü.  Ankaragücü  taraftarları  arasında  bir 
grup,  Kanal  D'nin  yeni  sezon  dizisine  atıfta  bulunan  bir  slogan 
hazırlamıştı. Ama öyle bir slogan ki, kaç kadının onurunu incitecek, hiç 
düşünmeden. "Fatmagül'ün suçu yok, biz onu Bihter sandık!" 
   
Ne olacak Bihter olunca? Ne değişecek? Tecavüz hafifleyecek mi? 
İnsanlık  suçu  olmaktan  çıkacak  mı?  Bugünkü  genç  nesil  bunu 
hatırlamayabilir,  ama  Türkiye  bir  dönem  son  derece  üzücü  ve  kaygı 
verici  bir  tartışma  yaşadı.  Vesikalı  çalışan  kadınlara  tecavüz  etmenin 
cezası indirilsin mi indirilmesin mi tartışması. "Bana dokunmayan yılan 
bin  yaşasın"  mı  diyeceğiz?  "Aman  canım,  nasıl  olsa  onlar  ahlaksız 
kadınlar, başlarına ne gelirse gelsin" diye omuz mu silkeceğiz? Böyle mi 
vatandaş, böyle mi demokrat, böyle mi insan olacağız? 
   
Bütün  bunlarda  temel  problem  tecavüz  edene  değil,  tecavüze 
uğrayana  bakılması,  ona  yüklenilmesidir.  Sarkıntılığa  uğrayan  kadın 
acaba  ne  giyiyordu?  Gece  vakti  dışarı  mı  çıkmıştı?  Tahrik  edecek 
şekilde  mi  yürüyordu?  Acaba  adı  çıkmış  bir  kadın  mıydı?  Uzun  lafın 
downloaded from KitabYurdu.org

139 
 
kısası  "hak  etmiş"  miydi?  Öyle  bir  zihniyet  var  ki,  sarkıntılık  yapana 
ceza  vermek  yerine  adeta  sarkıntılığa  uğrayandan  kendisini  aklamasını 
bekliyor. "Önce bir ispatla bakalım. Ahlaklı kadın mısın, ahlaksız mı?" 
   
Ve  biz  kadınlar...  ne  yazık  ki  biz  de  bu  haksız  ikiliğin  devam 
etmesine  katkıda  bulunuyoruz.  Sadece  erkekler  değil,  kadınlar  da 
birbirlerini "iyi kadın-kötü kadın" diye damgalıyor, kategorilere ayırıyor. 
Ona  göre  muamele  yapıyor.  Unutmayalım  ki,  biz  anneler  oğullarımızı 
nasıl yetiştirirsek onlar da öyle öğreniyor. Biz oğullarımıza, kadınlardan 
daha  üstün  olduklarını,  her  şeyin  ellerinin  kiri  olduğunu,  yıkasalar 
geçeceğini  öğretirsek,  onların  hatalarından  bizler  de  mesuluz  demektir. 
Oğullarımızın  günahları  bize  de  yazar.  Yok  şayet  biz  oğullarımıza,  kız 
kardeşlerinden başlamak üzere, her kadına eşit ve saygılı davranmalarını 
öğretirsek,  işte  o  zaman  bir  fark  yaratabiliriz.  Daha  insanca,  daha 
yumuşak, daha muhabbetli bir gelecek için... 
   
Masallarla  büyüdük,  masallar  anlatıyoruz  birbirimize.  "Cadı  üvey 
anne"  diye  bir  şey  nasıl  yoksa,  "kötü  kadın"  diye  bir  şey  de  yok! 
Televizyon  dizilerinin  köhne  bir  masal  kalıbını  ısıtıp  ısıtıp  önümüze 
sürmesinden  yorulduk.  Kötülük  dediğin  şey  kalptedir;  görünüşte, 
giyinişte değil. Ve bir insanın kalbinde ne kadar fesat taşıdığını biz öyle 
uzaktan bakarak bilemeyiz. Yargılayamayız. 
   
Ankaragücü  yöneticileri  umarım  bu  yaşananları  hafife  almazlar. 
Çünkü  onlar,  delikanlılıktan  erkekliğe  yürüyen,  bugün  oğul-yarın  baba 
olan nice genç insana örnek olmak durumundalar. Biz kadınları, eşleri, 
anneleri futboldan soğutmayın. Kadını dışlayan, metalaştıran, agresif bir 
enerji  değil;  dost  ve  ahlaklı,  olgun  ve  centilmen  bir  ortam  görmek 
istiyoruz  stadyumlarda.  Ve  ister  Fatmagül  olsun,  ister  Bihter,  tüm 
kadınların saygı ve eşit muamele gördüğü bir ülke olmak istiyoruz. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

140 
 
   
     Akıllı Kadın Nasıl Giyinir? 
   
 
 
   
Kamusal alana adım atmak, imajlar dünyasına bodoslama dalmak 
demektir.  Ve  bu  dünyanın  katı  kuralları  en  çok  kadınları  ilgilendirir, 
gene  en  çok  onları  şekillendirir.  Erkekler  için  de  imaj  başlı  başına  bir 
meseledir, ama hiçbir zaman kadınlar için olduğu kadar değil. 
   
Kadınlar, kılık ve kıyafetlerine göre kategorilere konulur. Biçimsel 
önyargılar öyle derindir ki, sarsması kolay değildir. Filmlere ya da TV 
dizilerine  bakın.  "Akıllı  kadın"a  biçilen  net  bir  imaj  var:  Saçlar  toplu, 
kılık  kıyafet  bildik  bir  tarz,  mümkünse  gözlüklü,  mümkünse  kumral... 
"Ruju  belirgin,  elbisesi  hafif  dekolte,  ayakkabıları  topuklu,  sarışınlık" 
hali  ise  bir  başka  tür  dişiliğe  göndermedir.  Beynin  değil,  bedenin  öne 
çıktığı bir kategori... Beden üzerinden tanımlanan kadın, hemcinslerince 
kıskanılır, erkeklerce arzulanır, toplumda hem beğenilir hem aşağılanır; 
yalnızdır aslında, yalnız bırakılır. 
   
Bu  şekilsel  ayrımlar  küçük  yaştan  beri  içimize  işler,  beynimize 
kazınır.  Dolayısıyla  kamusal  alanda  saygı  görmek  isteyen  kadınlar, 
bilerek ya da bilmeyerek, bazı giyim kuşam tarzlarından özenle sakınır. 
Kadınlar  durmadan  kendilerini  sansürler,  hareketlerini  kısıtlarlar.  En 
kadınsı hallerini bastırırlar. Ne kadar kapatırlarsa ruhlarını, bedenlerini, 
o  kadar  korunaklı  olacaklarını  sanırlar.  Bankalarda,  bürokraside,  özel 
şirketlerde,  sokakta,  otobüste...  Hayatın  hemen  her  alanında  kadınlar 
bunu hep yapar, günbegün, senebesene. 
   
1960  sonları  ve  70'lerin  çalkantılı  dönemlerini  yaşayan  kadınlar 
bilir ki, "en ilerici", "en liberal", "en açık fikirli" görünen ortamlar bile 
kadınlar  söz  konusu  olunca  değişir,  köhnemiş  refleksler  verir. 
Ummadığın  insanlar  birden  muhafazakârlaşır.  Bir  zamanlar  "bacı"  idi 
downloaded from KitabYurdu.org

141 
 
kadınlar!  Bacılar  makyaj  yapmaz,  kılık  kıyafetine  özen  göstermez, 
cinsiyet ve cinsellik çağrıştıran her türlü şeyden uzak dururlardı. Ciddiye 
alınmak 
isteyen 
kadın 
kendini 
"bacılaştırmak", 
yani 
"kadınsı-sızlaştırmak"  durumundaydı.  Keza  1930'ların  ikonografisini 
analiz  eden  birbirinden  değerli  araştırmacıların  (Şirin  Tekeli,  Ayşe 
Saktanber,  Ayşe  Kadıoğlu...)  belirttikleri  gibi,  reformlar  sayesinde 
kamusal alana giren ve büyük atılımlar gerçekleştiren Cumhuriyet kadını 
da görsel açıdan bir defeminizasyon yaşamıştı. Kısa, küt saçlar, mümkün 
mertebe koyu, düz kıyafetler, az makyaj. 
   
O  günden  bu  yana  neler  değişti?  Neler  aynı  kaldı?  Hâlâ  kamusal 
alanda, bilhassa akademide,  medyada, bürokraside ve hele siyasette var 
olabilmek için defeminizasyon gerekmiyor mu? Yani kadınlar "kadınsı" 
görünmemeye  dikkat  etmiyor  mu?  Renkler,  aksesuarlar  ve  makyaj  söz 
konusu olduğunda ya da etek boyu, elbise kesimi, sadelik-kapalılık gibi 
ayrımlar söz konusu olduğunda hemen hepimiz benzer kıyafet kodlarıyla 
hareket 
ediyoruz. 
Kamusal 
alanda 
kadın 
olmak 
demek, 
"defeminizasyon" demek. 
   
Mesleğinde  saygı  görmek  isteyen  kadınlar,  kıyafet  kodları 
aracılığıyla kendilerini zırhlandırmaya çalışıyor. Hepimizin içine sinmiş 
bu kültürel kalıplar. Bakmayın böyle yazdığıma, hep koyu renkler giyen, 
hep  saçını  toplayan  ben  de  farklı  bir  şey  yapmıyorum  aslında.  Bir  tek 
gün bile cıvıl cıvıl pembe, iddialı bir yeşil ya da eflatun elbiseyle, rahat 
ve şen şakrak "edebiyat söyleşisi" yapmadım ki. Hep bir kapanma, hep 
bir  ciddiyet,  hep  bir  mesafe,  hep  bir  "erkeksilik",  hep  bir 
"kabuklanma"...  Nedendir  kadınlıktan  bu  kadar  korkmamız?  Nedendir 
bir  türlü  kendimiz  olamayışımız?  Sizi  bilmem  ama,  ben  bedenini 
rahatlıkla,  kendiyle  barışık  bir  edayla  taşıyan  kadınlara  öyle  saygı 
duyuyorum ki... 
   
Eğitimi  artan  kadın  kadınsılığıyla  daha  kolay  barışır 
zannediyorsunuz,  halbuki  öyle  olmuyor.  Belki  de  eğitim  seviyesi 
downloaded from KitabYurdu.org

142 
 
yükseldikçe,  çalışma  hayatının  çarkları  içine  girildikçe,  kadınlar, 
kadınlıklarını  daha  büyük  bir  yük  gibi  algılıyor.  "Ciddiye  alınmak"  ve 
"kişiliğimiz ve işimizle öne çıkmak" için ha bire kapatıyoruz kendimizi. 
Sansürlüyoruz beden dilimizi. Türbanlı ya da türbansız fark  etmez, biz 
kadınlar zihnen hep "tesettürlü" geziyoruz ya. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

143 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

144 
 
   
     Mütereddit Olmanın 
     Dayanılmaz Hafifliği 
   
 
 
   
"Bulanlar"dan  mısınız,  yoksa  "arayanlar"dan  mı?  "Bilenler"den 
misiniz, yoksa "öğrenenler"den mi? 
   
Katı mı zihninizin halleri, yoksa sıvı mı? 
   
Daim öğretmen misiniz şu hayatta, yoksa daim öğrenci mi? 
   
Öğretmeyi mi seviyorsunuz, öğrenmeyi mi? 
   
Doksan  yaşına  geldiğinizde  de  yeni  bir  şeyler  öğrenmekten 
heyecan  duyabilir  misiniz,  yoksa  ununu  eleyip  eleğini  çoktan  duvara 
asanlardan mısınız? 
   
Vaktinden evvel yaşlananlardan mısınız, yoksa asla yaşlanmamak 
için uğraşanlardan mı? Ya da yaşını doğallıkla taşıyanlardan mısınız? 
   
Varmayı mı tercih ediyorsunuz, gitmeyi mi? 
   
Sahip olmayı mı seviyorsunuz, yoksa var olmayı mı? 
   
Bir yere ulaşmadan, ulaşmayı dahi amaçlamadan, sırf gidebilmenin 
güzelliği  için  yollara  düşebilir  misiniz?  İllaki  bir  paye,  bir  derece,  bir 
rütbe  ya  da  zaferler  için  değil,  hatta  bir  "şey"  olmak  için  bile  değil... 
Yaşamı sırf yaşanılası olduğu için, baldan âlâ, sudan aziz bir iksir gibi 
yudum  yudum  içebilir  misiniz?  Sevebilir  misiniz?  Karşılıksız, 
beklentisiz,  hesapsız,  çıkarsız,  özgür  bırakarak...  Sırf  bir  başkasının 
iyiliğini, mutluluğunu isteyerek. 
   
Aşk dışı süslü, içi boş bir kelime mi size göre? Yoksa kâinatın özü, 
cevheri,  yaradılışın  gayesi  mi?  Hiç  tanımadığınız  ve  muhtemelen 
tanışmayacağınız  bir  insan  için  dua  eder  misiniz?  Öyle  yüzeysel, 
geçiştirerek  ya  da  lafın  gelişi  değil,  derinden  hissederek.  Ağlaya 
ağlaya... 
downloaded from KitabYurdu.org

145 
 
   
Yoksa bütün dualarınız sadece kendiniz ve sizin tanıdıklarınız için 
mi saklı? 
   
Sizden daha kıdemli, daha başarılı, daha zengin, daha güzel ya da 
yakışıklı... Velhasıl "daha ve daha" gibi görünen bir insanın iyiliğini en 
az  kendi  iyiliğinizi  istediğiniz  gibi  isteyebilir  misiniz?  Samimiyetle, 
yürekten...  Nefsinizi  bir  tüy  gibi  avucunuza  yerleştirip  uzaklara 
üfleyebilir  misiniz?  Şu  yeryüzünde  insanın  insana  hayrı  dokunması 
gerektiğine  inanır  mısınız?  Yoksa  insanın  insanın  kurdu  olduğuna 
inanmayı mı tercih edersiniz? Sizce insan denilen mahluk fıtrat itibariyle 
iyi midir, yoksa kötü mü? 
   
Her  Âdemoğlu,  Havvakızı  doğuştan  iyi  mi  gelir  bu  dünyaya  ve 
sonradan  bozulur?  Şartlardan,  sistemden,  toplumdan  dolayı...  Yoksa 
doğuştan fesattır da insan, yasalar ve kurallar aracılığıyla mı biraz olsun 
durulur?  Dikey  mi  bakarsınız  hayata  ve  dünyaya?  Hiyerarşik,  tepeden, 
yukarıdan...  Sırça  köşkünüzden?  Yoksa  yatay  mı  bakarsınız?  Herkesi 
eşit  bir  düzlemde  konumlandırarak...  En  sevdiğiniz  şekil  kare  midir; 
köşeli,  kapalı?  Yoksa  çember  mi  tercihiniz?  Durmadan  dönen  ve 
yenilenen, her noktanın her noktaya aynı mesafede kaldığı? 
   
Sizin  gibi  düşünmeyenleri  de  kucaklayabilir  misiniz?  Sevebilir 
misiniz?  Yoksa  sadece  size  benzeyenlerle  mi  yaşamak  isterdiniz? 
Demokrasiyi  sadece  kendiniz  için  mi  istersiniz?  Yoksa  herkes  için  mi? 
Ekmeğinizi,  suyunuzu,  hayallerinizi,  fikirlerinizi  paylaşır  mısınız 
başkalarıyla?  Yoksa  sadece  kendinize  mi  saklamak  istersiniz? 
Eleştirilmekten  korkar  mısınız  başkalarını  ha  bire  eleştirdiğiniz  halde? 
Sahi  katı  mı  zihniniz  taş  gibi,  kaya  gibi,  duvar  gibi,  yoksa  su  gibi 
akmakta mı yüreğiniz çağıl çağıl, öylesine taşkın? 
   
Damı akmayan, gemisi su almayan insan yok ki şu hayatta. Varsa 
da  rol  yapıyor  demektir.  Kahramanlar  yok  aramızda.  Kahramanlara 
ihtiyacımız  da  yok  aslında.  Bir  zamanlar  Bertold  Brecht'in  dediği  gibi 
"ihtiyacımız  olan  şey  kahramanlar  değil,  kahramanlara  ihtiyaç 
downloaded from KitabYurdu.org

146 
 
duymayan  bir  toplum  olmalı."  Kimse  mükemmel  değil.  Kimse  sandığı 
kadar diğerlerine  üstün değil. Bunu bir anlasak,  mantıkla değil yürekle 
anlasak, ne kibir kalır dilimizde, ne önyargılar zihnimizde. 
   
Mütereddit güzel kelime. Tereddüt besleyen, şüphe eden... 
   
Maddenin  nasıl  katı,  gaz  ve  sıvı  halleri  varsa,  insan  zihninin  de 
aynen  öyle  halleri  var.  Maddenin  katı  hali:  İnsanın  mutlakıyetçi  hali. 
Maddenin  sıvı  hali:  İnsanın  yaratıcı  hali.  Maddenin  gaz  hali:  İnsanın 
mütereddit hali. 
   
Mutlakıyetçi  zihniyet,  köşeli,  katı  ve  keskindir.  Kelimeleri 
kurumuş  çimento  gibi  rap  rap  dizer  üst  üste.  Dili  ustura  gibi  kullanır. 
Keser,  biçer,  kategorilere  sokar.  "Onlar"  ve  "bunlar"  diye  ayrılmıştır 
dünyası.  Ara  tonları  görmez,  göremez.  Mutlakıyetçilik  bir  nevi  renk 
körlüğüdür.  Sadece  siyah-beyaz  bir  dünyada  yaşar  kişi.  Nüansları 
bilmeden. 
   
Yaratıcı  zihin,  tam  tersine,  ayrıntıları  sever.  Fikirlerle  doludur. 
Nobran  genellemelerle  düşünmez.  Nüanslara  dikkat  eder,  ara  tonlara. 
Yepyeni  sentezler  yaratır.  Renkleri  karıştırır.  Su  gibidir  yaratıcı  insan. 
Kabında  duramaz.  Dursa  bile  sığamaz.  Akması  lazım  illaki.  Uzaklara, 
öteye, daha evvel denenmemiş işlere, varılmamış yerlere... 
   
Mütereddit zihin ise mütevazıdır. Öğrenmeye açıktır, kâinatı kitap 
gibi  okumak  ister,  daima  merakla  sorgular.  Sadece  başkalarını  değil, 
kendini de, kendi doğrularını da tartar. Kibirden arınmıştır. 
   
Derviştir içi. Dıştan her zaman belli olmasa da. 
   
Zihnin katı hallerinden sıvı ve gaz hallerine geçebilmek dileğiyle... 
Daha çok yaratıcılık, daha çok hoşgörü için... 
   
downloaded from KitabYurdu.org

147 
 
   
 
   
   
downloaded from KitabYurdu.org

148 
 
   
     Ben-merkezci Aşk & Sen-merkezci Aşk 
   
 
 
   
Anlatacağım hikâye iki kız kardeşin yaşamından ufacık bir kesittir. 
Hayattan bir izlek... Kardeşlerden biri otuzlu yaşların başında, diğeri ise 
ortalarında.  İkisi  de  gençler  henüz,  her  ne  kadar  zaman  zaman 
kendilerini yaşadıkları senelerden daha yaşlı ve yorgun hissettikleri olsa 
da. İkisi de güzel giyiniyor, görünüşlerine dikkat ediyor. Bakımlı, alımlı 
ve gayet hoşlar. Belki ahım şahım bir güzellikleri yok, ama kendilerine 
iyi bakıyorlar. 
   
İkisi  de  evliler.  İkisi  de  çoluk  çocuk  sahibi.  İkisinin  de  önem 
verdikleri  bir  kariyeri  var.  Alanları  hayli  farklı.  Biri  diş  hekimi,  diğeri 
bankacı.  İkisinin  de  amaçları,  hırsları,  hayalleri  ve  yüreklerinin 
mahzeninde titrek alevli bir mum gibi yanan saklı sırları var. 
   
Muazzam  bir  sevgi  mevcut  kız  kardeşlerin  aralarında.  Her  gün 
telefonda  uzun  uzun  konuşuyor,  birbirlerine  her  şeylerini  anlatıyorlar. 
Ya  da  anlatılabilecek  her  şeyi...  Belli  aralıklarla  birbirlerine  ziyarete 
gidiyor; ailecek görüşüyor, tatillere çıkıyorlar. 
   
Yüzeyde deniz mavi. Aşağılara indikçe koyulaşıyor renkler. Alttan 
alta bambaşka akıntılar akmakta. Derinden geçen bir çekişme, gıpta ve 
sürekli  kıyaslama.  Sahip  oldukları  her  şeyi  zihinlerinde  durmadan 
karşılaştırıyorlar. Kimin evi daha güzel ve büyük, kimin kocası daha çok 
kazanıyor, kimin çocuğu okulda daha başarılı... Birbirlerinin her şeyini 
bildikleri  için  gene  birbirlerinin  her  şeyini  karşılaştırmaktan  da  geri 
durmuyorlar. 
   
Kötü bir niyetle yapmıyorlar bu karşılaştırmaları... Ne bir art niyet 
var  ortada,  ne  bir  kasıt.  Adeta  düşünmeden,  kendiliğinden  oluyor 
kıyaslama.  Çocukluklarından  kalma  bir  alışkanlık.  Bunca  zaman  sonra 
downloaded from KitabYurdu.org

149 
 
bile  ebeveynlerinin  sevgisini kazanmak  için  birbirleriyle  yarışan  iki  kız 
çocuğu gibi davranıyorlar. 
   
Bu arada onları tanıyan herkes ağız birliği etmişçesine birbirlerine 
ne  kadar  benzediklerini  söylüyor.  İlk  bakışta  çok  ortak  fiziksel 
özellikleri.  Aynı  boyda,  aşağı  yukarı  aynı  kilodalar.  Aynı  ruh  haline 
demir  atmış  gibi  duruyorlar.  Ne  var  ki  alabildiğine  farklı  yaşadıkları 
hayat modelleri. Zira temel bir noktada ayrışıyorlar. 
   
Kardeşlerden  küçük  olanı  tipik  bir  sen-merkezci.  Abla  ise  bir  o 
kadar  tipik  bir  ben-merkezci.  Biliyorlar  da  bunu  içten  içe,  biliyor  ve 
gülüyorlar  hallerine.  Ama  değiştirmek  için  bir  şey  yapmadan, 
yapamadan. 
   
Sen-merkezci  kadın  genç  kızlığından  beri  tapacak  bir  adam  arar 
kendine.  Güçlü,  kalıplı,  toplumca  saygı  gören,  ayakları  üzerine  sağlam 
basan  birini  ister.  Ve  böylesini  bulduğunda  kendini  pervane  eder 
etrafında. Hayatını, benliğini ve her şeyini ona göre kurgular, sil baştan 
ayarlar.  Yaşamın  merkezi  kocasıdır  artık.  Onun  tercihleri  etrafında 
şekillenir hayat. Sen-merkezci kadın, farkında bile olmadan, önce bir sen 
arar, bulunca da hayatını ve kendini ona adar. Adadıkça kendi gözündeki 
değeri damla damla azalır. Güneş altında kar gibi erir özgüveni. Taptığı 
erkeği gözünde büyüttükçe kendiyle olan diyaloğu azalır. Sonunda derin 
bir sessizlik hâkim olur yüreğinin kuytularına. 
   
Ben-merkezci  kadın,  tam  tersine,  kendi  ihtiyaç  ve  arzularını  öne 
çıkarır.  İstedikleri  olmayınca  mutsuzlaşır,  hırçınlaşır.  Hayattaki  tüm 
gezegenler  onun  yörüngesinde  dönsün  ister.  Ben-merkezci  kadınların 
evliliklerinin  yürümesi,  ancak  eşlerinin  esnek  davranmasıyla 
mümkündür. Çünkü bu tür kadınlar esnek değildir. Fedakârlık hep karşı 
taraftan gelir. Gelmezse şayet tam orta yerinden kırılır çıta. 
   
Sen-merkezci kız kardeş sürekli çocuklarının istediklerini yapıyor, 
gözlerinin  içine  bakıyor.  Etraftakiler  onun  çocuklarını  fazlaca  şımarık 
büyüttüğüne,  pohpohladığına  inanıyor,  ama  fikirlerini  kendilerine 
downloaded from KitabYurdu.org

150 
 
saklıyorlar. 
   
Ben-merkezci  kadın  ise  gece-gündüz  kontrolü  elinde  tutmayı 
seviyor. Çizelgeler, planlar, tablolar... Kimin hangi saatte ne yapacağına 
hep  o  karar  veriyor.  Uzaktan  bakanlar  fazla  disiplin  ve  kontrol 
uyguladığını düşünüyor, ama fikirlerini kendilerine saklıyorlar. 
   
Bense  roman  karakteri  olarak  görüyorum  onları,  öyle  seviyorum. 
Tüm  zaafları,  zıtlıkları,  evhamları  ve  arzularıyla.  Bazen  hayallerimde 
ikisini  de  birer  renk  paleti  gibi  algılıyorum.  Ve  her  birinden  bir  katre 
boya  alıp  ötekinin  renklerine  katıyorum.  Onlar  iki  kız  kardeş.  Biri 
sen-merkezci, diğeri ben-merkezci. 
   
Birbirlerini seviyor, ama aslında pek anlamıyorlar. 
   
downloaded from KitabYurdu.org

151