Ər psixologiya elminin sürə



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə23/50
tarix13.04.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#13830
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   50

IV f
ə
sil
ə
 aid suallar v
ə
 
tapşırıqlar
 
1.  Psixoloji maarifl
ə
ndirm
ə
 
işinin mə
zmununa n
ə
l
ə
r daxildir? 
2.  Praktik  psixoloqun  valideynl
ər  arasında  apacağı  maariflə
ndirm
ə
 
işinin 
m
əzmununu söylə
yin. 
3.  Valideynl
ə
rl
ə
 
aparılan 
maarifl
ə
ndirm
ə
 
işinin əsas formaları hansılardır?
 
4.  Psixoloji  maarifl
ə
nmdirm
ə
 
işində
 
hansı  problemlər    müzakirə
 
mövzusu 
ola bil
ə
r? 
5.  Ail
ə
 
münaqişə
l
ərinin mümkün sə
b
ə
bl
ərini göstə
rin. 
6. 
Müə
lliml
ə
r  v
ə
  m
ə
kt
ə
b  r
ə
hb
ə
rl
ə
ri  il
ə
 
aparılan  maariflə
ndirm
ə
 
işində
 
psixoloq h
ansı mə
s
ə
l
ə
l
ə
ri diqq
ə
t m
ə
rk
ə
zind
ə
 
saxlamalıdır?
 
 
 

 
139 
 
 
V f
ə
sil.  
 Psixoloji diaqnostika 
1.5.1.  
Psixodiaqnostika anlayışı, onun mə
zmunu v
ə
 v
ə
zif
ə
l
ə
ri 
 
Psixodiaqnostika  praktik  psixologiyanın  fərdin  psixi  inkişaf  sə
viyy
ə
si, 
xüsusiyyə
tl
ə
rini  d
ə
qiq  qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə

üçün  metodologiya  və
  metodlar 
sistemini n
ə
z
ə
ri c
ə
h
ə
td
ən işləyib hazırlayan xüsusi sahə
sidir. 
Psixodiaqnostik  baxımdan  qiymə
tl
ə
ndirm
ə
  obyektin
ə
 
psixologiyanın 
öyrəndiyi  bütün  fakt  və
  hadis
ə
l
ə
r-
duyğulardan  başlamış  insanların  ünsiyyə
ti 
v
ə
 
qarşılıqlı  münasibə
tl
ə
rind
ə
  t
əzahür  edən  mürə
kk
ə
b  sosial-psixi 
prosesl
ə
r
ə
d
ə
k h
ə
r bir psixi proses, xass
ə
 v
ə
 funksiyalar daxildir. 
 
Psixodiaqnostika    inteqrativ    elmi-texnoloji    f
ə
nn    olub,    diferensial  
psixologiyaya    v
ə
   
test    yaradıcılığının    riyazi    texnologiyası
   
üzrə
    elmi  
n
ə
z
ə
riyy
ə
y
ə
    istinad    edir.    Psixodiaqnostika    bu  yolla    konkret  praktik  
m
ə
s
ə
l
ə
l
ə
rin  h
əlli  üçün  psixodiaqnostik   metodikaların  repertuarını  yaradır  
v
ə
    oanlardan    istifad
ə
    edir.  Bu    metodikalarla    psixoloji    diaqnozun  
qoyulması  üçün  sınanılan  şəxs  haqqında  kifayə
t q
ə
d
ər sürə
tli v
ə
  
etibarlı  
şə
kild
ə
 m
əlumatların  ə
ld
ə
  edilm
ə
sini  t
ə
min  edir. 
 
Psixoloji  diaqnoz 

 
şə
xsiyy
ə
tin  qabiliyy
ə
tl
ə
ri, motivl
əri  kimi  davamlı  
xüsusiyyə
tl
ə
rin    ilk    kompleks    qeyd
ə
   
alınmış    formasıdır.  Psixodia
qnostik  
müayinə
nin  n
ə
tic
ə
l
ə
ri  
əsasında  qoyulmuş  diaqnoz  nə
tic
ə
  
olaraq  öyrə
nil
ə
n  
keyfiyy
ə
t    v
ə
   
ya    xüsisiyyətin    inkişaf    etdirilmə
si    v
ə
   
ya    korreksiyası  
haqqında  mütə
x
ə
ssisl
ər  üçün  tövsiyə
l
ərin hazırlanmasını nə
z
ə
rd
ə
  tutur  ki,  
bunun 
əsasın
da    pedaqoq,    t
ə
rbiy
əçi    və
   
praktik    psixoloqlar  inkişafetdirici  
t
ə
dbirl
ə
ri    h
əyata    keçirirlə
r. 
Psixodiaqnostikanın    ə
sas    m
ə
qs
ə
di    f
ə
rdin  
psixi  v
ə
  
şəxsi  inkişafını  tam  tə
min  etm
ə
kd
ə
n  ibar
ə
tdir.  
 
Psixodiaqnostika    t
əcrübə
sind
ə
    f
ə
rdin   
ə
ld
ə
    et
diyi  psixi    inkişaf  
s
ə
viyy
ə
sinin    qiym
ə
tl
ə
ndirilm
əsi    üçün    aşağıdakı    ümumi    və
zif
ə
l
ə
r    h
ə
ll   
edilir: 

 
140 
 
 

  h
ər    hansı    psixi    xassə
    v
ə
    keyfiyy
ətin    inkişaf    sə
viyy
ə
sinin  
aşkara  çıxarılması;
 

 
müə
yy
ən    yaş    mə
rh
ə
l
ə
sind
ə
    psixi    xass
ə
    v
ə
    keyfiyy
ə
tl
ə
rin  
ya
ranması 
v
ə
  
onun  inkişaf  dinamikasının  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 

  f
ə
rdin    v
ə
   
ya    müə
yy
ən    qrupun    xüsusi    təşkil    edilmiş    tə
lim-
t
ə
rbiy
ə
nin    t
əsiri    altında    (mə
s
ə
l
ə
n,    pedaqoji    eksperiment  
n
ə
tic
ə
sind
ə) 
psixikası 
v
ə
 
davranışında 
yaranan 
real  
d
əyişikliklə
r
in  aşkara  çıxarılması;
 

 
şə
xsiyy
ətin    keçmişdə
   
inkişaf    dinamikasının    tə
hlili   
əsasında  
onun  bu  v
ə
 ya  dig
ə
r  keyfiyy
ə
tl
ərinin  inkişaf  perspektivlə
rinin  
müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 

 
müayinə
  edil
ən  adamların   və
  ya qrupun  
ə
ld
ə
  
edilmiş  inkişaf  
göstə
ricil
ə
rini  n
ə
z
ə
r
ə
  almaqla,  g
ə
l
ə
c
ə
kd
ə
  
diferensiallaşdırılmış 
iş  aparmaq  mə
qs
ə
dil
ə
 
onların  kateqoriyalara  bölünmə
si; 

  f
ə
rdin    v
ə
  ya    qrupun    bu    v
ə
  ya  dig
ə
r  f
ə
aliyy
ə
t    sah
ə
sind
ə
,  
m
ə
s
ə
l
ən,    öz    xidmə
ti  v
ə
zif
əsinin  icrası  üçün  onun  peşə
 
yararlığının  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 

  f
ə
rdin  v
ə
 ya  qrupun  tibbi  v
ə
 
ya sosial  normalar   baxımından 
inkişaf    göstə
ricil
ə
ri  v
ə
 
davranışının  uyğun    olub
-
olmamasının  
müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si    v
ə
  z
əruri    psixokorreksiya    işlə
rinin  
aparılması;
 

  f
ə
rdin  v
ə
 ya  qrupun  g
ə
l
ə
c
ə
k  h
ə
y
at  yolunun  seçilməsi  (peşə
,  
nigah  üçün    tə
r
əfdaş  və
  s.),  g
ə
l
ə
c
ək    özünütəhsil    üçün 
tövsiyə
l
ərin  işlənib hazırlanması. 
 
 
Psixodiaqnostikanın  qeyd  olunan  ümumi  və
zif
ə
l
ərinin  böyük   hissə
si   
m
ə
kt
ə
b
ə
q
ə
d
ər   müə
ssis
ə
l
ə
rd
ə
   v
ə
  m
ə
kt
ə
bl
ə
rd
ə
  
müxtə
li
f  yaşlı  uşaqlarla  iş  
 
prosesin
ə
 
aiddir. 
Bununla  bel
ə,  psixodiaqnostikanın  daha  konkret  
m
ə
qs
ə
dl
ə
rl
ə
   
bağlı    olan    bir    sıra    xüsusi    və
zif
ə
l
ə
ri    d
ə
   
vardır.    Hə
min  
v
ə
zif
ə
l
ə
r
ə
  
aşağıdakıla
r  aid  edil
ə
  bil
ə
r: 

 
141 
 
 

   h
əyatın    ilk    aylarından    başlamış
  orta  m
ə
kt
ə
bi    qurtaranad
ə
k  olan  
dövrdə
   
uşaqların    psixoloji  (idraki,    intellektual,    şə
xsi    v
ə
  
şə
xsiyy
ə
tl
ərarası)  inkişafının    yaş    dinamikasının  öyrə
nilm
ə
si.  Bu  
halda  h
ər  bir uşağın  (böyük
  
uşaqlar  üçün  aylıq,  körpə
  v
ə
  erk
ə
n  
yaşlı  uşaqlar  üçün  illik) inkişaf  göstə
ricil
ərini  özündə
  
ə
ks  etdir
ə
n   
xüsusi  psixodiaqnostik  xə
rit
ə
  t
ərtib  olunmalıdır.
 

  h
ər    bir  uşağın  fərdi    inkişaf    xüsusiyyə
tl
ə
rinin  orta    standart  
normadan  k
ənara  çıxması (müsbə
t  m
ənada  sürətli inkişaf,  mə
nfi  
m
ə
nada  gerid
əqalma)  hallarının  müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si; 

 
uşaqlarla    keçirilən    inkişafetdirici    pedaqoji    eksperimentlə
rin  
n
ə
tic
ə
l
ə
ri  
əsasında   tə
lim  v
ə
  t
ə
rbiy
ə
nin  s
ə
m
ə
r
əliliyini yüksə
ltm
ə
y
ə
  
psixoloji    c
ə
h
ə
td
ə
n    xidm
ə
t    ed
ən  praktik    tövsiyə
l
ərin    işlə
nib  
hazırlanması;
 

 
uşağın  təbii  imkanlarının,  istedad  və
  f
ə
rdi  qabiliyy
ə
tl
ərinin  inkişaf  
s
ə
viyy
əsini    vaxtında    aşkara    çıxarmaq    və
   
daha    da    inkişaf  
etdirm
ə
k    m
ə
qs
ə
dil
ə
  elmi  c
ə
h
ə
td
ə
n   
əsaslandırılmış    peşə
  
m
ə
sl
ə
h
ə
tl
ə
ri  v
ə
 
peşəyönümü  işlə
rinin  h
ə
yata  k
eçirilmə
si; 

 
uşağın    tə
limi    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
sinin    optimal    t
əşkilini    tə
min    etm
ə
k  
m
ə
qs
ə
dil
ə
 
onun    psixologiyası    haqqında    müə
llim    v
ə
    valideynl
ə
r  
üçün  faydalı  ola  bilə
c
ək  çoxcə
h
ə
tli  m
əlumatların  ə
ld
ə
  edilm
ə
si. 
 
Uşaqların    hə
yat  v
ə
    f
ə
aliyy
ətini    mü
xt
ə
lif    c
ə
h
ə
td
ən      öyrə
n
ə
n  
psixodiaqnostika    elmi  c
ə
h
ə
td
ən    sınaqdan    çıxarılmış    çoxsaylı    tə
dqiqat  
metodlarına  istinad  edir. Bu  metodların seçilmə
sin
ə
  olduqca  ciddi  t
ə
l
ə
bl
ə
r  
verilir. Buraya  t
ə
tbiq  olunan   metodun  
müvafiqliyi,
  d
ə
qiqliyi v
ə
 e
tibarlığı
  
daxildir
.  Metodun   müvafiqliyi  dedikdə, öyrə
nil
ən  xüsusiyyə
tin  bu  metodla  
uyğunluğu    başa    düşülür.  Mə
s
ə
l
ə
n,    erk
ən    yaşlı    işaqların  davranış  
motivl
ərinin    öyrə
nilm
ə
sind
ə
   
onuların    şəxsi    mühakimə
l
ə
rin
ə
   
ə
saslanan 
söhbə
 v
ə
 
ya  müsahi
b
ə
  metodu  
müvafiq  hesab  edilə
  bilm
əz. Çünki  bu  

 
142 
 
 
yaşlı  uşaqlar hə
l
ə
 
öz  davranışlarının motivlə
rini    d
ə
rk   etm
ə
k    qabiliyy
ə
tin
ə
  
malik  deyill
ə
r.   
 
Psixodiaqnostik metodun d
ə
qiqliyi 
öyrə
nil
ə
n  keyfiyy
ə
tin  inc
ə
  f
ə
rql
ə
rini  
sezm
ə
y
ə
  
imkan  yaradır. 
 M
ə
s
ə
l
ə
n,  t
ə
dqiqata  c
əlb  edilmiş  şə
xs
ə
  veril
ə
n  
anket    v
ə
   
sorğularda    bə
z
ən    ―hə‖,  ―yox‖    tipli    mülahizə
l
ər    cavabların  
d
ə
qiqliyini    bildirdiyi    halda, 
“hə
rd
ən”,  “hə
rd
ənbir”,  “bə
z
ən”,  “deyə
  
bilm
ə
r
əm” 
 tipli  cavablar  qiyri-
müə
yy
ənliyi haqqında  rəy  yaratmış  olur.
 
 
Etibarlılıq 
 t
ətbiq  olunan  metodun  mühüm  keyfiyyə
tl
ə
rind
ə
n biri kimi  
t
ədqiqatın  kim    tə
r
ə
find
ə
n    v
ə
  ya    t
əkrar    aparılmasından    asılı    olmayaraq, 
onun  n
ə
tic
ə
l
ərinin  eyni  olacağına  təminat  yaradır. 
 
 
Praktik  psixodiaqnostikada 
yalnız    müvafiq,  də
qiq    v
ə
   
etibarlı  
metodlardan    istifad
ə
   
olunmalıdır.  Əks    halda,
qeyri-d
əqiq    göstə
ricil
ə
rin  
alınması  təhlükəsi  yaranır ki,  bunlar   da yanlış  nə
tic
ə
l
ə
r
ə
  g
ətirib  çıxara  
bil
ə
r. Burada  psixoloq,  y
əni  metodları  seçə
n  v
ə
  t
ə
rtib  ed
ən  şəxs birbaşa  
m
ə
siliyy
ət  daşıyır.
 
 
Uşaqların    psixodiaqnostikasının    keçirilməsi    zamanı    psixoloq  peşə
  
f
ə
aliyy
ə
tini    yerin
ə
    yetir
ə
rk
ə
n    m
ə
n
ə
vi-
etik    xarakterli    aşağıdakı    tə
l
ə
bl
ə
r
ə
  
ə
m
ə
l  etm
ə
lidir: 
1.  Psixodiaqnostik    müayinə
   
heç    bir    halda    uşağa    zə
r
ə
r    yetirm
ə
k  
m
ə
qs
ə
dil
ə
  
keçirilmə
m
ə
lidir; 
2. Psixodiaqnostika  yalnız tibbi  və
  
hüquq  praktikasında  yol  verilə
n  
xüsusi  hallar  istisna olmaqla

uşaqların  özlə
rinin   v
ə
  
onların  valideynlə
rinin  
razılığı  ilə
  
keçirilmə
lidir; 
3. Qanu
nla  valideynlik  hüququndan  məhrum  olunmuş  şə
xsl
ə
r  istisna  
olmaqla,  dig
ə
r  valideynl
ər  öz  uşaqlarının  psixodiaqnostik  müayinə
l
ə
rinin 
n
ə
tic
ə
l
ə
rini v
ə
  bunun  
əsasında  mütə
x
ə
ssis  psixoloqun  g
ə
ldiyi  q
ə
na
ə
tl
ə
ri  
bilımək hüququna malikdirlə
r. Psi
xoloq öz növbə
sind
ə
  
uşaqların  psixologi

yası  ilə
  
bağlı  valideynlərin  sorğularına  ətraflı  və
  d
ə
qiq  cavab  verm
ə
y
ə
  
borcludur; 

 
143 
 
 
4. Müə
lliml
ə
rin v
ə
  valideynl
ə
rin  fikirl
ə
rini  v
ə
  
bir  sıra  digə
r  amill
ə
ri  n
ə
z
ə
r
ə
  
almadan    psixodiaqnostik    müayinə
nin    n
ə
tic
ə
l
əri    uşağın    taleyi    və
  onun  
t
ə
lim    v
ə
    t
ə
rbiy
ə
   
imkanları  haqqında yekun  rəyin  çıxarılması  üçün ə
sas  
ola  bilm
ə
z. 
5.  T
ə
hsil   sistemind
ə
   
işlə
y
ən  psixoloq  psixodiaqnostika  üzrə
   
işi  müə
llim  
v
ə
  t
ə
rbiy
əçilə
rl
ə
  
sıx ə
m
əkdaşlıq  şə
raitind
ə
 
qurmalı, onları uşaqlar  haqqında  
z
ə
ruri  m
əlumatlarla  tanış  etmə
lidir. 
 
Praktik   psixodiaqnostika  t
əcrübə
sind
ə
  istifad
ə
  
olunan  metodikaların  
ə
ks
ə
riyy
ə
ti  
yaş  norması  adlandırılan  anlayışla  bağlıdır. Bu  anlayış psixi 
v
ə
  fiziki  c
ə
h
ə
td
ə
n  s
ağlam    olan    uşaqlarda    öyrə
nil
ən    psixi    xüsusiyyə
tl
ə
rin 
orta    inkişaf    göstə
ricil
ə
rini   
əks    etdirir.  Yaş    norması    əsasında    keçirilmiş  
müayinə
nin    n
ə
tic
ə
l
ə
rin
ə
   
uyğun    olaraq    uşaqda    xüsusiyyətin    inkişaf  
s
ə
viyy
əsi    müə
yy
ə
nl
əşdirilir.    Əgər  uşağın   
f
ərdi    göstə
ricil
ə
ri    normadan 
yüksə
kdirs
ə
,  onda    ad
ə
t
ə
n    bel
ə
   
uşağı    öz    yaşıdlarını    qabaqlayan,    ə
g
ə
r  
aşağıdırsa,  yaşıdlarından  geridə
  
qalan  uşaq  hesab  edirlə
r.  Birinci  halda  
uşaq  
akselerant,  ikinci  halda  is
ə
  ratardant  hesab  olunur.  
 
Qeyd etm
ək  lazımdır ki,  yaş  normaları  mütlə
q  v
ə
  d
əyişmə
z  deyildir.  
Uşaqlar    istisna    olmaqla    digər    yaş    dö
vrl
ə
rin
ə
    aid    edil
ən  şə
xsl
ə
rin 
diaqnostikası    üçün  yaş    normaları    heç    də
    h
əmişə
   
yararlı    hesab    edilə
  
bilm
ə
z.  
 
Normalar  h
əmişə
  nisbi  v
ə
  d
əyişkəndir.  İctimai  tə
r
ə
qqi il
ə
  
ə
laq
ə
dar  
olaraq    ötə
n   
ə
srin   
ə
vv
ə
ll
ə
rind
ə
    norma  kimi    q
əbul    edilmiş    göstə
ricil
ə
r  
şübhə
siz  ki,  100  il  sonra,  y
əni  müasir  dövrdə
  standart  kimi  q
ə
bul  edil
ə
  
bilm
əz. Müasir dövrdə
  
uşaqlar  
akselerasi
yanın
  t
ə
sirin
ə
  m
əruz  qalırlar  və
  
onların    fiziki    inkişaf    göstə
ricil
əri  kimi,    intellektual,    şəxsi    davranış  
göstə
ricil
ə
rind
ə
  d
ə
  norma    kimi    q
ə
bul    edil
ən    orta    inkişaf    göstə
ricil
ə
rind
ə
  
ə
h
ə
miyy
ə
tli  d
əyişikliklə
r  n
ə
z
ə
r
ə
  
çarpır.  
 
 
Psixoloqlar  bel
ə
  hesab  edirl
ər  ki,  yeni  normaların  standartları  
d
əyişdiyindən  müasir  dövrdə
 on il 
ə
vv
əlki  dövrə
  aid  normalardan  praktik  

 
144 
 
 
olaraq    istifad
ə
    etm
ə
k    olmaz.  H
ər    üç
-
beş    ildə
n    bir    h
ə
min    normalara  
yenid
ən  baxılmalı,  dəyişikliklə
r  v
ə
  
ə
lav
ə
l
ə
r  edilm
ə
lidir.   
 
Uşaqda    bu  və
  ya  dig
ə
r    psixi    keyfiyy
ətin    müə
yy
ə
nl
əşdirilmə
si  
m
ə
qs
ə
dil
ə
  
keçirilən psixodiaqnostik müayinə
nin  n
ə
tic
ə
l
ə
ri  
əsasında   verilə
n  
qiym
ə
t   
əsasında  uşağın    gə
l
ə
c
ək    inkişafı    haqqında    qəti  mühakimə
  
yürütmə
k  olmaz. Bu  fi
kri uşaqların  qabiliyyə
tl
əri  haqqında  da  demə
k  olar.  
Diaqnostik  müayinənin  keçirildiyi  vaxt   uşağın  qabiliyyətinin  aşkar  edilmiş  
s
ə
viyy
əsi      heç    də
    onun    g
ə
l
ə
c
əyi    haqqında    dəqiq    proqnozların    ə
sas  
m
ə
nb
ə
yi kimi  q
ə
bul  edil
ə
  bilm
ə
z. Bu,  g
ə
l
ə
c
ə
kd
ə
 
bir  sıra  amillə
rd
ə


 
uşaq  
t
ə
r
ə
find
ə
n    yeni    t
əcrübə
nin    m
ə
nims
ə
nilm
ə
si,    t
ə
limin    keyfiyy
ə
ti    v
ə
    onun  
t
ə
kmill
əşdirilməsi,  uşaqda  idrak  ə
h
ə
miyy
ə
tli  yeni motivl
ərin  formalaşması  
s
ə
viyy
ə
sind
ən   asılı  olaraq  dəyişə
  bil
ə
r.  
 
Praktik      psixodiaqnostika    psixoloji    xidm
ə
t    sisteminin   
ə
n    c
ə
tin  
sah
ə
l
ə
rind
ən  biridir. Psixoloji müayinənin keçirilməsi,  müvafiq  metodikaların  
seçilmə
si,  n
ə
tic
ə
l
ərin  düzgün  qiymə
tl
ə
ndirilm
əsi psixoloqdan  xüsusi  ixtisas  
hazırlığı,  peşəkarlıq  və
  m
ə
har
ə
t  t
ə
l
ə
b  edir. Bu  istiqam
ə
td
ə
  
iş  zamanı  ə
n  
böyük    çətinlik    uşaqların    istedad    və
    qabiliyy
ə
ti    il
ə
   
bağlı    proqnostik  
ə
h
ə
miyy
ətli  müayinə
l
ərin aparılması zamanı  meydana  çıxır. Burada  
Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin