Delphi tilida

lashtirish’); 

Begin 

For k:=l to Size Do Write (a[k],’ ‘); 

End; 

Dastur natijasi: 

Massivni ny3HpeK usulida tartiblashtirib, 

5 ta massiv elementini kiriting: 
3 2 4 1 5 
Tartiblashtirish 
2 3 4 1 5 
2 31 4 5 
2 1 3 4 5 4 5 
1 2 3 4 5 4 5 
Massiv tartiblashtirildi. 
Massivda eng kichik yoki eng katta elementni izlash algoritmi, 
ma’lumki, birinchi element eng kichik (katta) deb olinib keyin boshqa 
elementlar bilan ketma-ket solishtirilib chiqiladi. Solishtirilish oxirgi 
elementgacha bajariladi. 

33 

If a[i]
Writeln(‘Izlanayotgan eng kichik element:’,a[min]); 
Writeln(‘Element nomeri’,min); 
End. 

Dinamik massiv 

High(r) funksiyasi massiv elementlari sonini qaytaradi. 

Misol: 
r:array of integer; 
i:Integer; 
begin 
SetLength(r,10); 
for i:=0 to High(r)-1 do 
begin 
r[i]:=i*i; 
writeln (IntToStr(i)+' kvadrati ='+IntToStr(r[i])); 
end; 
IntToStr funksiyasi sonni satrga aylantiradi. 

2.7. Qism dasturlari 

Dasturlashjarayonida shunday holatlar boladiki. bir xil operatorlar 
ketma-ketligini dastuming bir nechajoylarida takroran yozishga to‘g‘ri 
keladi. Bunday takrorlanishni yo‘qotish maqsadida dasturlashning 
ko‘p-gina tillarda qism dasturining tushunchasi kiritilgan. Takrorlana- 
digan operatorlar ketma-ketligini mustaqil dastur bolagi —qism dastur 
ko‘rinishida bir marotaba yoziladi va bu dastur bolagi. kerak bolgan 

34 

joylarda esa, unga murojaat qilinadi, xolos. Pascal tilida qism dastur 
protsedura yoki funksiya ko‘rinishida beriladi. 
Ayrim masalalarni yechishda ma’lum parametrlarning har xil
qiymatlarida bir xil hisoblashlami bajarishga to‘g‘ri keladi. Bunday 
hollarda dastur hajmini kichraytirish maqsadida protsedura yoki 
funksiyalar tashkil qilish zarur. Protsedura yoki funksiyaga murojaat 
qilish dasturda uning nomini ko‘rsatish orqali amalga oshiriladi. Kerakli 
parametrlar shu nomdan keyin beriladi. Protsedura yoki funksiyalar 
tashkil qilinganda ular dastuming bosh qismida beriladi. Ularga 
murojaat qilish esa, dastuming asosiy qismining keraklijoyida beriladi. 
Asosiy dastur bilan protsedura orasida o‘zgaruvchilar qiymat almashuvi 
formal va faktik parametrlar yordamida amalga oshiriladi. Protsedura 
yoki funksiyaga murojaat qilinganda bosh-qarilish qayerdan uzatilsa 
yana shu joyga qaytib keladi. Protsedura ichida yana bir necha 
protsedura yoki funksiya ishlatilishi mumkin. Dasturda e’lon qilingan 
o‘zgaruvchilar. shu dasturdagi protsedura va funksiyalarga nisbatan 
global deyiladi. Protsedura va funksiyalar ichida e’lon qilingan 
o‘zgaruvchilar lokal deyiladi. Ularning ta’sir doirasi shu protsedura 
va funksiyalaming ichida bo‘ladi. xolos. 
Protseduralarni e’lon qilish dastuming bosh qismida keltiriladi va 
u quyidagicha boshlanadi. 

End; 

35 

Protseduraga murojaat qilinganda mos parametrlar qiymati bir- 
biriga uzatiladi. Beriladigan formal va faktik parametrlar soni teng 
va ular turlari bir xil bolishi shart. Lekin parametrlar nomlari har xil
bolishi mumkin. 
Funksiyalardan foydalanish va ulami tashkil qilish xuddi protsedura 
kabi bo‘lib. ulami e’lon qilish dasturning bosh qismida keltiriladi va 
u quyidagicha boshlanadi: 

holda tuzing. 

Z=-1 

36