|
2. IPAT, ImPACT və STIRPAT modelləri
Dayanıqlı inkişaf konsepsiyasinin elementlerinden biri olan ətraf muhitin mühafizəsinin konsepsiyanın digər elementləri olan iqtisadi ve sosial amillərdən asililiğını kəmiyyətcə tədqiq etmək üçün Rose və Dietz [2, 3] eləcə də Dietz ve Rosa tərəfindən [4] IPAT və ImPACT çərçivələrinin bazasında STİRPAT modelləşdirmə çərçivəsi inkişaf etdirililmişdir. Bu bölmədə IPAT, ImPACT ve STİRPAT konsepsiyaları, eləcə də ilk iki konsepsiya əsasında sonuncunun inkişafı haqqında təfsilatlı məlumat verilmişdir. STIRPAT yanaşmasının üstünlüyü dayanıqlı inkişafın bütün komponentlərini, yəni iqtisadi böyümə, ətraf mühitin mühafizəsi və sosial ədaləti birləşdirməsindədir. Digər bir ifadə ilə, STIRPAT dayanıqlı inkişafın bütün komponentlərini - iqtisadi perfomans, sosial ədalət, ekoloji tədbirlər və institusional qabiliyyətləri bir biri ilə əlaqələndirir. Daha asan başa düşülməsi məqsədilə STİRPAT modelləşdirmə çərçivəsinin qurucuları [2,3,5] tərəfindən istifadə olunan əsas ideya və dəyişənlər haqqında icmali məlumat vermək məqsədəmüvafiq olardı.
Aşağıda əvvəlcə STİRPAT çərçivəsinin əsası olan İPAT və İmPACT modelləri haqqında qısa məlumat verildikdən sonra STİRPAT modelləşdirmə çərçivəsinin mahiyyəti izah edilir. Daha sonra, STIRPAT modelinin əmsallarını, dolayısı ilə də insanların ətraf mühitə necə təsir etdiyini açıqlamağa imkan verən konseptual və analitik ekoloji elastiklik alətindən istifadə edəcəyik.
Dostları ilə paylaş: |
