Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

ƏDƏBİYYAT 
1. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. 
Maarif.
2. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. 
Bioloji kimya. Bakı 1989. 
3. Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 
2000. 
4. Северин Е. С., Алейникова Т. Л., Осипов Е. В. Биохимия. - 
Москва. Медицина. 2003. 
5. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 
2008. 
6. Yusifov N. M., Daşdəmirov K. Ş. Biokimyadan xülasə. – Gəncə. 
Araz, 2010. 
Biokimyadan mühazirələr. 
MƏRUZƏÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu 
MÖVZU 15. MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİNİN ORQANİZMDƏ ƏLAQƏSİ
(VƏHDƏTİ) 
 
 
 
P L A N
 
 
 
1. Maddələr mübadiləsinin orqanizmdə əlaqəsi haqqında ümumi məlumat 
2. Nuklein turşularının və zülalların mübadiləsi arasında əlaqə 
downloaded from KitabYurdu.org

---

177 
3. Nuklein turşularının və karbohidratların mübadiləsi arasında əlaqə 
4. Nuklein turşularının və lipidlərin (triqliseridlərin) mübadiləsi arasında
əlaqə 
5. Karbohidratların və zülalların mübadiləsi arasında əlaqə 
6. Zülalların və lipidlərin mübadiləsi arasında əlaqə 
7. Karbohidratların və lipidlərin mübadiləsi arasında əlaqə 
1. Maddələr mübadiləsinin orqanizmdə əlaqəsi haqqında ümumi məlumat: 
Maddələr mübadiləsi bir-biri ilə sıx əlaqəsi olan və bir-birini tamamlayan ardıcıl 
kimyəvi proseslərdən ibarət nizamlı düzülüşü olan ansambıldır. Heterotrof 
orqanizmlərdə qida vasitəsilə hazır şəkildə qəbul edilən üzvi maddələr kimyəvi 
proseslər nəticəsində bir-birinə əlaqəli şəkildə çevrilirlər və bunun hesabına onların 
orqanizmi qurulur.
Qəbul edilən qidanın tərkibində orqanizmin qurulması üçün lazım olan 
maddələr hazır şəkildə mövcud deyildir. Yalnız bir sıra biokimyəvi çevrilmələr 
(fermentlərin iştirakı ilə) sayəsində heterotrof orqanizmlərdə bir sinifə mənsub olan 
üzvi maddələr digər sinifin nümayəndələrinə çevrilir. Bu da orqanizmin həyat 
fəaliyyətinin qurulmasına və inkişafına zəmin yaradır. Məsələn, heterotrof 
orqanizmlərdə qida vasitəsilə qəbul olunan karbohidrat-ların yağlara çevrilməsi 
aşağıdakı sxem əsasında baş verir.
downloaded from KitabYurdu.org

---

178 
Avtotrof orqanizmlərdə üzvi maddələr fotosintez nəticəsində qeyri-üzvi 
maddələrdən sintez olunur. Bu prosesdə əsasən karbohidratlar sintez olunur. 
Həmçinin piroüzüm turşusu əmələ gəlir ki, bu maddədən də aminturşular, asetil-
Ko A və başqa maddələr sintez olunur. Əmələ gəlmiş maddələr zülalların, nuklein 
turşularının və lipidlərin biosintezi üçün ilkin material rolunu oynayır.
Deməli, üzvi maddələrin bir-birinə əlaqəli keçidləri canlı orqanizmin 
mövcudluğunu təmin edir.
Canlı orqanizmdə zülalların, karbohidratların, nuklein turşularının və 
lipidlərin mübadiləsinin bir-biri ilə əlaqəsi aralıq məhsulların: metabolitlərin 
hesabına yaranır. Bu məhsullar karbohidratların zülallara, nuklein turşularına, 
zülalların nuklein turşularına, lipidlərə və karbohidratlara, lipidlərin zülallara, 
nuklein turşularına və karbohidratlara çevrilməsinə şərait yaradır. Aralıq 
məhsullardan əsas rol oynayanlar sirkə turşusu, qismən nukleotidlər, ketoturşular 
və s. birləşmələrdir. Bu sxem qısa şəkildə belədir.
Bu məhsulların sonrakı parçalanmasından CO
2
və H
2
O əmələ gəlir, enerji 
ayrılır. Bu enerji vasitəsilə başqa proseslərdə əlaqə yaranır. Belə ki, karbohid-
ratların okidləşməsi nəticəsində ATF-də toplanan enerjidən yağlarda və zülalların 
biosintezində, yağların oksidləşməsindən alınan enerjidən isə karbohidratların və 
zülalların biosintezində, zülalların parçalanmasından ayrılan enerjidən də lipidlərin 
Qlükoza 
Fruktoza-1,6-difosfat 
NAD
+
NADN 
1-Fosfo- Dioksiaseton- 3-Fosfoqliserin- 
qliserin fosfat aldehidi 
Yağ Piruvat 
Yağ Asetil-KoA 
turşusu 
Krebs tsikli
downloaded from KitabYurdu.org

---

179 
və karbohidratların mübadiləsində istifadə olunur. Deməli, maddələr mübadilə-
sində əlaqə enerji mübadiləsində yaranır. Müxtəlif maddələrin mübadiləsi zamanı 
qarşılıqlı əlaqənin yaranmasında və onların vəhdətində mühüm rolu Krebs sikli 
oynayır.
Mübadilə prosesində bu əlaqə hüceyrənin ayrı-ayrı hissələrində də (mitoxon-
driyalar, ribosomlar, nüvə və s.) rabitə yaradır. Belə ki, mitoxondriyalarda əmələ 
gələn enerji ATF-lə nüvəyə aparılaraq zülalların və nuklein turşularının sintezi 
üçün istifadə olunur. Nüvədə sintez olunan RNT ribosomlara aparılaraq zülalların 
sintezində iştirak edir. Belə misalları çox göstərmək olar. Bunları ümumiləşdirə-
rərk göstərmək olar ki, mübadilə proseslə-rində əlaqə nəinki metabolitlərin 
vasitəsilə, eyni zamanda hüceyrənin orqanelaları ilə də yaranmaqla həyatın bəsit 
forması olan hüceyrədə vəhdət təşkil edir.