Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı



Yüklə 297,31 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/3
tarix22.04.2017
ölçüsü297,31 Kb.
#15503
  1   2   3

Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

55

 

 

 



 

 

 



 

 

 



Meral Melekoğlu 

1

 



 

İbrahim H. Diken

 2 

 

Seçil Çelik



 3 

 

 Gözde Tomris



 4 

 

 



Antisosyal Davranışları 

Önlemeye Yönelik Başarıya İlk 

Adım Erken Eğitim 

Programının Etkililiği ile İlgili 

Yapılan Bilimsel Çalışmaların 

İncelenmesi

*

  

 

Özet 



 

Erken  çocukluk  veya  ilkokul  dönemi  çocuklarında  antisosyal  davranış  gösterme  riski  ve  bu 

çocuklarda  antisosyal  davranışların  tamamen  yerleşmesi  giderek  artmaktadır.  Antisosyal 

davranışlar,  içinde  bulunduğu  çevreye  uyum  sağlamada  zorlanma,  toplumun  kurallarına  aykırı 

davranma,  istendik  yönde  davranmama  veya  toplumun  geneli  tarafından  olumsuz  olarak  kabul 

edilen  davranışlardır.  Bu  davranışlara  ilkokul  üçüncü  sınıfa  kadar  etkili  bir  müdahalede 

bulunulmazsa  antisosyal  davranış  kalıcı  olabilmekte  ve  çözümü  daha  geç  ve  güç  olmaktadır. 

Dolayısıyla  etkili  erken  müdahale  yöntemleri  antisosyal  davranışları  önlemede  ön  plana 

çıkmaktadır. Başarıya İlk Adım (BİA) Erken Eğitim Programı etkililiğini kanıtlamış programlardan 

birisidir.  Bu  anlamda  bu  araştırmada  antisosyal  davranışları  önlemeye  yönelik  Başarıya  İlk  Adım 

Erken  Eğitim  Programının  etkililiği  ile  ilgili  yapılan  bilimsel  çalışmaların  ayrıntılı  analizi 

yapılmıştır. BİA okul ve evde uygulanan bir programdır. BİA, Tarama/Tanılama, Sınıf ve Ev olmak 

üzere  üç  modülden  oluşmaktadır.  Araştırmanın  sonucunda,  BİA’nın  antisosyal  davranışları 

önlemede  etkili  bir  yöntem  olduğu,  programı  uygulayan  öğretmen  ve  ailelerin  programın 

sonuçlarından memnun oldukları görülmüştür.  

 

Anahtar  Kelimeler

 

:  First  step  to  success  early  intervention  program/başarıya  ilk  adım  erken 



eğitim programı, antisosyal davranış, erken müdahale, erken önleme  

 

 

Giriş 


 

Günümüzde (21. yüzyılda) kalıcı antisosyal davranış örüntüleri sergileyen ve antisosyal 

davranış  gösterme  riski  olan  çocukların  sayısı  Türkiye  ve  dünyadaki  diğer  ülkelerde 

giderek artmaktadır (Blackbourn, Patton ve Trainor, 2004; Diken ve Rutherford, 2005; 

                                                 

1

 M.A., Öğr. Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Özel Eğitim Bölümü, Eskişehir, TÜRKİYE  



e-posta: meralmelekoglu@gmail.com  

2

 Ph.D., Prof. Dr., Anadolu Üniversitesi, Özel Eğitim Bölümü, Eskişehir, TÜRKİYE 



e-posta: ibrahimhdiken@gmail.com  

3

 M.A., Araş.Gör., Anadolu Üniversitesi, Özel Eğitim Bölümü, Eskişehir, TÜRKİYE 



e-posta: secilcelik2@gmail.com  

4

 M.A., Araş. Gör., Anadolu Üniversitesi, Özel Eğitim Bölümü, Eskişehir, TÜRKİYE 



e-posta: gozdetomris@gmail.com  

*  Bu çalışma TÜBİTAK 1001 programı 110K274 nolu proje kapsamında üretilmiştir. 



Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

56

 

Sprague  ve  Perkins,  2009).  Walker  ve  diğ.  (2009),  ilkokul  dönemindeki  (9  yaş) 

çocukların  yanı  sıra  erken  çocukluk  döneminde  bulunan  çocukların  da  yaşadıkları 

çevreye  veya  okula  bağlı  olarak  davranış  problemleri  gösterme  riskinin  oldukça  fazla 

olduğunu vurgulamaktadırlar. Buna ek olarak, yapılan bilimsel araştırmalar çocuklarda 

görülen  antisosyal  davranışların  pek  çok  farklı  faktörden  kaynaklanabileceğini  ortaya 

koymaktadır  (Painter,  Allen  ve  Perry,  2011).  Bu  faktörler  anne  ve  çocuk  arasındaki 

etkileşim,  erken  çocukluk  deneyimleri,  ailenin  demografik  özellikleri  (eğitim  seviyesi, 

sosyo-ekonomik durumu, medeni hali vb.) gibi durumları kapsamakta ve bu faktörlerle 

çocuğun  ileride  gösterebileceği  antisosyal  davranış  örüntüleri  arasında  güçlü  bir  bağ 

olduğu  belirtilmektedir  (Bowlby,  1958;  1982;  Painter  ve  diğ.,  2011).  Bununla  birlikte, 

ailelerin veya birinci derece çocuğun bakımından sorumlu olan kişilerin tutarsız çocuk 

yetiştirme  tutumları,  çocuğun  ailede  fiziksel,  cinsel  veya  duygusal  istismara  maruz 

kalması,  uygun  ve  yasal  olmayan  şekilde  çocuktan  faydalanılması,  ailenin  sosyo- 

ekonomik durumunun düşük seviyede olması ve çocuğun sevgiden yoksun bir ortamda 

yetişmesi  gibi  durumlar  çocukların  antisosyal  davranış  sergilemelerine  neden 

olabilmektedir (Campbell, 2002).  

 

Antisosyal  davranış  gösterme  riski  altında  olan  çocuklar  özellikle  aile  ve  sosyal 



çevrelerinde  onlardan  beklenen  işbirliğinde  bulunma,  paylaşma,  akran  ve  yetişkin 

yönergelerini  takip  etme,  uygun  iletişim  ve  etkileşimde  bulunma,  kendini  yönetme  ve 

güdüleme,  dikkatini  verme,  akademik  çalışmalara  yoğunlaşma  gibi  davranışları 

göstermede büyük güçlükler yaşayabilmektedirler (Sprague ve Perkins, 2009; Sumi ve 

diğ., 2012; Walker ve diğ., 2009). Bununla birlikte, 2000’li yıllarda özellikle Amerika 

Birleşik  Devletleri’nde  toplumsal  yapının,  kültürel  ve  ekonomik  durumun  hızla 

değişmesine bağlı olarak erken çocukluk yıllarında antisosyal davranış sergileyen ya da 

antisosyal davranış örüntüleri gösterme riski altında olan çocuklar bu problemlerle örgün 

eğitime  başlamaktadırlar  (Golly,  Sprague,  Walker,  Beard  ve  Gorham,  2000).  Bu 

çocuklar ilerleyen yıllarda yukarıda belirtilen davranışlara ek olarak kurallara uymama, 

sosyal  kurallara  karşı  gelme,  çete  kurma  ve  suça  bulaşma  gibi  kalıcı  davranış 

problemleri  göstermektedirler  (;  Beard  ve  Sugai,  2004;  Loman,  Rodriguez  ve  Horner, 

2010; Sprague ve Perkins, 2009).  

 

Yapılan bilimsel araştırmalar erken dönemde ortaya çıkan antisosyal davranışların erken 



müdahale  programlarıyla  ilkokul  üçüncü  sınıfa  kadar  kontrol  altına  alınmaması 

durumunda bu antisosyal davranışların ilerleyen dönemlerde yaşam boyu süren davranış 

bozukluklarına  dönüşebileceğini  gözler  önüne  sermektedir  (Diken,  Cavkaytar,  Batu, 

Bozkurt  ve  Kurtyılmaz,  2008;  2010).  Başka  bir  deyişle,  bireyin  başlangıçta  içerisinde 

bulunduğu  çevreye  uyum  sağlamada  yaşadığı  birtakım  antisosyal  davranışlar  zamanla 

okulu terk etme, okuldan kaçma, şiddete yönelme, hırsızlık, uyuşturucu ve ilaç kullanımı 

gibi  sonradan  müdahale  edilmesi  zor  olan  ve  iyileştirilmesi  uzun  zaman  alan  kalıcı 

davranış problemlerine dönüşebilmektedir (Beard ve Sugai, 2004; Diken ve diğ., 2008; 

2010; Overton, McKenzie, King ve Osbourne, 2002; Sprague ve Perkins, 2009). Buna 

ek olarak, bu konuda sayısız bilimsel çalışmalar gerçekleştiren araştırmacılar antisosyal 

davranış  sergileyen  çocukların  uygun  eğitim  almadıkları  durumlarda  bu  çocukların 

problemlerinin ergenlik yıllarına, hatta bireyin yetişkinlik yıllarına da yansıyacağını ve 



Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

57

 

toplumda  istenmeyen  bireyler  olabileceklerini  vurgulamaktadırlar  (Golly,  Stiller  ve 

Walker, 1998; Walker, Kavanagh ve diğ.,, 1998; Walker ve diğ., 2009).  

 

Forness,  Freeman,  Paparella,  Kauffman  ve  Walker,  (2012)  okul  çağında  olan  ve 



antisosyal davranış sergileyen çocukların sayısının ve bu çocukların kaçının özel eğitim 

hizmetlerinden  yararlandıklarının  tespit  edilmesinin  önemli  olduğunu  vurgulamışlardır. 

Ayrıca, özel eğitim uzmanları bu çocuklardaki antisosyal davranışları önlemek için etkili 

ve  güvenilir  bilimsel  dayanıklı  müdahalerin  neler  olduğu  konusunda  da  yoğun 

araştırmalar yapmaktadırlar (Blackbourn ve diğ., 2004).  

 

Alanyazın çalışmaları incelendiğinde antisosyal davranışları önlemeye ve iyileştirmeye 



yönelik  birçok  yöntem  ve  müdahale  vardır.  Bu  yöntem  ve  müdahalelerden  bazıları 

şunlardır;  bireyin  akademik  becerilerini  geliştirme,  davranış  değiştirme  programları 

oluşturma  ve  zihinsel  davranış  müdahaleleri  uygulama,  bireye  davranış  yönetim 

teknikleri öğretmedir (Blackbourn ve diğ., 2004). Bu müdahalelerin içerisinde en etkili 

olanları  ise  erken  müdahale  yöntemleridir.  Yapılan  bilimsel  araştırmalar  antisosyal 

davranış  sergileyen  ya  da  antisosyal  davranış  gösterme  riski  olan  çocuklara  uygulanan 

müdahalelerin  etkili  olmasında  müdahalenin  başlangıcı  ile  çocuğun  yaşı  arasında 

doğrudan  bir  ilişki  olduğunu  ortaya  koymaktadır.  Dolayısıyla  bu  çocuklarda  mümkün 

olduğunca  erken  yaşta  önlemeye  ve  iyileştirmeye  yönelik  erken  müdahalelerin 

başlatılmasının  hayati  önemi  olduğu  vurgulanmaktadır  (Forness  ve  diğ.  2012;  Kamps, 

Kravits,  Stolze  ve  Swaggart,  1999).  Antisosyal  davranışların  önlenmesine  ilişkin 

geliştirilen  erken  müdahale  programları  sadece  yararlı  olmakla  kalmayıp,  gelecekte 

ortaya  çıkma  riski  yüksek  olan  antisosyal  davranışların  önlenmesinde  veya  bu  riskin 

azaltılmasında  büyük  bir  role  sahiptir  (Anderson,  2007;  Bullis,  Walker  ve  Sprague, 

2001).  Antisosyal  davranışları  önlemeye  yönelik  yapılandırmacı  yaklaşım  içerisinde 

olan  araştırmacılar,  küçük  çocukların  davranışlarının  yönlendirilmesinde  çocuğun 

gelişimine  uygun  uygulamaların  yapılması  gerektiğini  vurgulamışlardır.  Buna  ilişkin, 

okul  öncesi  öğretmenlerinin  çocukların  sosyal  etkileşim,  öz-kontrol  (self-control),  öz- 

düzenleme  (self-regulation)  ve  sosyal  becerilerini  geliştirmek  için  uygun  fırsatlar 

sunmaları gerektiği belirtilmektedir (Tomris, 2012).  

 

Kauffman (1999) bir erken müdahalenin başarılı olabilmesi için risk altında olan çocuğa 



müdahalede  bulunmanın  yanında,  çocuğun  içinde  bulunduğu  çevreye  de  doğrudan 

öğretim ve destek verilmesinin önemli olduğunu vurgulamaktadır. Yine Kauffman, etkili 

bir  müdahalenin  çok  boyutlu  olması  gerektiğini,  çocuğun  özellikleri  kadar  çevrenin 

kültürel  yapısının  ve  özelliklerinin  de  ele  alınması  gerektiğini  ileri  sürmektedir.  Aynı 

zamanda,  küçük  çocuklarda  görülen  antisosyal  davranışların  önlenmesine  yönelik 

geliştirilen  müdahale  uygulamalarında  okul-aile  ve  aile-öğretmen  işbirliğine  önem 

verilmesi  gerektiği  belirtilmektedir.  İşbirliği  sağlanmadığı  takdirde  müdahale 

uygulamalarından  istenilen  sonuçların  elde  edilemeyeceği  vurgulanmaktadır  (Fox, 

Dunlap ve Cushing, 2002).  

 

Ramey  ve  Ramey  (1998),  erken  müdahale  programlarının  başarılı  olmasının  üç  temel 



bileşene bağlı olduğunu vurgulamaktadır. Birincisi aile katılımı, ikincisi kapsamlılık ve 

Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

58

 

üçüncüsü ise programın yapısıdır. Diğer bir yandan, küçük çocuklar için erken yıllarda 

başlayan,  derinlemesine  ve  yapılandırılmış  olan,  çocuk  ve  ailenin  aktif  katılımını 

sağlayarak  onların  temel  gereksinimlerine  cevap  verebilen  müdahale  uygulamalarının 

etkili  olabileceği  belirtilmiştir  (Campbell,  2002;  Ramey  ve  Ramey,  1998).  Walker, 

Ramsey  ve  Gresham,  (2005)  ise,  antisosyal  davranışların  önlenmesine  yönelik 

geliştirilecek  erken  müdahalenin  üç  temel  ortamı  ve  bu  ortamlarla  ilişkisi  olan  sosyal 

etmenleri içermesi gerektiğini vurgulamaktadırlar. Bu üç temel bileşenlerden birincisi ev 

ortamı ve ebeveynler, ikincisi sınıf ortamı ve öğretmenler ve üçüncüsü ise oyun alanı ve 

akranlardır.  

 

Erken  çocukluk  dönemindeki  çocukların  antisosyal  davranışlarını  önlemeye  yönelik 



çeşitli  programların  geliştirildiği,  uygulandığı  ve  etkililiklerinin  tartışıldığı 

görülmektedir (Anderson, 2007; Beard ve Sugai, 2004; Walker, Kavanagh ve diğ, 1998; 

Walker,  Severson,  Feil,  Stiller  ve  Golly,  1998;  Webster-Stratton,  Reid  ve  Hammond, 

2001; Webster-Stratton ve Reid, 2004). Bu programların bazıları şunlarıdır; İkinci Adım 

(Second  Step)  (Grossman  ve  diğ.,  1997),  First  Steps  to  Success  (Başarıya  İlk  Adım) 

(Walker,  Kavanagh  ve  diğ.,  1998)  ve  İnanılmaz  Yıllar  (Incredible  Years)  (Webster- 

Stratton, 2000).  

 

İnanılmaz Yıllar Ebeveyn, Öğretmen ve Çocuk Eğitim Serisi, (Incredible Years Parents, 



Teachers  and  Children  Training  Series)  1989  yılında  Webster-Stratton  tarafından  dört- 

sekiz  yaş  arasındaki  çocukların  saldırgan  davranışlarını  ve  antisosyal  davranışlarını 

önlemek  için  ebeveyn,  öğretmen  ve  çocuk  eğitimlerini  kapsayan  bir  programdır.  Bu 

programın  uzun  dönemde  iki  temel  amacı  bulunmaktadır.  Birincisi,  erken  başlangıçlı 

antisosyal  davranışlarla  karşı  karşıya  kalan  küçük  çocuklar  için  geniş  kapsamlı  bir 

önleme  programı  geliştirmek;  ikincisi  ise  küçük  yaş  grubu  çocukların  ailelerinin  ve 

öğretmenlerinin  kullanabileceği,  sosyal  becerileri  geliştiren  ve  antisosyal  davranışların 

meydana  gelmesini  ilk  elden  önleyen,  evrensel,  toplum  temelli  ve  ucuz  maliyetli  bir 

program  geliştirmektir.  Programın  kısa  dönemdeki  amaçları  ise;  çocukların  sosyal 

duyguları  anlamlandırma  ve  davranışlarını  kontrol  edebilme  becerileri  kazandırma, 

akademik sorumluluğunu ve okula hazırbulunuşluğunu arttırarak; ev ve okul ortamında 

çocuklardaki  saldırgan  ve  yıkıcı  davranışları  azaltmaktır  (Tomris,  2012;  Webster- 

Stratton, 2000; Webster-Stratton ve diğ., 2001; Webster-Stratton ve Reid, 2004).  

 

Antisosyal  davranışları  önlemeye  yönelik  uygulanan  bir  başka  program  ise  Olumlu 



Davranış  Desteğidir  (ODD)  (Positive  Behavior  Support).  ODD  eğitim  ve  öğretim  için 

uygun bir çevre yaratmakla birlikte aynı zamanda bireysel davranış desteği vermeyi de 

amaçlayan müdahale uygulamalarından oluşan bir sistemdir. ODD ayrıca, çocuklardaki 

sosyal-duygusal  gelişimi  destekleyerek  antisosyal  davranışları  önlemeyi  ve  çocukların 

akademik  ve  sosyal  başarılarını  artırmayı  amaçlamaktadır.  Bu  sistemde,  tüm  çocuklar 

okul ortamının farklı mekânlarında (kantin, lavabo, spor salonu, koridor, oyun alanı vb.) 

tutarlı, sabit ve açık bir şekilde ortaya koyulmuş kurallar bütünüyle karşı karşıyadır. Bu 

sistemin en temel amacı, bireye olumlu davranışlar öğreterek ve bu olumlu davranışları 

pekiştirerek,  ortaya  çıkabilecek  olumsuz  davranışları  en  aza  indirmektir  (Benedict, 

Horner ve Squires, 2007; Carter, Norman ve Tredwell, 2011; Fox ve diğ., 2002).  



Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

59

 

 

Diğer  bir  erken  müdahale  programı  ise  Aile  Kaynak  Programıdır  (Family  Resource 



Program,  Head  Start’s  early  family  support  program).  Bu  program  ailelere  ve  sekiz 

yaşından küçük çocuklara sağlık, psikolojik destek, eğitim, danışmanlık ve gıda yardımı 

sağlamaktadır  (Bulotsky-  Shearer,  Domínguez,  Bell,  Rouse  ve  Fantuzzo,  2010;  Zigler, 

1994).  Başka  bir  program  olan,  Chicago  Çocuk-Aile  Merkezli  Program  (The  Chicago 

Child-Parent  Center  Program)  uzun  süreli  bir  program  olup,  düşük  gelirli  ailelerin 

çocuklarının  eğitim  hizmetlerini  incelemektedir.  Aynı  zamanda  bu  program  ailelere 

rehberlik  hizmeti  ve  çocuklara  yarım  veya  tam  günlük  bakım  hizmeti  sunmaktadır 

(Reynolds, Temple ve Ou, 2003).  

 

Antisosyal  davranışları  önleme  ve  söndürmede  etkili  olan  bir  başka  erken  eğitim 



programı  ise  BİA’dır.  Walker  ve  diğ.,  (1997)  tarafından  ilk  olarak  anasınıfı,  ilkokul 

birinci ve ikinci sınıfta bulunan, antisosyal davranışlar gösterme riski olan çocuklar için 

geliştirilmiştir. Ancak daha sonra anaokulu öğrencilerine göre uyarlanmıştır. Programın 

amacı, antisosyal davranışlar gösterme riski bulunan çocuğa çevresindekilerle pozitif ve 

uyumlu  ilişkilerde  bulunmayı  öğretmektir.  Program,  çocuğun  ev  ve  okul  ortamını 

kapsamakta  olup,  program  süresince  anne-baba,  öğretmen  ve  programı  uygulayan 

uzman  veya  uzmanlar  işbirliği  içinde  bulunmaktadırlar.  BİA’nın  birbiriyle  uyumlu 

olarak  yürütülen  üç  temel  modülü  vardır;  (1)  Tarama/Tanılama  Modülü,  (2)  Sınıf 

Modülü ve (3) Ev Modülüdür.  

 

1.  Tarama/Tanılama  Modülü:  Programın  uygulanacağı  antisosyal  davranışlar  gösterme 



riski  altındaki  çocukları  tanılama  için  kullanılabilecek  dört  değişik  tarama  ve  tanılama 

yöntemi  sunmaktadır.  Bunlar;  “Öğretmen  görüşüne  dayalı  ölçekler”  ve  “Öğretmen 

görüşü  ve  ayrıntılı  gözlemleri  içeren  çok  aşamalı  değerlendirme  yöntemlerini” 

içermektedir.  Modülde  yer  alan  dört  değişik  tanılama  yönteminden  herhangi  biri 

çocuğun tanılanmasında kullanılabilmektedir.  

 

2. Sınıf Modülü: Programın sınıf modülünde, çocuğun sınıf öğretmeni, sınıf arkadaşları 



ve programı uygulamada yardımcı olacak program rehberi yer almaktadır. Program 30 iş 

günü  (okul  günü)  içinde  uygulanmaktadır.  Programın  sınıf  modülünde,  antisosyal 

davranışların  sınıf  ortamında  kontrol  altına  alınması  ve  yerine  olumlu  davranışların 

kazandırılması  hedeflenmektedir.  Bu  amaçla,  bu  modülde  sınıf  öğretmeni  bir  yüzü 

KIRMIZI, diğer yüzü YEŞİL olan çocuğa davranışı ile ilgili görsel uyarı (geri bildirim) 

sağlayan  bir  kart  kullanır.  Çocuk  uygun  davranışlar  sergilerken  kartın  YEŞİL  yüzü, 

uygun  olmayan  davranışlar  için  sözel  veya  fiziksel  uyarı  yerine  kartın  KIRMIZI  yüzü 

çocuğa gösterilir. Programda belirtilen süreler içerisinde uygun davranışlar kaydedilir ve 

programda belirtilen puan kazanıldığında çocuk ve sınıf ödüllendirilir (Diken, Bozkurt 

ve diğ., 2011; Diken ve diğ., 2010; Russell, 2006).  

 

3. Ev Modülü: Programın ev kısmı, programın on birinci gününde başlar. Anne-babanın 



çocukla  birlikte  günlük  15-20  dakika  oynayacakları  etkinlikleri/oyunları  içerir. 

Etkinlikler/oyunlar çocuğun sosyal becerilerini ve anne-babanın çocuklarıyla kurdukları 

ilişkiler ile ilgili bilgi ve becerilerini geliştirmeye dayalı altı ayrı konuyu kapsar.  


Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

60

 

Program  danışmanı,  programın  ev  kısmının  uygulanmasından  önce  anne-baba  ile 

görüşür  ve  programın  ev  kısmının  evde  nasıl  uygulanacağını  anne-babaya  açıklar. 

Ayrıca,  anne-baba  ile  haftalık  görüşmelerde  bulunarak  gerekli  desteği  sağlamaktadır 

(Diken ve Rutherford, 2005; Diken, Bozkurt ve diğ. 2011; Golly ve diğ., 2000; Golly ve 

diğ., 1998; Overton ve diğ., 2002; Walker, Kavanagh ve diğ., 1998).  

 

BİA Erken Eğitim Programının Uygulanması  

Programın  uygulanmasında  programa  ilişkin  eğitim  alan  program  rehberi  program 

süresince temel görevleri sürdürmektedir. Program rehberi öğrencinin tanılanmasından, 

programda sınıf ve ev modüllerinin uygulanmasına kadar programın tüm aşamalarında 

etkin rol almaktadır. Programda aşağıdaki aşamalar izlenir:  

 

Programa  katılacak  öğrencinin  belirlenmesi:  Program,  sınıfta  antisosyal  davranışlar 



gösterme riski taşıyan ve öğretmen tarafından belirlenen bir öğrenci ile yürütmektedir. 

Sınıftaki  antisosyal  davranış  gösterme  riski  taşıyan  öğrenciyi  belirlemek  amacıyla 

öğretmen, programın sağladığı antisosyal davranışlara ilişkin derecelendirme ölçeklerini 

kullanılmaktadır.  Öğretmenin  yaptığı  değerlendirmeden  en  yüksek  puanı  alan  yani, 

öğretmene  göre  en  ciddi  antisosyal  davranışlar  gösterme  riski  olan  öğrenci  programa 

dâhil  edilmektedir.  Tanılamanın  daha  güvenilir  olması  için  gerekli  durumlarda  daha 

ayrıntılı sınıf içi/dışı doğal gözlemler yapılabilmektedir.  

 

Öğrencinin  ebeveynleri,  öğretmeni,  kendisi  ve  sınıf  arkadaşları  ile  görüşme:  Programa 



dâhil  edilen  çocuğun  ebeveyni  ve  öğretmeni  ile  program  rehberi  bir  görüşme 

yapmaktadır.  Bu  görüşmenin  amacı  programı  anlatmak,  ebeveynlerin  ve  öğretmenin 

programa  gönüllü  ve  istekli  katılımlarını  sağlamak,  programdaki  sorumluluklarını 

açıklamak, öğrenciye ve sınıfa ilişkin pekiştireçleri belirlemektir.  

 

Ebeveyn  ve  öğretmenlerin  onayı  alındıktan  sonra  program  rehberi,  programa  katılacak 



öğrenci  ile  görüşme  yapmaktadır.  Program,  öğrencinin  anlayabileceği  bir  dille 

açıklanarak,  öğrenciye  KIRMIZI-YEŞİL  kart  ile  sınıfta  bir  oyun  oynanacağı  ve  bu 

oyunda  kendisinin  başrolde  olacağı  söylenerek,  KIRMIZI-YEŞİL  kartın  kullanımı 

açıklanmaktadır.  Daha  sonra  program  rehberi,  öğrencinin  sınıf  arkadaşlarına 

uygulanacak  program  (oynayacakları  oyun)  ile  ilgili  açıklama  yapmaktadır.  Eğer 

hedeflenen  öğrenciye  yardımcı  olurlarsa,  öğrencinin  ve  dolayısıyla  kendilerinin  puan 

kazanacağı ve sınıf olarak ödüllendirilecekleri söylenmektedir.  

 

Programın  sınıf  modülünün  uygulanması:  Programın  sınıf  modülü  30  iş  günü  (okul 



günü) sürmektedir. Her okul günü program belli süreler ile sınıfta uygulanmaktadır. Bu 

süreler  ilk  başta  günlük  20  dakikadan  başlayarak  artmaktadır.  Programın  sınıf 

modülünün  ilk  5  gününü  program  rehberi  sınıfta  uygulamakta  ve  öğretmene  model 

olmaktadır. Programın sınıf modülünde bir tarafı KIRMIZI, diğer tarafı YEŞİL olan bir 

kart  kullanılmaktadır.  Öğrenci,  uygun  davranışlar  gösterdiğinde  kartın  YEŞİL  tarafı 

öğrenciye  gösterilmektedir.  Öğrenci  uygun  olmayan  davranışlar  içinde  iken  ise  hemen 

kartın  KIRMIZI  tarafı  gösterilmektedir  ve  başka  ipucu  (sözel  veya  fiziksel) 

verilmemektedir.  



Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

61

 

Programın  ev  modülünün  uygulanması:  Programın  on  birinci  günü  okul  modülüne 

parallel  olarak  ev  modülünün  uygulanması  başlamaktadır.  Programın  ev  modülüne 

geçilmeden  önce  program  rehberi,  ev  ziyareti  yaparak  ev  modülünün  nasıl 

uygulanacağını ebeveynlere anlatmaktadır. Programın ev modülünde her hafta bir sosyal 

beceri  hedeflenmektedir.  Öğrenciye  kazandırılması  hedeflenen  altı  farklı  konuda 

etkinlikler bulunmaktadır. Evde ebeveynlerden programda belirtilen etkinliklerden birini 

veya  ikisini  çocuk  ile  gerçekleştirmesi  istenmektedir  (Diken,  2004;  Diken,  Bozkurt  ve 

diğ.,  2011;  Golly  ve  diğ.,  2000;  Golly  ve  diğ.,  1998;  Overton  ve  diğ.,  2002;  Walker, 

Severson ve diğ., 1998).  

 

BİA Erken Eğitim Programının Etkililiği ve Sosyal Geçerliği  

BİA Erken Eğitim Programının etkililiği ve sosyal geçerliliği 1998 yılından beri farklı 

çalışmalarla değerlendirilmektedir (Örn., Diken, 2004; Diken, Cavkaytar, Batu, Bozkurt 

ve Kurtyılmaz, 2011; Frey, 2013; Golly ve diğ., 2000; Golly ve diğ., 1998; Overton ve 

diğ., 2002; U.S. Department of Education, 2012; Walker, Kavanagh ve diğ., 1998). Bu 

çalışmalarda  öğretmen  ve  ebeveynlerin  yaptıkları  değerlendirmeler  ve  doğrudan 

gözlemler, programın antisosyal davranışlar gösterme riski olan öğrencilerin antisosyal 

davranışlarını (örn., sınıfta yerinde oturmama, başkalarına dokunma, başkalarının şahsi 

eşyalarına  dokunma,  rahatsız  edici  ve  zamansız  konuşma,  itaatsizlik,  saldırganlık, 

öğretmenin  verdiği  işlerden  kaçınma  gibi)  söndürme  veya  azaltmada  etkili  olduğu 

bulunmuştur.  Programın  sosyal  geçerliğine  ilişkin  olarak  da  hemen  hemen  tüm 

çalışmalarda  programın  katılımcıları  olan  çocukların,  ebeveynlerinin,  arkadaşlarının  ve 

öğretmenlerinin memnuniyet düzeylerinin oldukça yüksek olduğu bulunmuştur.  

 

Bu  çalışmanın  amacı  antisosyal  davranışları  önlemeye  yönelik  BİA  Erken  Eğitim 



Programının  etkililiği  ile  ilgili  yapılan  bilimsel  çalışmaların  ayrıntılı  bir  şekilde 

analizinin  yapılmasıdır.  Bu  anlamda  BİA  Erken  Eğitim  Programının  kullanıldığı  tüm 

çalışmalar  tespit  edilip,  programın  uygulandığı  davranışlar,  katılımcıların  özellikleri, 

ortam gibi durumlar incelenmiştir.  

 

Yöntem 


 

Araştırma Modeli  

Bu  çalışma,  BİA  Erken  Eğitim  Programının  antisosyal  davranışları  önlemeye  ve 

söndürmeye yönelik bağımsız değişken olarak kullanıldığı araştırmaların ayrıntılı olarak 

gözden geçirilmesini içerir. Bu çalışma ile antisosyal davranışları erken yaşta tespit etme 

ve iyileştirmede BİA Erken Eğitim Programı ile ilgili akademik ve bilimsel çalışmaların 

ayrıntılı  dökümünü  inceleyerek  gelecekte  yapılacak  araştırmalara  ışık  tutması 

hedeflenmiştir.  

 

Araştırma Alanı  

BİA Erken Eğitim Programı Walker ve diğ., (1997); Walker, (1998) tarafından ilk olarak 

anasınıfı,  ilkokul  birinci  ve  ikinci  sınıfta  bulunan  antisosyal  davranışlar  gösterme  riski 

olan  çocuklar  için  geliştirilmiş  ve  daha  sonra  anaokulu  öğrencilerine  de  uyarlanmıştır. 

Programın amacı, antisosyal davranışlar gösterme riski bulunan çocuğa çevresindekilerle 



Başarıya İlk Adım Erken Eğitim Programı,  

 

 

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

62

 

pozitif  ve  uyumlu  ilişkilerde  bulunmayı  öğretmektir.  Program,  çocuğun  ev  ve  okul 

ortamınında  uygulanmakta  olup;  anne,  baba,  öğretmen  ve  programı  uygulayan  uzman 

kişi  veya  kişiler  programın  uygulama  sürecinde  işbirliği  içinde  bulunmaktadırlar.  BİA 

(1) Tarama/Tanılama, (2) Sınıf ve (3) Ev olmak üzere üç modülden oluşur.  

 

BİA  15  yıldan  fazla  araştırmacılar  tarafından  antisosyal  davranışları  önleme  ve 



söndürmede aktif olarak kullanılmaktadır. Yapılan alanyazın taraması sonucu 1998-2013 

yılları arasında iki kitap (Walker, 1997), sekiz tez (Blalock, 2008; Çelik, 2012; Diken, 

2004; Karaoğlu, 2011; Lee, 2012; Russell, 2006; Özdemir, 2006; Tomris, 2012) ve 26 

makale çalışmasına ulaşılmıştır.  

 

Veri Toplama  

Bu  araştırmada,  özellikle  antisosyal  davranış  problemi  gösterme  riski  içerisinde  olan 

çocukların  problem  davranışlarını  önlemeye  ve  söndürmeye  yönelik  BİA  erken  eğitim 

erogramının uygulandığı çalışmaların ayrıntılı analizi yapılmıştır. Bu amaçla “Başarıya 

İlk Adım (BİA)/First step to success (FSS)” ve “antisosyal davranış”, anahtar sözcükleri 

kullanılarak  EBSCO  (Academic  Search  Complete  ve  ERIC),  Wilson  Web,  ProQuest 

Research  Library,  SAGE,  Education  full  text,  The  free  E-Journals,  Google  Akademik, 

Social  sciences  full  text,  JABA  ve  Osmangazi  Üniversitesi  (ESOGÜ)  veri  tabanları 

kullanılarak  elektronik  tarama  gerçekleştirilmiştir.  Ayrıca  ulaşılan  makalelerin 

kaynakçaları kar topu yöntemiyle taranarak ilgili makalelere ulaşılmıştır.  

 

Veri Analizi  

Araştırma  kapsamına  dâhil  edilen  makalelerin  seçiminde  aşağıdaki  ölçütler  dikkate 

alınmıştır: a)  Makalelerin  BİA  Erken  Eğitim  Programının  uygulandığı  çalışmalar 

olması, b) BİA’nın antisosyal davranışı söndürmek için kullanılmış olması.  

 

Yukarıdaki  ölçütlere  uyan  19  makale  ve  iki  tez  10  kategoriye  ayrılarak 



değerlendirilmiştir.  Bu  kategoriler;  (a)  söndürmek  istenilen  antisosyal  davranış,  (b) 

katılımcının özellikleri, (c) uygulamanın etkililiği, (ç) izleme/kalıcılık, (d) genelleme, (e) 

gözlemciler  arası  güvenirlik,  (f)  uygulama  güvenirliği,  (g)  araştırma  modeli,  (ğ)  ortam 

ve (h) sosyal geçerlik açısından değerlendirilmiştir (Bkz. Tablo 1 ). Bu değerlendirmede 

araştırmacılar birbirinden bağımsız olarak verileri kodlamalardır ve araştırmacılar arası 

arası  güvenirlik  katsayısı  hesaplanmıştır.  Bu  hesaplama  sonucu  kodlayıcılar  arası 

güvenirlik katsayısı %100 olarak hesaplanmıştır.  

 


                                                                                                      Başarıya İlk Adım Erken eğitim Programı      

 

International Journal of Early Childhood Special Education (INT-JECSE), 6(1), 55-79. 



 

 

63 



Yüklə 297,31 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©www.azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin