Bariş BƏYİN Əhvalati panika pozuntusu

qərar verdi ki, həkimə hər şeyi danışmalıdır, bunu öz yaxşılığı üçün 
etməliydi: 
– Bunu demək asan deyil, ancaq fikirləşirəm ki, səhv bir hərərkət 
etdiyim üçün panika tutması keçirdim. Buna görə sanki özümü gü-
nahkar hiss edirəm. Məktəbdəki müəllim yoldaşlarım vəziyyətimi 
bilmir, onlara demədiyim üçün də həmçinin özümü günahkar hesab 
edirəm. Bəzən axmaq və ya qəribə hərəkətlər edə bilərəmmi, deyə fi-
kirləşirəm. Qorxuram ki, onlar məni ələ salsınlar və ya dəli kimi bax-
sınlar. Bunun üçün də gizlədirəm. Ancaq o biri tərəfdən içimdə elə bir 
hiss var ki, sanki onları aldadıram. Onların yanında mümkün olduqca 
yaxşı görünməyə çalışıram. Bir tərəfdən qorxum var ki, birdən müəl-
limlər otağında və ya sinifdə panika tutması baş versə necə olar?
Hər ikisi də danışanda həkim başı ilə təsdiqləyirdi: 
– Zeynəb xanım, icazənizlə, əvvəl Barış bəyin vəziyyətindən başla-
maq istəyirəm.
– Əlbəttə, buyurun. Onun vəziyyəti daha vacibdir. 
– Panika tutması keçirənlərdə tez-tez müşahidə olunan xüsusiy-
yətlərdən biri onların panika tutmasını gizlətməyə meyilli olmaları-
dır. Panika tutması keçirdikləri üçün utanıb özlərini günahkar hiss 
edə bilərlər. Başqalarının onların bu vəziyyətlərini sezmələri məsələ-
sində daha həssas davrana, vahimələnə bilərlər. Panika pozuntusu 
olan insanlar özləri üçün etibarlı bir adam, etibarlı bir məkan və ya 
etibarlı bir bölgə seçə bilərlər. Çətinliklə qarşılaşdıqları zaman onlara 
dərhal kömək edilməsini, etibar etdikləri adamın yanlarında olmasını 
istəyərlər. Sizinlə eyni yaşlarda bir müəllim xəstəm vardı. Yay ayların-
da vaxtını əsasən xəstəxana dəhlizi və ya xəstəxananın kafeterisində 
keçirərdi. Çünki bu yerlər, başına pis bir hadisə gəldiyi təqdirdə dərhal 

51
kömək ala biləcəyi yerlərdi. Panika tutması keçirənlərdə belə bir fikir 
yarana bilər ki, bu hal onlar huşunu itirənə, dəli olana və ya infarkt ke-
çirənə qədər davam edə bilər. Siz belə olmayacağını bilirsiniz, çünkü 
qarşılaşmısınız. Bu cür fikirlər tutmanın müddətini uzada, simptom-
ları daha da pisləşdirə bilər. Panika tutması zamanı tez-tez rast gəlinən 
bir başqa hal özünə nəzarəti itirmə qorxusudur. İnsana elə gələ bilər ki, 
sanki hərəkətlərini idarə edə bilməyəcək, qəribə davranışlar nümayiş 
etdirəcək, başqalarına zərər verəcək v s. Bunların baş verəcəyi yerlər, 
məsələn, qələbəlik yerlər bu qorxunu artıra bilər. Halbuki panika po-
zuntusu olanlarda nəzərə çarpan hər hansı bir qəribə davranış müşa-
hidə olunmamaqla yanaşı, onlar başqalarına da zərər vermirlər. Digər 
insanları aldatmaq kimi bir hissə qapılsalar da həqiqətdə bu belə deyil. 
Siz sadəcə olaraq vəziyyətiniz barədə məlumat vermirsiniz. Mən bunu 
aldatmaq saymıram. Bu hiss panika tutması keçirmə ehtimalına qarşı 
özünüzü qorumaq məqsədilə insanlarla ünsiyyətin azalmasına səbəb 
ola bilər. Dostlarınızla daha az ünsiyyətdə olub, özünüzə qapanma-
nıza yol aça bilər. Özünüzə qapananda və ya təklikdə panika tutması 
barədə daha çox fikirləşəcəksiniz. Bu vəziyyət də vahimənizi daha da 
artıraraq yeni bir panika tutması yarada bilər. Panika tutması keçirən-
lər başqalarının onların vəziyyətlərini bildiklərini, qəribə adam kimi 
qiymətləndirdiklərini, dəli hesab etdiklərini düşünə bilərlər. Bunlar 
ətrafdakı insanların fikirlərindən çox onların öz təxəyyüllərində can-
landırdıqları ən pis ssenarilərdir. Halbuki dostları onların vəziyyətini 
bilsələr, böyük ehtimalla onlara münasibətləri müsbət olacaq.
Həkim fasilə verib Barış bəyə baxdı: 
– Bunlarla bağlı qaranlıq qalan bir məqam varmı? – deyə soruşdu. 
Barış bəy:
Xeyr, – dedi. – Bunların çoxunu mən də fikirləşmişəm və ya qarşı-
laşmışam. Mənim vəziyyətimlə də çox üst–üstə düşür.
Həkim Zeynəb xanıma baxdı: 
– İndi isə xəstə yaxınının və ya sizin vəziyyətinizə keçə bilərik. 
Dediyiniz kimi bir xəstənin yaxını və yaxud həyat yoldaşı olmaq heç 
də asan deyil. Barış bəy kimi bu tutmalar sizin üçün də gözlənilməz 
oldu. Barış bəyə kömək etmək istəyirsiniz, lakin bunu necə edəcəyi-
nizi bilmirsiniz. Siz də özünü itirə, ya da qorxu hissi keçirə bilərsiniz. 
Birinci tutmadan sonrakı ilk günlərdə, əgər panika tuması haqqında 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
52
kifayət qədər məlumatınızın olmadığını da nəzərə alsaq siz: “Elə də 
əhəmiyyət vermə, bunları fikirləşmə, fikir vermə, ötüb-keçər, əzm və 
iradənlə bunu dəf edə bilərsən”, kimi şeylər deyə bilərsiniz və yaxud 
demiş ola bilərsiniz. Halbuki bunların Barış bəyə heç bir köməyi ol-
maz. Bəlkə lazımi səyi göstərmədiyi üçün Barış bəyə qəzəblənə də 
bilərsiniz. Buraya qədər danışdıqlarımızdan belə nəticəyə qələ bilərik 
ki, bu, insanın iradəsi ilə, əhəmiyyət verməməsi ilə keçən deyil. Çünki 
danışdığımız kimi, bununla bağlı olan sinir sistemi insanın iradəsinə 
tabe olmadan çalışır, adrenalin onun iradəsindən kənar ifraz olunur. 
Barış bəy bu sözlərlə deyil, daha fərqli metodlarla panika tutmalarının 
öhdəsindən gəlməlidir. Bir xəstənin qohumu və ya həyat yoldaşı kimi 
sizin də həmçinin panika tutmaları barədə maksimum çox məlumat 
toplamanız vacibdir və faydalıdır. Beləliklə həyat yoldaşınızın nə hiss 
etdiyini, fikirləşdiyini, başına gələnləri daha yaxşı anlaya bilərsiniz. 
Yoldaşınızın bu vəziyyətini bacarıqsızlıq kimi qiymətləndirib, qəzəb-
lənərək ona yazığınız gəlməsi üçün etdiyini fikirləşib öz xoşuna burax-
sanız, vəziyyətini daha da pisləşdirə bilərsiniz. Çünki belə bir davranış 
həyat yoldaşınızda günahkarlıq hissinin yaranmasına və artmasına 
səbəb ola bilər. Sizin burada görə biləcəyiniz ən yaxşı iş panika tut-
ması barədə daha çox məlumat əldə etmək, yoldaşınızın vəziyyətini 
başa düşməyə çalışmaq, kömək etmək istədiyinizi ona hiss etdirmək, 
onunla birlikdə məşğələlərdə iştirak etməkdir. Zeynəb xanim, bütün 
bunları edə biləcəksinizmi?
– Əlbəttə, əlimdən gələni edərəm, – Zeynəb xanım dilləndi. .
Həkim üzünü Barış bəyə tutub: 
– Zeynəb xanıma güvənirsinizmi? – deyə soruşdu.
– Bəli, həm də hamıdan çox.
– Elə isə ilk panika tutmasının baş verdiyi səkidəki ağacın yanın-
dan Zeynəb xanımla birlikdə keçə bilərsinizmi?
 – Ola bilər, amma əmin deyiləm, – deyə Barış bəy məyuscasına 
söylədi.
Həkim hər ikisinə də ayrı-ayrı baxaraq: 
– İndi sizə etibar etdiyiniz adamın əhəmiyyətini izah etməyə ça-
lışacağam. Hesab edirəm ki, bu məsəslə hər ikiniz üçün də vacibdir, 
– dedi.
Həkim nəfəsini dərib tək–tək izah etməyə başladı: 

53
– Cəmiyyətdə bir dəstək şəbəkəsinin olması bütün insanlar üçün 
vacibdir. Bu şəbəkənin içində həyat yoldaşı, ailə üzvləri, dostlar, qo-
humlar yer ala bilər. Bir dəstək şəbəkəsi olmadan insan cəmiyyətdə 
özünü müdafiəsiz hiss edə bilər. Panika pozuntusu olan insanlar üçün 
də ən yaxın adamlarından dəstək almaq ümumiyyətlə həm stressi 
azaldır, həm də panika tutmalarının öhdəsindən gəlmələrinə kömək 
edir. Barış bəy, çox insana etibar edə bilərsiniz, lakin siz bunlardan bi-
rini seçəcəksiniz. Belə məsləhətdir ki, sizə dəstək olan adam bir dos-
tunuz olsun, bu, Zeynəb xanım da ola bilər. Çünkü siz Zeynəb xanıma 
etibar edirsiniz və o, bu sahədə məlumatlıdır. Məncə bunun bir qorxu-
su yoxdur. Barış bəy, birinci işiniz (əgər Zeynəb xanım vəziyyətinizi 
bilməsəydi), başınıza gələnləri məntiqli bir şəkildə qısaca izah etmək 
olacaqdı. Panika tutmasını, nə hiss etdiklərinizi, sizə necə təsir etdi-
yini, yayınma davranışınızı izah edirsiniz. Əgər istəsə ki, daha ətraflı 
məlumat verəsiniz, əlbəttə, bunu edə bilərsiniz.
Həkim əvvəlcə Zeynəb xanıma baxıb sonra yenə üzünü Barış bəyə 
tutdu: 
– Zeynəb xanım soruşanda ki, sizin üçün nə edə bilər, siz çətin və-
ziyyətdə olduğunuz üçün xüsusi bir şey etməməsini deyərsiniz. Bəlkə 
o an hər hansı bir istəyiniz ola bilər, sadəcə onu etməsini istəyə bilər-
siniz. Doğrudan da etibar etdiyiniz adama dərdinizi danışmağınız 
yalnız sizin xeyrinizədir. Əlbəttə, bir tərəfdən də siz o adamı panika 
tutması haqqında məlumatlandırmalısınız. Panika tutmasının ilk baş 
verdiyi səkidən Zeynəb xanımla birlikdə keçə bilərsiniz. Orada o an 
Zeynəb xanım sizin yanınızda olmaqdan başqa heç bir şey etmir. Sa-
dəcə oradadır, sizin yanınızdadır. Onun, etibar etdiyiniz adamın yanı-
nızda olması və onun dəstək olacağını bilməyiniz özünüzü yaxşı hiss 
etməyinizi təmin edəcək. Bir orkestri fikirləşin. Dirijor işarə verəndə 
orkestr çalmağa başlayır. Burada ifaçı dirijor deyil, orkestrdir. Dəstək 
olan adam da buna bənzər bir rol oynayır. Sizə rahatlaşmalı olduğu-
nuzu xatırladır. O rahatlama hərəkətini dəstək olan adam yox siz edir-
siniz. Sizin özünüzü yaxşı hiss etməyiniz yanınızdakı adamdan deyil, 
tamamilə sizdan asılıdır. Buna inanmaqda çətinlik çəkə bilərsiniz, la-
kin fərqində olmasanız da, özünüzü yaxşı hiss etməyinizin mənbəyi 
yenə siz özünüzsünüz. Eynilə panika tutmalarının mənbəyi özünüz 
olduğunuz kimi. Bunu belə yox, əksini fikirləşərək hər şeyi dəstək 
PANİKA POZUNTUSUNUN MÜALİCƏSİ VƏ XƏSTƏNİN QOHUMU OLMAQ

PANİKA POZUNTUSU
54
olan adama bağlasanız, ondan asılı vəziyyətə düşə bilərsiniz. Silov və 
Manikavaşaqara görə (1997) dəstək olan adamla sizin aranızdakı mü-
nasibətlərdə əsas qaydalar bunlardır:
1. Bütün qərarları siz verirsiniz, dəstək olan adam yox.
2. Lazımi bütün hərəkətləri siz reallaşdırırsınız, dəstək olan adam 
yox. 
3. Dəstək olan adam sizə nə edəcəyinizi deməyəcək. Sizin planlaş-
dırdığınız işi sizə xatırladar. 
4. Dəstək olan adam sizi qorxudan qoruya bilməz. Qorxunuza 
özünüz qalib gəlmək məcburiyyətindəsiniz. 
5. Yayınmaq hərəkətinizlə üzləşmə mərhələlərində dəstək olan 
adamın yanınızda olub-olmadığını da nəzərə alın. Məsələn, əgər Zey-
nəb xanımla birlikdə məktəb yolundakı səkidən keçəndə çox rahat ol-
sanız, o zaman o, sizdən bir az aralıda olanda keçməyi sınayın. Yenə 
də rahat olsanız, o, daha uzaqda olanda keçin və məsafəni tədricən 
artıraraq sonunda həmin yerdən tək keçin. 
6. Yuxarıdakı nümunədə olduğu kimi dəstəyi mərhələ-mərhələ da-
yandırmağa çalışın. 
7. Əmin olun ki, Zeynəb xanım sizin dəstəkçi adamınız olduğunu 
bilir. 
Dəstək olan adam, xüsusilə yayınma hallarında yaxşılaşmanın tə-
mini üçün vacib bir addımdır.
Həkim bunları qeyd etdikdən sonra bir neçə saniyə gözlədi. Sonra: 
– Dəstək olan adam və onunla münasibətlərin xüsusiyyəti və bu-
nun əhəmiyyəti sizin üçün aydın oldumu? – deyə soruşdu. 
Barış bəylə Zeynəb xanım ikisi də eyni anda “Bəli, ” dedilər. 
Zeynəb xanım: 
– Güman edirəm ki, rolumu başa düşdüm, – dedi. 
Həkim razı görünürdü, çünki hər ikisi də diqqətlə dinləmişdi. Bir-
likdə yaxşı bir iş görəcəklərinə inanırdı: 
– Bu həftə sizə danışmaq istədiklərim bunlardan ibarətdir. Gələn 
həftə əsas mövzuların müzakirəsini davam etdirib bunları bitirməyə 
çalışacağam.

55
5
Panika tutması aldadır
Qəbul saatını gözləyən Barış bəy keçən həftəyə nisbətən bu gün 
özünü daha yaxşı hiss edirdi. Bir həftə ərzində heç bir panika tutması 
keçirməmişdi. Məktəbdə dostlarına gizlicə qöz qoymuşdu və belə bir 
qənaətə gəlmişdi ki, onlar onda hər hansı qeyri–adilik hiss etməyib-
lər. Bəlkə əvvəlkinə nisbətən bir az daha az danışırdı, ancaq başqa bir 
dəyişiklik yoxdu. 
Həkimin dediyinə görə, dərmanın təsirini göstərməsi üçün hələ 
tezdir. Koqnitiv-davranış terapiyası da hələ başlamamışdı. Buna bax-
mayaraq özünü daha yaxşı hiss edirdi. “Demək ki, tutmalar haqqında, 
baş verənlər haqqında məlumatın olması belə kömək edə bilərmiş”, 
– deyə fikirləşdi. 
Həyat yoldaşına baxdı, o da rahat görünürdü. 
Həkim həmişəki kimi onları gülərüzlə qarşıladı. Onlar əyləşdikdən 
sonra mənnunluqla “Barış bəy, üzünüzdən görünür ki, həmişəkindən 
daha rahatsınız”, – dedi. 
Barış bəy də gülümsəyib: 
– Bəli, elədir ki var. Üstəlik bu həftə heç bir tutmam olmadı. Sanki 
normal vəziyyətimə yaxınlaşıram, – dedi. 
– Çox gözəl, özünüzü rahat hiss etməyiniz yaxşıdır. Kefinizi poz-
maq istəmirəm, amma başlanğıc mərhələlərdə olan bu yaxşılaşma və 
ya sonra ortaya çıxacaq bir tutma sizi aldatmasın. Gedişatın enişli–
yoxuşlu olacağını demişdim. Yenə də yaxşıdır.
Zeynəb xanım da Barış bəyin yaxşılaşdığını gördüyünü dedi.
– Bu həftə panika tutmaları və sizinlə bağlı əsas məlumatları diqqə-
tinizə çatdırmağa çalışacağam. Barış bəy, siz ilk panika tutması zamanı 
təəccüblənmiş və qorxmuşdunuz. O an bunun nədən baş verdiyini 
bilirdinizmi?
– Xeyr, nə olduğunu və niyə baş verdiyini bilmirdim. Heç bir izah 
tapa bilmirdim.
– İnsanlar ümumiyyətlə qeyri-müəyyən bir vəziyyəti aydınlaşdır-
mağa, nə baş verdiyini anlamağa meyillidirlər. Siz panika tutması za-
PANİKA TUTMASI ALDADIR

PANİKA POZUNTUSU
56
manı baş verənlərə bir izah tapa bilmədiyinizi dediniz. Simptomlara 
əsasən nə baş verdiyinə dair fərziyyələr yürütmüsünüz. Fərziyyələr 
nədən ibaraət idi? 
– Ürək infarktı keçirdiyimi və ya öldüyümü ehtimal etmişdim. 
– Doğrudur, çox adam o an öldüyünü, dəli olduğunu, huşunu itir-
diyini və ya özünə nəzarət edə bilmədiyini güman edir. Bunlardan bi-
rini və yaxud hamısını düşünə bilər. O an başınıza gələnləri dərindən 
düşünəndə bu fikirləriniz məntiqli gəlir. Halbuki panika tutması bun-
ların heç birinə səbəb olmaz. O, sizi aldadır və siz də səhv fərziyyələr 
irəli sürürsünüz.
Həkim bir az fasilə verib, aldatma sözünə olan reaksiyanı görmək 
istəyirdi. Heç bir şey demədən maraqla qulaq asırdılar. 
– Bir misal ilə panikanın sizi necə aldatdığını izah etməyə çalışaca-
ğam. Bilirsiniz, panika tutması baş verəndə ən qorxulu fikirlər ölüm, 
dəli olma və huşun itirilməsi qorxusudur. Panika tutması vaxtı başgi-
cəllənmə ola bilər və bu vəziyyət huşun itirilməsi qorxusunu yarada 
bilər. Belə fikir heç də məntiqsiz deyil. Lakin panika sizdə səhv təsəv-
vürün yaranmasına səbəb olur. Çünki sizin bu hissləriniz və ya qorxu-
nuz panikayla deyil, sizin səhv nəfəs almağınızla bağlıdır. Siz panika 
vaxtı çox sürətli və ya qısa, səthi nəfəs alırsınız. Belə nəfəs almağınız 
o deməkdir ki, siz normadan çox karbon qazını xaric edirsiniz. Daha 
əvvəl qeyd etdiyim kimi, beyninizə daha az oksigen gedir və başgicəl-
lənmə meydana gəlir.
– Maraqlıdır, belə olduğu heç ağlıma gəlməmişdi”. 
– Bəli, elədir ki var, panika tutması keçirənlər o anda fiziki və psixi 
cəhətdən nələrinsə qaydasında olmadığını fikirləşir. Bir insan qorxur-
sa, bu o deməkdir ki, onun üçün bir təhlükə var. Halbuki həqiqətdə 
heç bir pis şey baş vermir. Ölmürsünüz, başınıza hava gəlmir, dəli də 
deyilsiniz. Əslində bir təhlükə də yoxdur, ancaq sizin başınıza gələnlər 
də realdır. Elə isə nə baş verir? Burada baş verən şey sizin aldanma-
ğınızdır. Reallıqda bir təhlükə olmadığı halda siz həqiqətən qorxur-
sunuz. Bir qorxu filminə baxdığınızı təsəvvür edin. Prodüserlər sizin 
qorxmağınız üçün səslərdən, görüntülərdən, qeyri-təbii səhnələrdən 
istifadə edirlər. Siz oturub filmə baxanda onun həqiqət olmadığını, bir 

57
film olduğunu bildiyiniz halda qorxursunuz. Nəfəsiniz kəsilir, əzələlə-
riniz gərginləşir, ürəyiniz daha sürətlə döyünməyə başlayır. Vücudu-
nuz sanki film həqiqətmiş kimi reaksiya verir.
Zeynəb xanım: 
– Doğrudur, qorxu filimlərinin bir film olduğunu, həqiqət olma-
dığını bildiyimiz halda ona baxanda qorxu hissi keçiririk. Burada da 
bir aldatma var.
– Haqlısınız. Qorxu filmində də, panika tutmalarında da eyni al-
datma amili var. Demək ki, qorxmağınız üçün hər hansı bir təhlükənin 
olması vacib deyil. Bunun üçün beynimizdəki qorxulu fikirlər və ya 
illüziyalar kifayət edir. Aralarında bəzi fərqlər olsa da proses eynidir. 
Qorxu filminə baxmaq insanın öz arzusuna bağlıdır, panika tutması 
isə qəflətən və iradədən kənar baş verən bir hadisədir. Film bir neçə 
saat sürdüyü halda panika tutmaları ömür boyunca davam edə bilər. 
Barış bəy, buaradakı aldatma məsələsi sizə məntiqli gəldimi? 
– Bəli. Siz danışdıqca həm məntiqli gəldi, həm də sanki çox sadə 
göründü. Bu sadə şeyi necə oldu görə bilmədik?
– Siz indiyə qədər üç panika tutması keçirmisiniz. Sizdən də çox 
tutma keçirən bir çox adamlar bunu görə bilmir.
– Elə isə insanlar panika tutmalarının onları aldatmasına və bunun 
davam etməsinə özləri imkan verirlər? Bizim bu aldatmanı görməyi-
mizə mane olan hansısa səbəblər var?, – deyə Zeynəb xanım soruşdu. 
Bu mövzu elə bil onun diqqətini daha çox çəkmişdi. 
– Bəli, var. Birincisi insanların özlərinə kömək məqsədilə etdikləri 
bir çox şeylər əks–təsir göstərir. Panika gündəlik həyatımıza daxil ola-
raq bizi aldadır. Panika mütəmadi bir şəkildə daha güclü formalarda 
bizi aldatmaqda davam edir. Bu vəziyyət bir növ alovun üzərinə ben-
zin tökməyə bənzəyir. Belə bir vəziyyətdə ilk iş insanın yanğına ben-
zinlə getdiyini başa düşməsi və sonra benzin tökməyi dayandırması-
dır. İkinci vacib faktor onun necə nəzarətə alınacağını öyrənməməsi-
dir. Bu da gözləmə həyəcanının yaranmasına səbəb olur.
Barış bəy:
– Bu vəziyyətdə başqa nə etmək olar?–deyə soruşdu. 
– İnsanlar qorxduqları şeylərdən özlərini qorumaq üçün bəzi stra-
PANİKA TUTMASI ALDADIR

PANİKA POZUNTUSU
58
tegiyalar qururlar. Bunlar yayınmaq, qoruyucu qaydalar, dəstək olan 
adam və əşyalar, diqqəti dağıtmaq, qorxuyla mübarizə aparmaq, möv-
humat ola bilər.
– Bunlar haqqında bir az məlumat verə bilərsinizmi, – deyə Zeynəb 
xanım soruşdu.
– Əlbəttə, mən də elə bunları izah etmək istəyirdim. Daha əvvəl ya-
yınmaqdan danışmışdım. Qorxduğunuz yerlərdən və ya vəziyyətlər-
dən yayınma halının tez-tez rast gəlinməsi, lakin bunun məsələni tam 
həll etməməklə yanaşı, vahimənizi də artırıb müalicənizi gecikdirə 
biləcəyindən bəhs etmişdim. Uzaqlaşma ani rahatlamanı təmin edə 
bilər, lakin qorxunuzla üzləşməyinizə mane olar. Bunun nəticəsində 
qorxduğunuz hər hansı bir şeylə qarşılaşanda nəyin baş verdiyini an-
lamayıb necə davranmaq lazım olduğunu bilməyəcəksiniz. İnsanlar 
bəzi maraqlı hərəkətlər edərək panika tutmasından qurtulacaqlarını, 
təhlükədən uzaq olacaqlarını düşünə bilər. Bunların məntiqli bir əsası 
da ola bilər, lakin sadəcə müvəqqəti bir yüngüllük yaranar. Bunlarla 
yüngülləşdiyinizi zənn edər və onlara çox ciddi şəkildə əməl edərsi-
niz, bu isə öz növbəsində panika tutması baxımından sizi təhlükəyə 
ata bilər. Bunlara misal sizin məktəbə gedəndə qarşı səkidən istifadə 
etməyinizi, yolun daha boş olduğu səhər saattarında yola çıxmağını-
zı, bir mağazaya onun bağlanmasına yaxın və ya nisbətən boş oldu-
ğu saatlarda getməyinizi, həmişə yolun sağ tərəfi ilə addımlamağınızı 
göstərmək olar. Dəstək olan insanın əhəmiyyətindən və panika tutma-
sı olanların o adamın yanında özlərini etibarlı hiss etmələrindən da-
nışmışdım. Bəzən köməkçi əşyanın da bəzi insanlar üçün əhəmiyyəti 
ola bilər. Məsələn, insan yanında su şüşəsi aparmaq, sevdiyi insanların 
fotoşəkillərini saxlamaqla özünün müdafizə olunduğunu fikirləşər; 
onda elə bir hiss yarana bilər ki, bunlar onu panika tutmasından qoru-
yacaq. İnsanların özlərini qorumaq üçün müraciət etdikləri bir başqa 
yol fikri yayındırmaqdır. Bir insan fikrini başqa bir mövzu üstündə 
cəmləşdirib qorxularını fikirləşməsə daha az panika tutması keçirə 
bilər. Bunun təhlükəli tərəfi insanın etmək məcburiyyətində olduğu 
hər şeyin səhv başa düşülməsi və panikanın ötüb keçəcəyinə inanma-
sıdır. Bu da tədricən insanı daha qorxulu bir vəziyyətə salır. Diqqəti 

59
yayındırmağın çoxlu müxtəlif yolları var: mahnı oxumaq, avtomobil-
ləri saymaq, oyun oynamaq, gündəlik həyatla bağlı başqa məsələlər 
barədə düşünmək, istirahət planları haqqında fikirləşmək. Fikirləri 
yayındırma metodları hər kəsə görə fərqli ola bilər. Bəlkə siz də bun-
lardan bəzilərini tətbiq etmisiniz. 
İnsanların qorxuya qarşı reaksiyaları da fərqli olur. Deyə bilərik ki, 
qorxuyla savaşmaq və ya ona dözməyə çalışmaq qorxuya qarşı təbii 
reaksiyalardır. Qorxu hissi bədəni və əzələləri gərqinləşdirir, insanın 
tənəffüsünü çətinləşdirir. Bəzən qorxuya qalib gəlmək mümkündür. 
Bəzən də qorxuya qarşı müqavimət göstərməyə cəhd edir, onunla 
mübahisə edirlər. Bu təbii reaksiyalar və səylər sizin üçün problem 
yarada bilər. Adətən panika tutmasının baş verdiyi məkan və gün ge-
yilən paltarla bağlı mövhumat səciyyəli təsəvvürlərə də rast gəlmək 
mümkündür. O gün geyindikləri paltarı geyinməz və ya o yerə bir 
daha getməzlər. Bu vəziyyətdə də yenə sizin probleminiz davam edə-
cək və panika güclənəcək.
Həkimin danışdıqlarını diqqətlə dinləyən Barış bəy soruşdu: 
– Danışdıqlarınızdan belə başa düşürük ki, bunları etməməliyik? 
– Xeyr, tam elə deyil. Bu cür mübarizə səylərini yaxşılaşmağa 
gedən yolda ilk addımlar da hesab etmək olar. Ancaq təki bu uzun-
müddətli olmasın. Biz onların qısa müddətli bir yüngülləşməyə səbəb 
olduğunu və daimi bir sağalma yaratmayacağını bilməliyik. Bunların 
tətbiqi çətinlik yarada bilər, lakin bu çətinlikdən heç kim dünyasını 
dəyişməyib. 
 
Gözləmə vahiməsi
Həkim sanki fikrini toplamaq istəyirmiş kimi bir az fasilə verdi. 
Qarşı divara baxıb sonra üzünü Zeynəb xanıma tutdu: 
– Zeynəb xanım, siz soruşmuşdunuz ki, aldatma niyə davam et-
dirilir. İndi ikinci səbəbə gəlirəm. İkinci səbəb, gözləmə vahiməsidir. 
Panika tutması zamanı baş verən bütün o qorxulu şeylər burada cəm-
ləşir. Gözləmə vahiməsinin tərifi belə səslənə bilər: Tutmalar arasında 
siz adi haldakından daha böyük bir çətinlik və ya pis bir hadisə baş 
PANİKA TUTMASI ALDADIR

PANİKA POZUNTUSU
60
verəcəyi haqqında düşünürsünüz. Zaman baxımından o ana da bağ-
lı ola bilər, gələcəyə də. Gözləmə vahiməsinin vacibliyi ondadır ki, o, 
panikanın dövri şəkildə baş verməsinin mənbəyidir; panika tutmasını 
qızışdırır, onu sünı şəkildə yaradır. 
Gözləmə vahiməsi ümumi olaraq “Birdən...?” formasında olur. 
Məsələn, sizin məktəbdə və ya izdihamlı bir yerdə “Birdən indi bir pa-
nika hücumuna məruz qalsam?” deyə fikirləşməyiniz. Və ya “Birdən 
avtomobili idarə edəndə panika tutması baş verərsə?” yaxud “Birdən 
dərsin tən ortasında nəfəs ala bilməsəm?” kimi fikirlərin yaranması. 
Gözləmə vahiməsi, bəzən “Ümid edirəm ki, həftə sonu qonaqların ya-
nında panika tutması keçirmərəm” formasında da özünü göstərə bilər.
Gözləmə, ancaq şifahi bir düşüncə deyil, bir obrazdan da ibarət ola