Bakı Texniki Kollecinin müəllimi Hüseynli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
YOL HƏRƏKƏTİNİN TƏHLÜKƏSİZLİYİNİN ƏSAS PARAMETRLƏRI XX əsr avtomobilləşmə əsri kimi tariximizə yazıldı. Sənaye və kənd təsərrüfatının bütün sahələrini avtomobil daşımaları olmadan təsəvvür etmək çətindir. Avtomobil nəqliyyatı olmadan digər nəqliyyat növlərinin işi mümkün deyildir. Belə ki, yük və sərnişinlərin dəmir yolu stansiyalarına, su və hava limanlarına və oradan daşınması əsasən avtomobil nəqliyyatı vasitələri ilə yerinə yetirilir. Nəqliyyat sektorunda yük və sərnişin daşımalarında avtomobil nəqliyyatının rolunu əyani şəkildə görmək üçün Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına baxaq. 1999-cu ildə yük və sərnişin daşımalarında müxtəlif nəqliyyat növlərinin xüsusi çəkisi (%-lə) aşağıdakı kimi olmuşdur: yük sərnişin dəmir yolu 20,7 0,5 dəniz 10,8 0,2 aviasiya 0,1 0,1 boru kəməri 21,4 − tramvay − 0,4 trolleybus − 0,5 metropoliten − 14,0 avtomobil 47,0 84,6 Ilbəil avtomobillər, nəinki, təsərrüfat məqsədləri, həmçinin, şəxsi məqsədlər üçün də daha geniş surətdə istifadə olunurlar. Ona görə də bütün dünyada avtomobil həvəskarlarının sayı durmadan artır. 1900-1980-cı illərdə dünya avtomobil parkının inkişafını (keçmiş SSRI-dən başqa) aşağıdakı rəqəmlərdən görmək olar. Avtomobil parkı 1970-ci ildə 230 mln., 1985-ci ildə 490 mln.-a qədər avtomobildən ibarət olmuş və proqnoza görə 2000-ci ildə 500 mln. ədəddən çox olmalı idi. Avtomobilləşmənin kəmiyyət göstəricisi olaraq hər 1000 nəfər əhaliyə düşən avtomobillərin sayı götürülür. Bu göstərici 1937-ci ildə dünyada 15,8 avt/1000 nəfər, 1967-ci ildə 40,2 avt/1000 nəfər olmuş və proqnoza görə 2000-ci ildə 100 avt/1000 nəfər olmalı idi. “Mersedes Bens” firmasının 1995-ci il məlumatına görə dünya avtomobil parkında avtomobillərin sayı 800 mln. ədəd olmuşdur. Həmin dövr üçün ABŞ və Avropanın 55 dövlətində 492 mln. avtomobil istismar olunmuş və onların bugünkü ümumi sayı dünyada 1 milyardı keçir. 1998-ci ildə Rusiyanın avtomobil parkında 23,7 mln. avtomobil olmuşdur ki, bunların da 18,8 milyonu minik avtomobilləri, 4,26 milyonu yük avtomobilləri, 0,6 milyonu isə avtobuslardır. 1999-cu ilin məlumatına görə respublikamızın avtomobil parkında 409301 ədəd avtomobil olmuşdur ki, bunların da 69685-i yük avtomobilləri, 306993-ü sərnişin minik avtomobilləri, 14941-i isə avtobuslar idi. Bu dövr üzrə respublikada hər 100 ailəyə düşən şəxsi minik avtomobillərinin sayı 27, Bakı şəhərində isə 43 olmuşdur. Avtomobilləşmənin inkişafı müsbət keyfiyyətlərlə yanaşı mənfi keyfiyyətlər də yaradır. Bu mənfi keyfiyyətlər aşağıdakılardır: -insan ölümü və yaralanması; -YNH nəticəsində yaranan külli miqdarda maddi zərər; -nəqliyyat səsi; -şəhər havasının zərərli qazlarla çirklənməsi; -küçələrin dayanmış avtomobillərlə tutulması; -nəqliyyat tıxacları və hərəkət sürətinin azalması. 1979-cu ilin məlumatına görə YNH nəticəsində 1 ildə 250 min adam ölür və təxminən bundan 30 dəfə çox adam yaralanır. ABŞ-da təkcə 1979-cu ildə YNH-dən yaranan maddi zərər 36 mlrd. dollardan çox olmuşdur. 1999-cu ilin statistika məlumatlarına görə respublikamızda baş vermiş YNH- nin ümumi sayı 1996 olmuşdur. Hadisələrdə 2870 nəfər zərərçəkəndən 554 nəfəri ölmüş, 2316 nəfəri isə yaralanmışdır. 1998-ci ilin məlumatlarına görə dünyanın müxtəlif ölkələrində baş vermiş YNH-nin, ölənlər və yaralananların uyğun sayı aşağıdakı kimi olmuşdur: Almaniya: 377257 7792 497319 Azərbaycan: 1984 594 2290 Gürcüstan: 1752 466 2153 Italiya: 204615 5857 293842 Qazaxıstan: 11980 2214 13895 Rusiya: 160300 29021 183846 Türkiyə: 65280 4935 114552 B. Britaniya: 246410 3581 335033 ABŞ: 2070000 41471 3192000 Dünya: 3739017 139262 5170776 Böyük şəhər magistrallarında səsin səviyyəsi 100 dBA, bu ma-gistrallar ətrafındakı evlərdə isə 80 dBA-ya çatır. Normaya görə bu rəqəmlər uyğun olaraq 50 və 40 dBA olmalıdır. Bu, insanların sağlamlığına mənfi təsir göstərir, onların istirahət və yuxusunu pozur, işdə yorğunluğunu kəskin surətdə artırır. Şəhər havasında karbon oksidlərinin miqdarı normaya görə 1mq/m 3 olduğu halda, bu qiy- mət 10 və 100 dəfələrlə çoxalır. Böyük şəhərlərin bəzi küçələrində “pik” saatlarında hərəkət sürəti 8–10 km/saat-a qədər aşağı düşür ki, bu da avtomobillərdən şəxsi məqsədlər üçün istifadəni səmərəsiz edir. Avtomobillər digər nəqliyyat növlərinə nisbətən bir sıra üstünlüklərə malikdir. Bunlar aşağıdakılardır: -yüksək mobillik (çeviklik); -yük və sərnişinləri “qapıdan-qapıya” daşımaq qabiliyyəti; -nisbətən asan idarə olunması. Avtomobil nəqliyyatı daşımalarının təhlükəsizlik səviyyəsinin nisbətən aşağı olması, əsasən, aşağıdakı səbəblərlə izah oluna bilər: -öz parametrləri ilə avtomobil nəqliyyatına uyğun olan yolların çatışmazlığı; -avtomobil hərəkətinin digər hərəkət iştirakçılarından lazımi qədər təcrid olunmaması; -sürücü ixtisasının kütləviliyi. Bu səbəblər üzərində dayanaq. Yol tikintisinin avtomobil parkının inkişafından geri qalması praktiki olaraq dünyanın bütün ölkələri ücün xarakterikdir. Küçə və yollar nəqliyyat vasitələri ilə çox yükləndikdə avtomobilləşmənin mənfi xüsusiyyətləri özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verir. Ikinci səbəbə baxdıqda qeyd etmək lazımdır ki, qəsəbələrdə avtomobillər traktor və dartqılar, piyada və velosipedçilər, canlı nəqliyyat vasitəsi, ev və vəhşi heyvanlarla birlikdə hərəkət edirlər. Bu isə müxtəlif mübahisəli vəziyyətlərin yaranmasına səbəb olur. Üçüncü səbəbə baxdıqda qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda, ixtiyari inkişaf etmiş ölkədə avtomobil, motosiklet və digər motorlaşdırılmış nəqliyyat vasitələrinin sürücülərinin sayı on milyon nəfərlərlə ölçülür. Belə kütləvilik şəraitində yüksək ixtisaslı sürücülər hazırlamaq çətindir. Bununla bərabər, müasir avtomobilləşmə səviyyəsi şəraitində sürücü fəaliyyətinin etibarlılığı hərəkətin təhlükəsizliyinin əsas amilinə çevrilir. Göründüyü kimi yollarda insanlarla idarə olunan, hərəkət edən və tərpənməz, müxtəlif növlü mexaniki və qeyri-mexaniki nəqliyyat vasitələri və piyadaların məcmusundan ibarət olan mürəkkəb dinamiki sistem fəaliyyət göstərir ki, bu da Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|