Azərbaycan ssr elmlər akademiyasi tariX İnstitutu şAHİn fəRZƏLİyev
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Divan əmiri: Mənbələrdə ―əmir-i divan‖ adlanan bu əmirin vəzifəsinin
məzmunu barədə hələlik müəyyən bir məlumatın olmadığını bildirən V.F. Minorski divan əmirinin xüsusi divanı olduğunu qeyd edib yazmışdır ki, onun divanı həm sədrin, həm də vəzirin divanından üstün olmuşdur [112, 162]. Doğrudan da, tanış olduğumuz mənbələrin heç birində divan əmiri vəzifəsinin məzmunu şərh edilməmişdir. Lakin məlumdur ki, divan əmiri ―digər əmirlərdən yüksəkdə duraraq, böyük ixtiyara malik idi‖ [11, 40]. Bəzən döyüşdə qalib gələn tərəfə əhəmiyyətli köməklik göstərən şəxs ona ehtiyac olduqda, divan əmiri vəzifəsinə layiq görülürdü. Məsələn, 810 (1407/08)- cu ildə Əlincə qalasında baş verən qiyam yatırıldıqdan sonra qalanın yeni hakimi olan Qara İsgəndər üsyan başçılarından biri olan Şəhriyarı divan əmiri etmişdi [64, 262a]. Bu misalla güman etmək olar ki, vilayət, şəhər və qala divanlarının hər birinin öz divan əmiri olmuşdur. Qaraqoyunluların başçısı Qara Yusif olduğu halda, Şəhriyarı divan əmiri vəzifəsinə sülalənin başçısı yox, şahzadə İsgəndər təyin etmişdi. Atası ilə məsləhətləşmədən belə hərəkət edən şahzadə, görünür ki, ona təhvil verilən Əlincəni öz mülkü hesab etmiş və qala divanının əmiri olmağı Şəhriyara məsləhət görmüşdü. Digər qaraqoyunlu şahzadəsi Pirbudağın Bağdaddakı divan əmiri Mir Əli Şükür adlı əmir olmuşdur [56, 364, 373]. Səfəvilər dövründə də bu vəzifə qalmaqda idi. I Şah Təhmasibin divan əmiri Məsum bəy Səfəvi olmuşdur [77, 209, 220; 58, 77] ki, o, Həsən bəy Rumlunun məlumatına görə sonradan şahın vəkili təyin edilmişdi [65, 411, 490] Bəzi mənbələrdə divan əmiri və əmirül-üməranın vəzifələri bir-birinin qarşılığı kimi işlənir. Mir Yəhya Qəzvini yazır: ―Divan əmiri olan Çayan sultan Ustaclu vəfat etdi, onun yerini oğlu Bayazid sultana verdilər. O da bir neçə gündən sonra öldü və əmirül-üməralıq mənsəbinə Div sultan Rumlu təyin edildi‖ [98. 150a]. Yaxud Budaq Qəzvini göstərir: ―Divan əmirliyi Çayan sultan Ustacluya verildi və əmirül-üməra oldu‖ [61, 288a]. Yenə də bu müəllif yazır ki, I Şah İsmayılın vəsiyyətinə görə Div sultan Rumlu əmirül-üməra və ―əmir-i divanlıq möhürünü əmirlərin möhüründən yuxarı vurdu‖ [61, 297b]. Bu misallardan aydın olur ki, bəzi tarixçilərin əsərlərində divan əmiri və əmirül-üməra mənsəbləri eyniləşdirilmişdir. Həsən bəy Rumlu və Qazi Əhməd Qəffari də Çayan sultanın Çaldıran vuruşmasından sonra əmirül-üməra olduğunu göstərirlər [65, 150; 81, 277a]. Bunlardan belə nəticəyə gəlmək olar ki, divan əmiri 42 vəzifəsini aparan şəxs bütün əmirlərin yox, yalnız divan əmirlərinin rəhbəri olmuş, eyni zamanda əmirül-üməra adlandırılmışdır. Dövlətin əmirül-ümərası isə divan, ordu və sərhəd əmirlərinin rəhbərliyini etmiş, divan əmiri də onun tabeliyində olmuşdur. Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|