Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda XX əsrdə naxçivanda əDƏBİ TƏNQİDİN İNKİŞaf yolu
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
həmçinin iki il sonra qələmə aldığı “Bayrama nə ilə gəlirik?” məqalələri (“Ədəbiyyat və incəsənət” q., 1967, 14 yanvar) Naxçıvan ədəbi mühitinin yaradıcılıq hesabatı, ədəbi icmalı təsiri bağışlayırdı. Bu məqalələrdə tanınmış müəlliflərin müxtəlif janrlı əsərləri önə çəkilsə də, gənclərin sənət axtarışlarına da nəzər salınmış, muxtar respublikadakı ədəbi prosesin gedişatı, əsas tendensiyaları təhlil olunmuşdur. M.Nəsirlinin “Tükənməz ilham mənbəyi” məqaləsi isə [190] Naxçıvanda 1970-ci ilin ədəbi yekunlarının təhlilinə həsr olunmuşdur. Başa çatmış ili muxtar respublikanın ədəbi qüvvələri üçün uğurlu sayan müəllif bu baxımdan səciyyəvi məqamlara diqqət yönəltmiş, xüsusən şairlərdən Hüseyn Razinin “Səsləşən dağlar”, Adil Qasımovun “Pıçıltılar”, nasir Möhsün Möhsünovun “Süd haqqı” kitabları üzərində dayanmış, onların əsas tematikasını və bədii məziyyətlərini aydınlaşdırmışdır. Onu da deyək ki, M.Nəsirli A.Qasımovun adı çəkilən kitabına ayrıca məqalə də həsr etmişdi (“Şərq qapısı” q., 1970, 5 yanvar). M.Nəsirli ayrı-ayrı şair və yazıçıların yaradıcılığına da ədəbi-tənqidi məqalələr həsr etmişdir. Məsələn, onun 1969-cu ildə yazdığı “Yaradıcılıq yollarında” məqaləsi yazıçı Hüseyn İbrahimovun zəngin sənət aləminə müfəssəl elmi baxışla səciyyələnir. M.Nəsirli onun nəsr və dramaturgiya sahəsində ciddi uğurları kimi “Sabahın sorağında” romanı, Ü.Hacıbəyova həsr etdiyi “Ölməz mahnılar” kinopovesti, həmçinin “İtirilən sağlıq”, “Torpağın övladları” pyesləri, onların ideya-bədii xüsusiyyətləri barədə yığcam elmi fikirlər söyləmişdir [189]. Tənqidçinin “Şairin 83 töhfəsi” resenziyasında [191] isə Naxçıvan ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi Əliyar Yusiflinin “İllər ömürdən gedir” kitabındakı əsərlərə obyektiv münasibət ifadə olunub. Kitabdakı əsərləri ümumiləşdirib qiymətləndirən Müzəffər Nəsirli “Dostlarıma” və bəzi belə şeirlərdəki poetik deyimin zəifliyini, “Ürək sevərsə” pyesinin müxtəlif pərdələrindəki qeyri-inandırıcı epizodları da diqqətdən qaçırmayıb. M.Nəsirlinin “İnsanlara sözüm var” resenziyasında isə (“Şərq qapısı” q., 1973, 16 avqust) şair Cavad Cavadlının eyniadlı kitabının əsas məziyyətlərinə nəzər salınmışdır. M.Nəsirlinin 1975-ci ildə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc edilmiş “İnanırıq ki” adlı məqaləsi [192] Naxçıvanda yaşayan istedadlı şair-dramaturq Hüseyn Razinin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. M.Nəsirli onun şeir və poemalarının mövzu dairəsini, ideya istiqamətini yüksək qiymətləndirmiş, xüsusən əsərlərdəki müasirlik keyfiyyətlərini və dolğun sənətkarlığı təqdir etmişdir. Şairin vətəndaşlıq lirikasına da ayrıca diqqət yetirilmişdir. Bunlarla yanaşı, H.Razinin “Həyəcanlı gecə” povesti, “Odlu diyar”, “Arxalı dağlar” kimi pyesləri də məqalədə Naxçıvan ədəbi mühitinin uğurları kimi dəyərləndirilmişdir. Əlavə olaraq deyək ki, M.Nəsirlinin “Şərq qapısı” qəzetində dərc etdirdiyi (1975, 15 fevral) “Vətənpərvər şair” məqaləsi də H.Razinin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında özünəməxsus mühüm xidmətləri olan xalq yazıçısı, “Şöhrət” ordenli Hüseyn İbrahimovun qələmindən dəyərli nəsr və dram əsərləri ilə yanaşı, bir sıra ədəbi-tənqidi məqalələr də çıxmışdır. “Ədəbiyyatşünaslıqda ideya saflığı uğrunda” (“Ədəbiyyat qəzeti”, 24 noyabr 1952), “Çiçəklənən mədəniyyətimiz” (“Ədəbiyyat və incəsənət” q., 17 oktyabr 1964) kimi ümumiləşdirici məqalələri ilə yanaşı, S.Vurğun haqqında “Xalqımızın sevimli şairi” (“Şərq qapısı” q., 7 may 1956), A.Şaiq barəsində “Qocaman yazıçımız” (“Şərq qapısı” q., 24 fevral 1956), S.Rəhimova həsr olunmuş “Onun yaradıcılıq çeşmələri” (“Şərq qapısı” q., 2 aprel 1960), həmçinin rus ədibi M.A.Şoloxovla görüşündən, onun “Sakit Don” epopeyasının ideya-bədii məziyyətlərindən bəhs edən “Görkəmli sovet yazıçısı” (“Şərq qapısı” q., 25 may 1955) məqalələri müasiri olan ayrı-ayrı məşhur ədiblərin yaradıcılığına dərin bələdlikdən yoğrulmuşdur. 84 Naxçıvanda yaşayıb-yaradan bəzi sənətkarların 1950-1960-cı illərdəki əsərlərini təhlil edib dəyərləndirməyə də təşəbbüs göstərən H.İbrahimov “Mənim arzum” resenziyasında şair Əkbər Məftunun eyniadlı şeirlər kitabı barədəki mülahizələrini ifadə etmiş [132], “Baharın sözü” məqaləsində isə [133] istedadlı şairə Kəmalə Ağa-yevanın yeni kitabı barədə fikirlərini ədəbi ictimaiyyətə çatdırmışdır. Hər iki resen-ziya ümumən müsbət xarakterdə olub adı çəkilən müəlliflərin yaradıcılıq axtarışla-rına ədəbi fikirin münasibəti kimi maraq doğurur. Onu da deyək ki, Əkbər Məftunun kitabındakı nümunələrin bir qisminin poetik cəhətdən zəifliyi müqabilində resenziya-nın təqdiredici ovqatı müəyyən qədər uyğunsuz görünür. H.İbrahimov 1970-1980-ci illərdə yazdığı məqalə və resenziyalarda Naxçıvan ədəbi mühitinin nümayəndələrinin yaradıcılığına daha çox diqqət yetirmişdir. “Səsləşən dağlar” resenziyası (“Şərq qapısı” q., 1971, 21 fevral) H.Razinin eyniadlı şeirlər kitabına həsr olunub. “Şərq qapısı” qəzetinin 10 iyun 1976-cı il tarixli sayında dərc olunmuş “İstedadlı, məharətli” məqaləsində isə H.İbrahimov Naxçıvanda yaşayıb-yaradan bir sıra sənət müasirlərinin yaradıcılıq axtarışları, diqqətəlayiq yeni əsərləri, o cümlədən gənc şair və yazıçıların uğurları barədə söz açmış, ədəbi-tənqidi dəyərləndirmələr aparmışdır. Yazıçı-tənqidçinin “Gənclik nədir, dinclik nədir?” məqaləsi isə (134) o zaman poeziya sahəsində ilk ciddi addımlarını atan gənc şair Vaqif Məmmədovun şeirlərinə həsr olunmuşdur. Vaqifin özünəməxsus duyum və deyim tərzini, orijinal poetik yozumlarını vurğulayan müəllif “Günəş”, “Acı”, “Buludlar” və s. şeirlərini təhlil etmiş, onların ideya-bədii məziyyətlərini müsbət qiymətləndirmişdir. Hüseyn İbrahimovun 1979-cu ildə yazdığı “Vətəndaşlıq borcumuz” adlı ədəbitənqidi məqaləsi (135) toxunulan problemlərin aktuallığına görə daha çox diqqəti çəkir. Məqalədə Naxçıvanda yaşayıb-yaradan şair, yazıçı və dramaturqların (Hüseyn Razi, Əliyar Yusifli, Müzəffər Nəsirli, Adil Qasımov, Kəmalə Ağayeva və s.) 1970-ci illərdə qələmə aldıqları müxtəlif janrlı əsərləri təhlil olunmuş, onların mövzu, ideya xüsusiyyətləri, sənətkarlıq səviyyəsi barədə əsaslı fikirlər söylənilmişdir. 85 H.İbrahimovun 1980-ci illərdə yazdığı “İlhamlı poeziya yollarında” (136), “Torpağa inamın bəhrəsi” (137) adlı ədəbi-tənqidi məqalələri də Naxçıvan ədəbi mühitinin istedadlı təmsilçilərinin yaradıcılığına həsr olunmuşdur. İlk məqalədə tanınmış qələm sahibi Hüseyn Razinin dolğun sənət axtarışlarına nəzər salan H.İbrahimov Vətəndən, onun füsunkar gözəlliklərindən, yüksək mənəviyyatlı insanlarından ilham alan şairin əsərlərindəki humanizm, xəlqilik, vətənpərvərlik duyğularının bədii təcəssümünü önə çəkmişdir. Məqalədə H.Razinin poeziyası ilə yanaşı, dramaturgiyasına da diqqət yetirilmiş, “Arxalı dağlar”, “Günəş”, “Haray səsi” pyesləri ümumən müsbət qiymətləndirilmişdir. Həmin pyeslərin mövzusu, dramaturji konflikti, bitkin xarakterləri barədəki müfəssəl fikirlər diqqəti çəkir. H.İbrahimov onu da vurğulayırdı ki, şairin “Cokondanın təbəssümü”, “Nazim Hikmətin məzarı”, “Aman ovçu, vurma məni” kimi şeirlərində “bütün dünyanın taleyindən nigarançılıq, xalqların sülh arzuları səmimi bir ahənglə təsvir və tərənnüm edilmişdir”. “Torpağa inamın bəhrəsi” məqaləsi isə Elman Həbibin yeni nəşr olunmuş “Yoluma çıx” kitabı haqqındadır. Şairin kitabdan-kitaba təkmilləşdiyini təqdir edən məqalə müəllfi bu fikirdə idi ki, “gənc şairin yaradıcılıq axtarışları uğurludur, poetik tapıntıları ürəyə yatımlıdır”, onun “poetik gələcəyinə inam güclüdür”. Sonrakı axtarışları E.Həbibin özünəməxsus dəst-xətt sahibi olduğunu daha genişliyi ilə göstərdi. Naxçıvanda yaşayan şair və yazıçılar sırasında ədəbi tənqidlə ən çox Hüseyn Razi məşğul olmuşdur. Filologiya üzrə elmlər doktoru Fərman Xəlilovun hazırlayıb çap etdirdiyi biblioqrafiyadan görünür ki, H.Razi 1950-80-ci illərdə “Şərq qapısı” qəzetində müxtəlif ədəbi mövzularda çoxsaylı məqalə və resenziya dərc etdirmişdir [122, s.78-110]. Lakin bunlar indiyədək araşdırılmayıb. Hətta şairin yaradıcılığına həsr olunmuş monoqrafik tədqiqatda onun bu sahədəki fəaliyyəti barədə cəmi iki cümlə verilib: Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|