Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
kollegiyasının 20 noyabr 2009-cu il tarixli
29 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
GÜRZƏ İLANI VƏ GÜRZƏKİMİLƏR
FƏSİLƏSİNİN DİGƏR İLANLARININ
ZƏHƏRİ İLƏ KƏSKİN İNYEKSİON
ZƏHƏRLƏNMƏLƏRİN DİAQNOSTİKA
VƏ MÜALİCƏSİ ÜZRƏ
KLİNİK PROTOKOL
Bakı - 2009
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
2
54.194
G 96
G 96 Gürzə ilanı və gürzəkimilər fəsiləsinin digər ilanlarının
zəhəri ilə kəskin inyeksion zəhərlənmələrin diaqnostika
və müalicəsi üzrə klinik protokol – 16 səh.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai
səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə Tədbirlər proqramı
əsasında tərtib edilmişdir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru:
C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin direktoru
Klinik protokolun tərtibçilər heyəti:
V.Əzizov – ATU-nun II Daxili xəstəliklər kafedrasının müdiri,
t.e.d., professor
İ.Əfəndiyev – ATU-nun II Daxili xəstəliklər kafedrasının
assistenti, t.e.n.
A.Əhmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar
Mərkəzinin Tibbi keyfiyyət standartları şöbəsinin həkim-
metodisti
Rəyçi:
A.Maqsudov – Səhiyyə Nazirliyi Bakı Baş Səhiyyə İdarəsinin
Kliniki Tibbi Mərkəzin Toksikologiya şöbəsinin müdiri, t.e.n.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri
Sübutların
etibarlılıq
dərəcəsi
Sübutların mənbələri
(elmi tədqiqatların tipləri)
Ia
Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya
randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT)
alınmışdır
Ib
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır
IIa
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqatdan alınmışdır
IIb
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-
eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
III
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli,
korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların öyrənilməsi)
alınmışdır
IV
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə
əsaslanmışdır
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası
Tövsiyənin
etibarlılıq
səviyyəsi
Tövsiyənin əsaslandığı sübutların
etibarlılıq dərəcəsi
A
• RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi,
sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun
populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv
ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
• Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.
B
• Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların
yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
• Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli
tədqiqat, yaxud
• Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
• Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
C
• Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və
ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
• Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan
və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
• Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
D
• Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
• Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
• Ekspertlərin rəyi.
• Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının
göstəricisidir.
• Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
6
İxtisarların siyahısı:
AlAT –
alaninaminotransferaza
AsAT
– aspartataminotransferaza
DDL sindrom – disseminasiya olunmuş damardaxili laxtalanma
EKQ –
elektrokardioqrafiya
Lİİ
– leykositar intoksikasiya indeksi
OM
– orta molekulların səviyyəsi
XBT-10 –
Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı, 10-cu baxış
RİTŞ
– reanimasiya və intensiv terapiya şöbəsi
RKT
– randomizasiya olunmuş tədqiqat
ÜST
– Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
Protokol ilkin səhiyyə səviyyəsində çalışan həkimlər,
toksikologiya, reanimasiya və intensiv terapiya, cərrahiyyə
şöbələrinin həkimləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Pasiyent qrupu: gürzə ilanı və ya gürzəkimilər fəsiləsindən olan
digər ilanın çalmasına məruz qalmış şəxslər.
Protokolun məqsədi: gürzə ilanı və gürzəkimilər fəsiləsinin digər
ilanlarının zəhəri ilə kəskin inyeksion zəhərlənmələrin diaqnostikası,
müalicəsi və profilaktikası ilə bağlı sübutlu təbabət prinsiplərinə
əsaslanmış dəqiq tövsiyələrin işlənib hazırlanması.
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Gürzə (Vipera lebetina) və gürzəkimilər (Viperidae) fəsiləsinin
digər ilanlarının zəhəri orqanizmə göstərdiyi təsirə görə
hemovazotoksik zəhərlər qrupuna aid edilir.
Zəhərin toksikoloji xüsusiyyətləri: gürzə zəhərinin əsas toksik
effektləri – hemotoksik, sitotoksik, yerli ödem-nektrotik, immunotoksik,
daxili üzvlərə birbaşa toksik təsir.
Epidemiologiya
ÜST-nin məlumatlarına görə dünyada hər il 5 milyona qədər
insan ilan çalmasına məruz qalır, onlardan təxminən 100 000
nəfərində bu ciddi nəticələrə səbəb olur. Hər il 30 000-ə yaxın insan
Asiyada, təqribən 1000 nəfər Afrikada və bir o qədər də Latın
Amerikasında zəhərli ilanların sancmasından ölür. Amerika
Birləşmiş Ştatlarında hər il 45-50 min insanı ilan sancır, onlardan
təxminən 7 minini zəhərli ilanlar təşkil edir. Ancaq tibbi yardımın
yaxşı təşkil olunması səbəbindən il ərzində yalnız 9-15 halda bu
ölümlə nəticələnir.
İlan çalmalarına əsasən kənd təsərrüfatı işçiləri və uşaqlar məruz
qalır. Uşaqlar üçün toksik təhlükə xüsusilə ciddi hesab edilir.
XBT-10 üzrə təsnifat
T63 – Zəhərli heyvanlarla kontaktla əlaqədar toksik effekt
T63.0 – ilan zəhəri ilə
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
Gürzəkimilər fəsiləsinə aid olan ilanların çalmasının ağırlıq
dərəcəsinin təyini:
Ağırlıq dərəcəsi
Əlamətlər
0 ağırlıq dərəcəsi (yüngül
dərəcə)
hemorragik şiş lokal xarakterdə
olur, yaxındakı oynaqdan yuxarı
yayılmır
I dərəcə (orta ağır dərəcə)
şiş dirsək (diz) oynağından yuxarı
qalxır
II dərəcə (ağır dərəcə)
şiş bütün ətrafa yayılır
III dərəcə (həddən artıq ağır
dərəcə)
şiş ətrafın sərhədlərindən kənara
çıxır, qarına, kürəyə, döş qəfəsinə,
boyuna, gövdənin əks tərəfinə keçir
Diaqnozun ifadəsi:
Gürzə (gürzəkimilər fəsiləsinə aid ilan) zəhəri ilə kəskin
inyeksion zəhərlənmə (ağırlıq dərəcəsini göstərməklə).
DİAQNOSTİKA
Simptomlar
►
İlan çalma yerində güclü ağrı və şişkinlik;
►
İlan çalma yerində və onun ətrafında ağrıların və hemorragik
ödemin get-gedə artması;
►
Seroz və ya seroz-irinli möhtəviyyatlı qovuqların əmələ gəlməsi,
hərəkətin məhdudlaşması, nekrozlar;
►
Limfangit, limfadenit;
►
Zəhərin qanın V və X laxtalanma amillərinə və protrombinə
aktivləşdirici təsiri nəticəsində ağır koaqulopatiya, DDL sindrom;
►
İmmunodepressiv vəziyyət;
►
Toksiki hepato-nefropatiya, ürək-qan damar çatışmazlığı.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9
Hospitalizasiyaya qədərki mərhələdə diaqnostik tədbirlər
►
Anamnestik məlumatların qiymətləndirilməsi.
►
Klinik məlumatların qiymətləndirilməsi (ilan çalmanın yerli
əlamətləri – ilanın 2 dişinin yeri, ağrı, şişkinlik; zədələnmiş
ətrafın hərəkət zamanı ağrılı olması, arterial hipotenziya).
►
Status lokalis-in qeydi. Şişin ölçülərinin və müayinə vaxtının
qeyd edilməsi, şişin səviyyəsinə hər saatdan bir nəzarət. (C)
Hospitalizasiya mərhələsində (toksikologiya şöbəsi)
diaqnostik və müayinə tədbirləri
►
Klinik məlumatların qiymətləndirilməsi (yuxarıdakı bölmədə
qeyd edilənlərlə bərabər, həyati vacib funksiyaların müayinəsi).
(C)
►
Xəstədə zəhərin sistemli təsiri qeyd edildikdə, o RİTŞ-yə
yerləşdirilməli və burada xəstənin həyati vacib funksiyalarına
monitor müşahidə təmin olunmalıdır.
►
Turşu-qələvi müvazinətini, qanın su-elektrolit tərkibini, mərkəzi
venoz təzyiqi müəyyənləşdirmək.
►
Koaquloqrammanın göstəricilərinə görə koaqulopatiyanın
dərəcəsini qiymətləndirmək.
►
İstənilən ağırlıq dərəcəsində zəhərin sistem təsirini dəqiqləşdirmək
üçün qanın, sidiyin klinik analizi, qan qrupu və Rh-faktorun
təyini, sidikdə sərbəst Hb, qanda qlükoza, qalıq azot, ALT, AST,
bilirubin, kreatinin, sidik cövhəri miqdarını, plazmada zülal
səviyyəsini təyin etmək.
►
Leykositar intoksikasiya indeksi (Lİİ), orta molekulların
səviyyəsi (OM), intoksikasiyanın yekun indeksinin müəyyən
olunması.
►
İmmunoqramma – T-limfositlər (helper və supressorlar), B-
limfositlər, A, M, G, E immunoqlobulinlər sinfi, dövr edən
immun komplekslərin səviyyəsinin təyin edilməsi.
►
EKQ. Mərkəzi hemodinamikanın göstəricilərinin təyini.
►
Ehtiyac olarsa – cərrahın baxışı.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
10
MÜALİCƏ
Müalicə ancaq stasionar şəraitdə aparılmalıdır!
İlan çalma zamanı ilkin tədbirlər
►
Ətrafın immobilizasiyası (ilan çalan ətrafın yaxınlığına şina
qoymaq) (A).
►
Zədələnmiş şəxsi uzadaraq, rahat şəraitin yaradılması,
hərəkətlərin məhdudlaşdırılması (B).
►
Nitrofural (Furasilin) məhlulu ilə yaranın işlənməsi, şiş
nahiyəsinə aseptik quru sarğının və ya hipertonik duz məhlulu ilə
steril sarğının qoyulması.
►
İlan çalma yerindən yuxarıda sirkulyar novokain blokadası
(Vişnevski üsulu ilə) 0,5-1,0%-li novokain məhlulundan 50 ml-ə
qədər.
►
Periferik və ya mərkəzi venanın kateterizasiyası, venadaxilinə
dekstran (reopoliqlükin) 400 ml, fizioloji və ya poliion məhlullar
(Ringer, Hartman, trisol, asesol və s.) 400-500 ml (B); qlükoza-
novokain qarışığı – 500 ml 5%-li qlükoza + 50 ml 0,5-2%-li
novokain.
►
Heparin 5000 V venadaxilinə.
►
Prednizolon 30-60 mq venadaxilinə.
►
Metamizol-natrium (analgin) 2,0 mq əzələdaxilinə.
►
Difenhidramin (dimedrol) 1,0 ml əzələdaxilinə.
►
Gürzə zəhəri əleyhinə spesifik zərdabın vurulması: 3000 V –
həddən artıq ağır dərəcəli zəhərlənmədə; 2500 V – ağır dərəcəli
zəhərlənmədə; 1500 V – orta ağır dərəcəli zəhərlənmədə. Zərdab
Bezredko üsulu ilə vurulur (əvvəlcə 0,1 ml dəri içi, 20-30 dəq
sonra 0,2 ml dəri altına, 20-30 dəq sonra isə qalan miqdarı
əzələdaxilinə, ağır vəziyyətlərdə isə 400 ml fizioloji məhlulda
venadaxilinə damcı üsulu ilə vurulur).
►
İlan çalmış xəstənin təcili şəkildə, uzanmış vəziyyətdə
ixtisaslaşdırılmış stasionara aparılması (A). Xəstəni aparmazdan
əvvəl əzələ daxilinə 10-20 mq diazepam vurulmalıdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11
DİQQƏT!
Zərdabın istifadəsi zamanı cəld və ləng tipli allergik reaksiya
əmələ gələ bilər, ona görə də zərdab vurmazdan qabaq
antihistamin və hormonal dərman vasitələri (məsələn: H
B
1
B
histamin reseptorları blokatorlarından dimedrol 0,5-1 mq/kq, H
B
2
B
tipindən famotidin 40 mq v/d; 30-60 mq prednizolon
əzələdaxilinə). (C)
Zərdab vurularkən xəstənin huşuna, qan təzyiqinə, səpgilərin
olmasına nəzarət çox vacibdir.
Anafilaktik reaksiyanın ilk əlamətləri yaranan kimi zərdabın
vurulmasını dərhal dayandırmaq və anafilaktik reaksiyaya qarşı
müalicə tədbirlərinə başlamaq lazımdır. Həmçinin, əl altında
həmişə 0,1%-li hazır adrenalin məhlulu saxlanmalıdır.
Adrenoblokator qəbulu fonunda anafilaksiya və ya anafilaktik
reaksiya inkişaf edən xəstələr xüsusi ilə təhlükəli hesab edilirlər.
Zərdab vurulandan sonra xəstə ən azı 2 gün stasionar şəraitdə
müşahidə altında olmalıdır. Zərdab vurulduqdan sonra meydana
çıxan gecikmiş ağırlaşmalardan “serum xəstəliyini”, sistemli
vaskulit, miokardit, qlomerulonefrit, sinir sisteminin zədələnməsini
göstərmək olar.
İlan çalma zamanı ilkin yardım göstərərkən diqqət yetirilməsi
zəruri olan məsələlər
►
İlan çalan ətrafa sıxıcı sarğı qoymaq, ilan çalan yeri yandırmaq,
kəsiklər aparmaq, ilan çalan yerə buz qoymaq qəti əks-
göstərişdir. (A)
►
Əgər xəstədə ilanın dişlərinin izi görünürsə, hətta zəhərlənməyə
xas sistem və yerli əlamətlər olmasa belə xəstə hospitalizasiya
edilməli və ən azı 12 saat ərzində müayinə və müşahidə
olunmalıdır.
►
Səhvən qoyulmuş sıxıcı sarğının spesifik zərdab vurduqdan sonra
açılması tövsiyə edilir.
►
Yaradan zəhərin sorulması az effektlidir (20%-dən çox zəhəri
sormaq olmur). Yalnız birinci 5-10 dəqiqə ərzində zəhəri sormaq
olar və buna ancaq ağız boşluğunda yara, sıyrıntı, kariyes dişlər
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12
olmadıqda icazə verilir. Zəhərin sorulması üçün yaxşı olar ki,
xüsusi ekstraktordan istifadə olunsun. (D)
►
Zərdabı gürzə zəhəri ilə zəhərlənmənin müalicəsində universal
vasitə hesab etmək olmaz. Zərdabı profilaktik məqsədlə
zəhərlənmə əlamətləri cüzi olan xəstələrə vurmaq tövsiyə
edilmir. Zərdabı zəhərin sistem təsiri ortaya çıxdıqda, yəni huşun
pozulması, koaqulopatiya, şişin artması hallarında vururlar.
Hospital mərhələ (toksikologiya şöbəsi)
İntensiv terapiya
►
Zərdabın yeridilməsi (əgər xəstəyə zərdab vurulmayıbsa və ya
kifayət qədər vurulmayıbsa, bu şərtlə ki, ilan çalmadan 1 gündən
az vaxt keçmiş olsun).
►
Detoksikasion plazmafarez. Təmizlənmiş plazmanın ümumi
həcmi bədən kütləsinin hər kq-na 25-30 ml təşkil edir. Seansların
sayı 3-dən 4-ə qədər.
►
Hiperbarik oksigenasiya 1,0 atm təzyiqdə – 60 dəqiqə, kurs – 10
seansa qədər. (C)
►
İnfuzion terapiya: qlükoza-insulin və qlükoza-novokain qarışığı,
reopoliqlukin, poliqlükin, jelatinol, hemodez, 10-20%-li albumin
məhlulu, 5%-li qlükoza, elektrolitlər (Ringer, Hartman).
►
Sürətləndirilmiş diurez. Furosemid 40-80 mq v/dax. Su balansı
və diurezə nəzarət.
►
Hemotransfuziya. Köçürülən qanın, plazmanın həcmi zəhər-
lənmənin ağırlığına, son qansızmaya, qan tərkibinin və
laxtalanmanın pozulma səviyyəsinə uyğun müəyyənləşdirilir.
Ağır zəhərlənmədə I gün ərzində 1000 ml-ə qədər qan və ya
plazma köçürülür.
►
Metabolik asidozun korreksiyası: 6 ml 8,4%-li Na
B
2
B
CO
B
3
B
x0,3
bədən kütləsi (kq).
►
Ürək çatışmazlığı olarsa: ürək qlikozidləri (0,05%-li strofantin,
0,06% -li korqlikon), həmçinin Ca-qlükonat 10% - 10,0 ml.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13
►
Heparinizasiya. Qanın laxtalanmasının nəzarəti altında gündə 15-
20000 V heparin vurmalı.
►
Vitaminoterapiya: C, B
B
1
B
, B
B
6
B
, B
B
12
B
, E, kokarboksilaza, askorutin,
polivitaminlər.
►
İkincili infeksiyanın profilaktikası üçün geniş spektrli antibiotik.
►
Qlükokortikoid: prednizolon 30-120 mq/gün, deksametazon 4-16
mq/gün.
►
Simptomatik müalicə: analgetik, antihistamin dərman vasitələri,
natrium-tiosulfat 10-15 ml/gün, pentoksifillin (trental) 5 ml v/d
(100 ml fizioloji məhlulda).
►
Hepatoprotektor dərman vasitələri: α-lipoy və ya tiokt turşusu,
essensiale 5-10 ml/gün, ademetionin (heptral) 5-10 ml/gün və s.
►
Yaranın yerli müalicəsi: furasilin tamponu, aseptik sarğı,
qovuqların deşilməsi, nekrotik toxumaların kəsilməsi, fleqmona
və abseslərin açılması, onların üzərinə məlhəmli (iruksol,
levomekol, troksevazin, essaven-gel) sarğı qoyulması. Hipertonik
duz məhlulu ilə steril sarğı qoymaqla şiş nahiyəsinə punksion
drenaj tətbiq etmək olar.
►
Pəhriz – masa №5 və ya №7.
Mümkün olan ağırlaşmalar
►
Disseminasiya olunmuş damardaxili laxtalanma sindromunun
inkişafı, ikincili anemiya.
►
Kəskin ürək-qan damar çatışmazlığı.
►
Toksik hepatopatiya.
►
Toksik nefropatiya.
►
Limfangit, limfadenitin inkişafı.
►
Gec sağalan yara, ətrafın nekrozunun inkişafı, ətrafın qanqrenası.
►
Tromboflebit, osteomielit, zədələnmiş ətrafların oynaqlarında
deformasiya və ankilozların inkişafı.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
Kəskin inyeksion gürzə zəhəri ilə zəhərlənmədə
stasionar müalicəsinin davam etmə müddəti
►
Yüngül dərəcədə: 7 günə qədər
►
Orta ağır dərəcədə: 7-14 gün
►
Ağır dərəcədə: 14-21 gün
►
Həddən artıq ağır dərəcədə: 21 gündən çox.
Dispanserizasiya və reabilitasiya
►
Ən azı 1 ay ərzində ilan çalmış ətrafa verilən yükü
məhdudlaşdırmaq.
►
Troksevazin və ya essaven-gel məlhəmi yerli tətbiq etmək.
►
Polivitamin (sentrum, yunikap M, teravit, oliqovit və s.) 1 həb x
gündə 1 dəfə – 30 gün.
►
Enzimoterapiya – vobenzim 6 həb x 4 dəfə – 30 gün və ya
floqenzim 2 həb x 3 dəfə – 30 gün.
►
Əlavə 2 həftəlik iki müalicə kursu təyin olunur:
I kurs:
Asetilsalisil turşusu (aspirin) – 100-150 mq gündə 2 dəfə – 14
gün.
Eskuzan – 2 kapsul x 3 dəfə – 14 gün.
Troksevazin – 2 kapsul x 3 dəfə – 14 gün.
II kurs:
Pentoksifillin (trental) 1-2 həb x 3 dəfə – 2 həftə.
Detroleks – 1-2 həb x 3 dəfə – 2 həftə.
Askorutin – 1-2 həb x 3 dəfə – 2 həftə.
Qeyd: Adekvat reabilitasiya üçün xəstəxanadan çıxandan sonra 1
il ərzində dispanser müşahidə məqsədəuyğundur.
Müalicənin nəticəsinə olan tələblər
İlan çalan ətrafda hərəkətin bərpası, ağrı sindromunun, limfangit
və limfadenitin aradan qalxması. Koaquloqrammanın,
immunoqrammanın, intoksikasion indeksin, qara ciyər və böyrəyin
vəziyyətinin funksional göstəricilərinin normallaşması.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
15
İLAN SANCMALARIN PROFİLAKTİKASI
►
Bilmək lazımdır ki, adətən ilanlar insanlara qarşı ilk olaraq
aqressivlik göstərmirlər.
►
Ən çox hallarda ilan insana özünü qorumaq məqsədi ilə hücum
edir (ilana toxunanda, dalınca qaçanda, tapdalayanda, altında ilan
olan daşı qaldıran zaman və s.).
►
Təhlükəli sahələrdə (meşə, çöllük, daş karxanası və s.) insan
ehtiyatlı olmalı, bağlı çəkmələrdən istifadə etməlidir, uzun
çubuqla təhlükəli yerlər yoxlanılmalıdır.
►
Uşaqlar ilanlar haqqında maarifləndirilməli, ilanla rastlaşanda
davranış qaydaları barədə məlumatlandırılmalıdırlar.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
16
Ədəbiyyat:
1. Brent J., Wallace K. L., Burkhart K. K. et al. Critical Toxicology
Care. Elsevier Mosby. 2005. 1690 p.
2. Clinical Protocol Management of Snakebite. Ministry of Health
Malaysia 2008. 14 p.
3. Gregory Juckett, M.D., M.P.H., and John G. Hancox, M.D.
Venomous Snakebites in the United States: Management Review
and Update. American Family Physician April 1, 2002 / volume
65, number 7
4. Guidelines for the Clinical Management of Snake bites in the
South-East Asia Region. World Health Organization 2005
5. First aid: 2005 International Consensus Conference on
Cardiopulmonary Resuscitation and Emergency Cardiovascular
Care Science with Treatment Recommendations.
Circulation 2005 Nov 29;112(22 Suppl):III115-25.
6. Jeff J. Boyd, MBBS, UIAGM; Giancelso Agazzi, MD; Dario
Svajda, MD; Arthur J. Morgan, MBBCh; Silvia Ferrandis, MD;
Robert L. Norris, MD. Venomous Snakebite in Mountainous
Terrain: Prevention and Management. Wilderness &
Environmental Medicine 18(3):190-202. 2007
7. Syed Moied Ahmed, Mohib Ahmed, Abu Nadeem, Jyotsna
Mahajan, Adarash Choudhary, and Jyotishka Pal. Emergency
treatment of a snake bite: Pearls from literature. J Emerg Trauma
Shock 2008 Jul-Dec; 1(2): 97-105.
8. Азизов В. А., Эфендиев И. Н. Неотложная помощь при
острых
отравлениях
ядом
гюрзы.
Методические
рекомендации. Баку. 2001. 20 с.
9. Лужников Е. А., Костомарова Л. Г. Острые отравления. М:
Медицина, 2000, 434 с.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Dostları ilə paylaş: |