Asr oshgan asarlar

rixi, u davm ing sotsial qiyofasi, u davr jamiyatining xarakteri, urf-odati,
xulq-atvori bilan tanishishga t o ‘g ‘ri keldi. K o‘p tarixiy faktlar, m ateriallami
yig'dim, ulam i tahlil etib, m ag'zini chaqish uchun chuqur his etishga,
o ‘ylashga boshladim. Bu ishga shu qadar g‘arq bo'lgan edim ki, romanning
ish plani qog'ozda yo ‘q edi. U m ening ko‘nglimda, yodim da edi, butun
borlig'imni band etgan edi. Yursam-tursam hamisha N avoiyni o'ylar edim.
Uning ma’nodor, aqlli ko'zlari, xushfe’l, rahmdil, olijanob qiyofasi, asi,
pok, ulug‘ qalbini his etardim, ko‘z o'ngim da ko‘rardim...»
Bundan besh yuz yil ilgari yashab o'tgan insonni bunday aniq va
yaqqol «ko'rish» uchun uzoq yiUar mobaynida tarixiy davm i, N avoiy ha­
yoti va ijodini o'rganishning o'zigina kifoya qilmaydi. Buning uchun yana
yozuvchi o ‘z qalbining «antennalari»ni o'sha davrga, muhitga, o 'z xayoli-
ni zabt etgan o ‘sha siym oga sozlay olishi, uning nafasini tuyishi ham
lozim . Shundagina olis asrlarda ro‘y bergan voqealar g'ayritabiiy bir
kuch — san’at yordamida, Oybek singari yozuvchilar tufayli, bizning ko‘z
oldimizda butun jozibasi bilan gavdalanadi.
N avoiy, Oybek nazdida, asi, pok, ulug‘ qalbli inson. 
X V asrdagi
Xurosonnigina emas, balki butun o ‘zbek xalqi tarixini quyosh kabi yoritib
turavchi daho. U o ‘z zam oni va zamondoshlaridan bir necha asrlarga
ilg'orlab ketgan va u lam i kelajak sari, adolatli, m a’rifatli, saodatli zamon-
lar sari yetaklagan siym o. B iz quyoshning bolalik kezlarini bilmaganimiz
491

---

va tasaw ur etmaganimiz kabi, Oybek ham roman yozilgan vaqtda
N avoiyning bolalik va yigitlik fasliga nazar tashlashni o ‘ziga munosib