Andijon Mashinasozlik Instituti Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti myamt yònalishi 4-kurs k 05 20-guruh talabasi Abdurahmonova Ruqiyaxonning Mashinasozlik materiallari fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Andijon Mashinasozlik Instituti Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti MYaMT yònalishi 4-kurs K 05 20-guruh talabasi Abdurahmonova Ruqiyaxonning Mashinasozlik materiallari fanidan tayyorlagan mustaqil ishi.

Mavzu:Yeyilishga chidamli po’latlar. Reja: 1.Korroziyabardosh zanglamaydigan po’latlar. 2.Metallarni elektrokimyoviy korroziyasi.

Yeyilishga chidamli po’latlar. Mashinasоzlikda yeyilishga chidamli po’lat sifatida eng ko’p ishlatiladigani G13 markali po’latdir. Bu po’latning tarkibida 1,0-1,3% uglerоd, 13-14% marganets, 0,5% va undan kam kremniy, 0,03% va undan kam оltingugurt, 0,03% va undan kam fоsfоr bo’ladi, bu po’lat Gatfil d po’lati deb ataladi va austenit sinfiga kiradi. Yeyilishga chidamlilik xоssasining yuqоri bo’lishi bilan birga, qattiqligining past, qоvushоqligining esa yuqоri bo’lishi Gatfil d po’lati uchun xоsdir.

Korroziyabardosh-zanglamaydigan po‘latlar deb havo sharoitida, daryo, dengiz suvlarida, tuzlar eritmalarida, ishqor va ba’zi kislotalarda (umuman tashqi muhitda) uy hamda yuqori haroratlarda kimyoviy va elektrokimyoviy yemirilishga - korroziyaga qarshilik ko‘rsata oladigan po‘latlarga aytiladi. Zanglamas po‘latlarda yemirilish nisbatan ancha sekin o‘tadi. Metallarni yemirilish jarayoni ikki xil ko‘rinishda o‘tadi: elektrokimyoviy va kimyoviy. Zangbardosh–korroziyabardosh po‘latlar yuqori legirlangan po‘lat bo‘lib, bunda xrom miqdori Cr˃13% ko‘p bo‘lishi shart. Xrom metall sirtida sustlashtiruvchi himoya plyonkasini hosil bo‘lishini ta’minlaydi.

Umuman olganda, zanglamaydigan po'latdan zanglash oson emas, aslida ba'zi zanglamaydigan po'latdan, ham zanglamaydigan po'latdan, ham kislotaga qarshilik (korroziyaga chidamlilik). Zanglamaydigan po'latdan zangga chidamliligi va korroziyaga chidamliligi zanglamaydigan po'lat yuzasida xromga boy oksidli plyonka (passivatsiya plyonkasi) shakllanishiga bog'liq. Ushbu film metallni tashqi muhitdan ajratib qo'yishi, metallning keyingi korroziyasini oldini olish va o'z-o'zini davolash qobiliyatiga ega bo'lishi mumkin. Zarar ko'rgandan so'ng, po'latdagi xrom va muhitdagi kislorod passiv plyonkani qayta tiklaydi va himoya rolini o'ynashda davom etadi.

Zanglamaydigan po'latning beshta asosiy turi mavjud: 1. Ostenitik zanglamaydigan po'lat magnetizmga ega emas. Vakil po'latga korroziyaga chidamliligini oshirish uchun 18% xrom va bir oz nikel qo'shiladi. Ular keng qo'llaniladi. 2. Ferrit magnitdir va uning asosiy tarkibi xrom bo'lib, nisbati 17% ni tashkil qiladi. Ushbu material yaxshi oksidlanish qarshiligiga ega. 3. Martensit zanglamaydigan po'latlar shuningdek, magnit bo'lib, odatda 13% xrom va tegishli nisbatda uglerodni o'z ichiga oladi, ularni söndürme va temperleme bilan qotib olish mumkin.

4. Dupleks zanglamaydigan po'lat ferrit va ostenitning aralash tuzilishiga ega. Xrom miqdori 18% dan 28% gacha, nikel esa 4.5% dan 8% gacha. Ular xlorid korroziyasiga qarshi turishga yaxshi ta'sir ko'rsatadi. 5. Cho'kma zanglamaydigan po'latdan an'anaviy xrom miqdori 17 ni tashkil qiladi va ma'lum miqdorda nikel, mis va niobiy qo'shiladi. Ular yog'ingarchilik va qarish bilan qattiqlashishi mumkin.

Metallarni tashqi muhit bilan kimyoviy yoki elektrokimyoviy o’zaro ta’sir etishi oqibatida yemirilish jarayoni korroziya zanglash deb ataladi. Konstruktsion materiallar ishlash davrida, ayniqsa, tajovuzkor (agressiv) muhitda yuqori zanglamaslik xossasiga ega bo’lishi lozim. Metallar va ularning qotishmalari ko’proq zanglaydi, chunki, ularning kimyoviy aktivligi va elektr toki o’tkazish qobiliyati yuqori. Korroziyabardosh-zanglamaydigan po’latlar deb havo sharoitida,daryo, dengiz suvlarida, tuzlar eritmalarida, ishqor va ba’zi kislotalarda (umuman tashqi muhitda) uy hamda yuqori haroratlarda kimyoviy va elektrokimyoviy yemirilishga-korroziyaga qarshilik ko’rsatadigan po’latlarga aytiladi.

Metallarni elektrokimyoviy korroziyasi. Elektrokimyoviy korroziya suyuq elektrolitlarda (nam havoda, nam yerda, dengiz va daryo suvlarida, tuz, ishqor va kislota eritmalarida) paydo bo’lib rivojlanadi. Bunda metall bilan elektrolit orasida korroziya toki o’rnatiladi- paydo bo’ladi va tok o’tishi sababi bilan metall eriydi. Elektrolitda metall yuzasi bir xil emas, natijada mikrogalvanikli korroziyali element hosil bo’ladi.

Elektrolit bu himoya plyonkalarini eritishi mumkin va shu bilan korroziyabardoshlikni yomonlashtiradi. Har xil metallarni himoya plyonkalarini erishi har xil elektrolitlarda namoyon bo’ladi.

Metallarning ko‘pchiligi elektrokimyoviy korroziya natijasida yemiriladi. Bunday korroziyaning asosiy mohiyati shundaki, texnikada ko‘pincha tozaligi yuqori bo‘lmagan metallardan, qotishmalardan yasalgan konstruksion qurilmalarda kimyoviy tabiati boshqacha bo‘lgan metallar bilan galvanik juftlar hosil bo’ladi.Bu metallar ko‘p vaqt davomida havodagi namlik, suv va elektrolitlar qurshovida bolishi tufayli elektrokimyoviy jarayon sodir bo’lishiga olib keladi. Masalan, metallarni kavsharlashda asosiy metall tarkibi bilan kavsharlovchi elektrod tarkibi bir xil bolishini ta’minlash deyarli mumkin emas.

Ba’zan ikki metall qismlarini bir-biri bilan ulash uchun ishlatiladigan, bolg‘alanib yassilanadigan tutgichlar (zaklyopka) boshqa kimyoviy tabiatli metalldan yasalgan hol­ larda ham hosil bo‘ladigan galvanik juftlar korroziyani juda jadallashtiradi.