Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild
РЕЗЮМЕ БИОМОРФОЛОГИЯ ЮВЕНИЛЬНЫХ РАСТЕНИЙ
Yüklə 7,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SUMMARY BIOMORPHOLOGY OF JUVENILE PLANTS OF BROMELIADS ( BROMELİACEAE JUSS .) FAMILY
- UOT 581.143
- ƏDƏBIYYAT
- РЕЗЮМЕ ОСОБЕННОСТИ РАЗМНОЖЕНИЯ НЕКОТОРЫХ ДРЕВЕСНО- КУСТАРНИКОВЫХ РАСТЕНИЙ ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ НА АБШЕРОН
- UOT: 582. 734. ABŞERONA INTRODUKSIYA OLUNMUŞ BƏZI ALMA ( MALUS MILL . )
|
РЕЗЮМЕ БИОМОРФОЛОГИЯ ЮВЕНИЛЬНЫХ РАСТЕНИЙ СЕМЕЙСТВА БРОМЕЛИЕВЫХ (BROMELİACEAE JUSS.).
Гасымов Ш.Н., Эфендиев П.М 1 . Центральный ботанический сад НАНА 1 Бакинский Государственный Университет
В статье изучена биоморфология начальной стадии развития ювенильных растений шести видов семейства бромелиевых: Billbergia rosea, Aechmea bracteata, Acanthostachys strobilacea, Puya mirabilis, Pittcairnia xanthocalyx, Dyckia remotiflora.
Ключевые слова: Bromeliaceae Juss., ювенильные растения, биоморфология, органогенез, интродукция
SUMMARY BIOMORPHOLOGY OF JUVENILE PLANTS OF BROMELIADS (BROMELİACEAE JUSS.) FAMILY
Gasimov Sh.N., Efendiev P.M 1 . Central Botany Garden of the ANAS 1 Baku State University
The article studied biomorphology of juvenile plants of six species of bromeliads: Billbergia rosea, Aechmea bracteata, Acanthostachys strobilacea, Puya mirabilis, Pittcairnia xanthocalyx, Dyckia remotiflora in the initial stage of development. Key words: Bromeliaceae Juss., juvenile plants, biomorphology, organogenesis, introduction
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT 581.143
BİTKİLƏRININ TOXUMLA ÇOXALDILMA XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Əliyev E.Y. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı Məqalədə mərkəzi Nəbatat Bağına introduksiya olunmuş Aralıqdənizi florasına aid olan 7 növ ( Spartium junceum L, Padus avium Mill, Laburnum anagiroides Medik., Celtis glabrata Stev.ex Planch., Buplerum fruticosum L., Pyracantha coccinea M. Rome., Crataegus orientalis Pall.ex Bieb) ağac və kol bitkilərin toxumla çoxaldılması öyrənilmişdir. Açar sözlər: Aralıqdənizi florası, introduksiya, ağac və kol bitki, toxumla çoxaldılma
Elmi metodik yolla bitkilərin toxumla çoxaldılması introduksiya işində yaşıllaşdırma və bəzək bağçılıq işlərinin görülməsində əsas amillərdən biridir. Bu bağımdan Abşeronun yaşayış mənəqələrin, park və bağların, yaşıllıqların salınması və bitki örtüyünün zənginləşdirilməsi əhəmiyyət kəsb edir. Abşeronun quru subtropik iqlimi şəraitində yaşıllaşdırma üçün yerli şəraitə daha davamlı, uzunömürlü və dekorativliyə malik introduksiya olunmuş Aralıqdənizi florasına aid olan bəzi ağaç və kol bitki növlərinin toxumla çoxaldılma xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi qarışıya məqsəd qoyulmuşdur. (1)
MATERIAL VƏ METODIKA 2006-2010-ci illərdə Mərkəzi Nəbatat Bağında introduksiya olunmuş Aralıqdənizi florasına aid olan 7 növ ( Spartium junceum L., Padus avium Mill., Laburnum anagiroides Medik., Celtis glabrata Stev.ex Planch., Buplerum fruticosum L., Pyracantha coccinea M. Rome., Crataegus orientalis Pall.ex Bieb.) ağac və kol bitkiləri tədqiqat obyekti kimi götürülmüşdür. Toxumların cücərməsi və kefiyət qiymətləndirilməsi M.K. Firsov , toxumların ilkin səpinə hazırlanma sxemin A.V. Zvirqizd metodikalarına əsasən yerinə yetirilmişdir (2,3,6). NƏTICƏLƏR VƏ MÜZAKIRƏ Tədqiq olunan növlərin toxumları müxtəlif səpilmə dərinliyini və toxumların cücərmə faizinə təsirini öyrənmək məqsədilə payızda Spartium junceum və Padus avium toxumları 20.Xl, Laburnum anagiroides toxumu isə 20.Xl tarixdə müxtəlif dərinliklərdə ( 3,5,8 sm) əkilmişdir. Payızda əkilmiş toxumlardan ən tez spartium junceum və laburnum anagiroides,
tarixkərdən cücərtiləri torpaqdan çıxır. Ümumiyyətlə, öyrənilən növlərdə ən tez (10.lV-28.lV) 3 sm əkilmiş toxumlardan, ən gec isə (18.V-23.V) (5 sm) əkilmiş toxumlardan əmələ gələn cücərtilər torpaqdan çıxırlar. Dərinlik artdıqca cücərtilərin torpaqdan çıxması gecikir. Payızda əkilmiş toxumlardan əmələ gələn cücərtilər Spartium junceum 145-150 gün, padus avium 150-157 gün, Laburnum anagiroides 160-170 gün, Buplerum fruticosum isə 170- 174 gün, Pyracantha coccinea, və Crataegus orientalis 170-174 gün sonra torpaqdan çıxır. Cücərtilərin torpaqdan çıxmasının davametmə müddəti Spartium junceum 37-41, Padus avium 35-43, Laburnum anagiroides 26-37, Celtis glabrata 38-44, Buplerum fruticosum 23- 30, Pyracantha coccinea 28- 39, Crataegus orientalis 37- 41 gün davam edir. Cücərtilərin torpaqdan çıxması ən çox Celtis glabrata (38-44 gün), ən az Buplerum fruticosum (23-30 gün) davam edir (cədvəl 1). AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Payızda əkilmiş Spartium junceum toxumların 90-95%. Padus avium 80-85%, Laburnum anagiroides 70-75%, Celtis glabrata 90-95%, Buplerum fruticosum 80-90 %, Pyracantha coccinea 85- 90 %, Crataegus orientalis 60-70 %-i cücərmişdir. Göründüyü kimi, ən çox çıxış verən Celtis glabrata (90-95%), ən az Crataegus orientalis (60-70 %) olmuşdur. Toxumların basdırılma dərinliyini artdıqca çıxış faizinin azaldığı müşahidə olunur.
Cədvəl 1 Öyrənilən növlərin Abşeron şəraitində payızda müxtəlif dərinlikdə əkilmiş toxumların torpaqdan cücərməsinin göstəriciləri Öyrənilən növlər
Toxumların yığıldığı yer Səpin Səpilən
toxumları n sayı, ədədlə Toxumların cücərmə vaxtı
Cücərtilər ini sayı, ədədlə Cücərmə, %-lə Dərinlik, sm vaxtı
Spartium junceum L. Bakı,
Mərkəzi Nəbatat
bağı 3 20.Xl 100 10.lV-
2323.lV 98
98 5 20.Xl 100 19.lV-28.V 95 95
8 20.Xl
100 23.lV-26.V 48 48
Padus avium Mill.
3 20.Xl 100
25.lV-2.Vl 95
95 5 20.Xl 100 30.lV-5.Vl 79 79
8 20.Xl
100 2.V -24.Vl 47 47
Laburnum anagiroides Medik.
3
100 8.lV-20.V 100 100
5 20.Xl
100 20.lV-28.V 87 87
8 20.Xl
100 5.V-22.Vl 46 46
Celtis glabrata Stev.ex
Panch.
3 20.Xl 100
15.lV-30V 100
100 5 30.Xl 100 23.lV-7.Vl 75 75
8 30.Xl
100 10.V-29.Vl 49 49
Buplerum fruticosum L.
3
100 12.lV-29.V 100 100
5 30.Xl
100 20.lV-8.Vi 69 69
8 30.Xl
100 10.V- 119.1919.Vl 43
44 Pyracantha cccinea M.Roem
3
100 9.lV-22.V 100 100
5 30.Xl
100 26.lV-7.Vl 80 80
8 30.Xl
100 7.V-16.Vl 23 23
Crataegus orientalis Pall.ex
Bieb.
3 30.Xl 100
9.lV-25.V 60
60 5 30.Xl 100 18.lV-5.Vl 62 62
8 30.Xl
100 11.V-23.Vl 42 42
Yazda müxtəlif dərinliyə əkilmiş toxumlardan ən tez (1.V) Spartium junceum (3 sm) əkilmiş toxumların cücərtiləri görünür (cədvəl 2). 3 gün sonra Padus avium 20-24 gün sonra isə Laburnum anagiroides və Celtis glabrata 3 sm dərinliyə əkilmiş toxumların cücərtiləri torpaqdan çıxırlar. Toxumların basdırılma dərinliyi artdıqca payız əkinində olduğu kimi yaz əkinində də cücərtilərin torpaqdan çıxması gecikir. Torpaqdan ən tez (1.V-25.V) çıxan 3 sm- ə, ən gec çıxan isə (7.V.-31) 5 sm-əkilmiş toxumların cücərtiləri olmuşdur. Yazda əkilmiş toxumların cücərtiləri Spartium junceum 37-43 gün , Padus avium 40-46 gün, Laburnum anagiroides 57-66 gün, Celtis glabrata 61-67 gün, Buplerum fruticosum 44-50 gün, Pyracantha coccinea 38- 47 gün sonra torpaqdan çıxırlar. AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
Payız əkinini yaz əkini ilə müqayisə etdikdə görərik ki, yazda əkilmiş toxumlar payızda əkilmiş toxumlara nisbətən az çıxış vermişlər. Spartium junceum yazda əkilmiş toxumlar payızda əkilmiş toxumlara nisbəyən 28-36 %, Padus avium 24-32%, Laburnum
torpaqdan çıxdıxı dövürdə havanın və torpağın temperaturunun yüksək olması cücərtilərin torpaqdan çıxmasını intensivləşdirir. Yaz əkinində cücərtilərin çıxış faizinin payız əkininə nisbətən azalması yaza saxlanmış toxumların keyfiyyətinin aşağı düşməsi və cücərtilərin torpaqdan çıxdığı dövrdə temperaturun nisbətən yüksək olması ilə izah oluna bilər. Cədvəl 2 Öyrənilə növlərin Abşeron şəraitində yazda müxtəlif dərinlikdə əkilmiş bəzi ağac və kol bitkilərin toxumlarının torpaqdan cücərməsinin göstəriciləri. Öyrənilən növlər
Toxumları n yığıldığı yer Səpin
Səpilən toxum -ların
sayı, ədəd-lə
Toxumların cücərmə vaxtı Cücərtilə rini sayı, ədədlə Cücərmə (%-lə)
dərin- lik sm,
vaxtı Spartium junceum L Bakı
3 20.llll 100 1.V-30.V 90 90
5 20.lll
100 4.V-2.Vl 72 72
Padus avium Mill. Bakı
8 20.lll
100 8.V-27.Vl 45 45
3 20.lll
100 4.V-30.V 70 70
Laburnum anagiroides Medik. Bakı 5
100 12.V- 3.Vl 75 75
8 20.lll
100 20.V-9.Vl 46 46
Celtis glabrata Stev.ex
Planch. Bakı
3 20.lll
100 3.V-27.V 93 93
5 20.lll
100 12.V-7.Vl 66 66
Buplerum fruticosum L. Bakı 8
100 17.V-23.Vl 44 44
3 20.lll
100 3.V-27.V 88 88
Pyracantha Coccinea M.Roem Bakı 5
100 8.V-7.Vl 67 67
8 20.lll
100 18.V-27.Vl 43 43
Crataegus orientalis Pall.ex
Bieb. Bakı
3 20.lll
100 3.V-29.V 84 84
5 20.lll
100 11.V-7.Vl 66 66
Tədqiq olunan bu bitkilərin toxumları payızda noyabrın II yarısında və lll yarısında əkdikdə ( 92-96-78-80 %) cücərmə faizi daha çox olur. Öyrənilən bu növlərin toxumlarından əmələ gəlmiş cücərtilərin torpaqdan çıxmasına ongünlüklər üzrə nəzər saldıqda görürük ki, Spartium junceum və Padus avium aprelin II ongünlüyündə temperaturun (ongünlüyün orta temperaturu) 15,2 0 C, Laburnum anagiroides və Celtis glabrata isə mayın III ongünlüyündə temperaturun 20,9 0 C olduğu vaxt torpaqdan çıxmağa başlayır. Cücərtilərin torpaqdan intesiv (kütləvi) çıxması spartium junceum və padus avium mayın I ongünlüyünün II yarısına qədər (temperaturun 17,4-18,2 0 C olduğu vaxt) davam edir. Aparılan tədqiqatların nəticəsi olaraq Aralıqdənizi florasına aid olan 7 növ ağac və kol bitkiləri Mərkəzi Nəbatat Bağında toxumların səpilmə vağtı oktyabr və noyabr aylarında , optimal səpin dərinliyi 3 sm-olmuşdur. İntroduksiya olunmuş Aralıqdənizi florasına aid olan 7 növ ağac və kol bitkiləri toxumla çoxaldılmasının öyrənilməsi Abşeronun yaşayış AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
məntəqələrində yaşıllıqların salınması və abadlaşdırılma işlərində istifadə edilməsinə imkan verir.
ƏDƏBIYYAT 1. Агамиров У.М. Новые древесные породы для озеленения Апшерона. Баку. Элм, 1977,117с. 2. Некрасов В.И. Основы семеноведения древесных растений при интродукции М., Наука, 1973, 120 с. 3. Некрасов В. И. Предпосевная обработка семян лесных древесных пород пониженными температурами. М., Наука, 1980, 107 с. 4. Фирсова М.К. Методы исследования и оценки качества семян. М., Сельхозгиз, 1965, 375 с. 5. Звиргизд А. В. Предварительная схема подготовки посева семян. Бюлл. ГБС АН СССР, 1967, вып. 65, с. 18-23 6. Методические указания по семеноведение интродуцентов ГБС АН СССР.М., 1980, 63 С.
РЕЗЮМЕ ОСОБЕННОСТИ РАЗМНОЖЕНИЯ НЕКОТОРЫХ ДРЕВЕСНО- КУСТАРНИКОВЫХ РАСТЕНИЙ ИНТРОДУЦИРОВАННЫХ НА АБШЕРОН
Алиев Е.Я. Центральный Ботанический Сад
В статье изучены особенности семенного размножения интродуцированных в Центральный Ботанический Сад некоторых древесных кустарниковых растений. Выявлено время, глубина и норма посева семян. Приводятся рекомендации по использованию и обогащению их в озеленении.
Ключевые слова: Флора
средиземноморья, интродукция, древесно- кустарниковых растении, размножение
SUMMARY REPRODUCTION FEATURES OF SOME TREES AND SHRUBS INTRODUCED IN ABSHERON
Aliyev E.Y. Central Botany Garden
Reproduction features of some tree shrubs in the Central Botany Garden have been studied. Time, depth and rate of seed sowing have been ascertained. Recommendations on their use and abundance in landscape gardening are provided. Key words: Mediteranian flora, introduction, tree shrubs, propogation
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
UOT: 582. 734. ABŞERONA INTRODUKSIYA OLUNMUŞ BƏZI ALMA (MALUS MILL.) NÖVLƏRININ PERSPEKTIVLIYININ QIYMƏTLƏNDIRILMƏSI
Ərəbzadə A.Ə. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı E-mail: arabzade1@rambler.ru
qiymətləndirmə İntroduksiya olunmuş bitkilərin perspektivliyinin öyrənilməsi vacib məsələlərdən biridir. İntroduksiya olunmuş ağac bitkilərinin qiymətləndirməsinin nəticəsini ancaq taksonlar inkişafın generativ fazasına çatdıqdan sonra vermək olar. Müxtəlif coğrafi ərazilərdən və ekoloji mühitlərdən gətirilmiş növlərin həyat qabiliyyəti göstəricilərinin müqayisəsi böyük elmi və təcrübi əhəmiyyətə malikdir. İşlənmiş materiallar həmçinin introduksiya olunmuş bitkilərin mədəni areallarının genişlənməsini proqnozlaşdırır [7]. Yeni torpaq-iqlim şəraitinə introduksiya olunmuş bitkilərin perspektivliyi onların həyati qabiliyyətindən, yeni mühit şəraitinə necə uyğunlaşmasından asılıdır. Həyati qabiliyyəti isə öz növbəsində mövsümi və ontogenetik dövrlərdən asılıdır. Bitkilərin yeni şəraitdə böyümə və inkişafı onların torpaq və iqlim şəraitinə dözümlülüyü ilə sıx əlaqədardır. Orqanizmə uyğun gəlməyən yeni mühit şəraiti özünü müxtəlif cür büruzə verir. Normadan az və ya çox dərəcədə kənaraçıxmalar onların yeni introduksiya şəraitində praktiki olaraq nə dərəcədə istifadə oluna bilmələri barədə fikir söyləməyə əsas verir. Tərəfimizdən Abşeron şəraitinə introduksiya olunmuş alma növlərinin perspektivliyi müəyyən edilmişdir. Tədqiq olunan alma növlərinin Abşeron şəraitinə introduksiyasının perspektivliyi bizə qədər heç kim tərəfindən öyrənilmədiyi üçün bu məsələnin həlli zəruridir. Bunu nəzərə alaraq AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağına introduksiya olunmuş bəzi alma növlərinin Abşeronun quru iqlim şəraitində həyati qabilliyyətlərinin göstəriciləri aşkarlanmışdır.
Tədqiqatlar 2009-2012-ci illərdə AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağına introduksiya olunmuş 18 növ alma bitkisi üzərində aparılmışdır. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının alma kolleksiyasına daxil olan növlərin əksəriyyəti müxtəlif illərdə Ü.M.Ağamirov və K.M.Quliyev tərəfindən introduksiya edilmişdir. Tədqiq olunan növlər əsasən Şərqi Asiya (M.
a), M. mandshurica (Maxim.) Kom. (mancuriya a.), M. hupehensis Pammp. (hubey a.), M. halliana Koehne. (holl a.), M. sargentii Rehd. (sarjent a.), M. Micromalus Max. (kiçikmeyvəli a.), M. floribunda Sieb. (çoxçiçəkləyən a.) M. prattii Hemsl. (pratti a.), M. zumi Mats. (zumi a.), M. baccata L. (giləmeyvəli a. və ya sibir alması.), M. cerasifera Spash. (albalımeyvəli a.), M. pumila (alçaq a.), M. purpurea (Barbier.) Rehder. (qırmızı a.) və Orta Asiya (M. hissarica S. kudr. (hissar a.), M. kirghisorum Al.et An. Thead (qırğız a.), M.
AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild
niedzwetzkyana Dieck. (qırmızıyarpaq və ya nedzvetski alması), M. sieversii (Ledeb.) M.J.Roem. (qızılı a.). florasındandır [3, 5]. Bitkilərin perspektivliyi haqqında məlumatlar bir çox tədqiqatçıların əsərlərində öz əksini tapmışdır. R.İ.Lapin və S.V.Sidneyeva tərəfindən ilk dəfə təklif olunan metodika bitkilərin həyati qabiliyyətlərinin ədəd göstəriciləri ilə tam və inteqral qiymətləndirilməsinə imkan verir. Qiymətləndirmədə 8 göstəricidən istifadə olunmuşdur. Bura təcrübi bitkilərin ümumi halını xarakterizə edən və bununla yanaşı mövsümi inkişaf zamanı olan sistemli vizual görüntülər daxil edilmişdir [7]. Təklif olunan metodikada quraqlığa davamlılıq həyati qabiliyyətləri göstəriciləri sırasına daxil edilməmişdir. Buna görədə tədqiqat işində E.O.İsgəndərov [8] tərəfindən modifikasiya edilmiş üsuldan istifadə edilmişdir. Məlumdur ki, guraqlığa davamlılıq Abşeron şəraitində bitkilərə təsir edən əsas amillərdəndir. Bunu nəzərə alaraq “quraqlığa davamlılıq” şkalaya əlavə olunmuş və daha yüksək balla (20) qiymətləndirilmişdir [8]. Bitkilərin mövsümi inkişafında çoxillik tədqiqatların materiallarından istifadə etməklə həyat qabiliyyəti göstəricilərinin orta qiyməti çıxarılmışdır. Orta qiymətə əsasən isə introduksiya olunmuş bitkilərin perspektivliyi müəyyən olunmuşdur. Bitkilərin soyuğadavamlılıq xüsusiyyətlərini qiymətləndirmək üçün də modifikasiya edilmiş metodikadan istifadə edilmişdir. [8].
Yüklə 7,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|