Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

Analiz  – 

tahlil, 

sintez – xulosalash, abstraksiya – mavhumlashtirish, 

induksiya  –  umumiylikdan  xususiylikka  o‘tish,  deduksiya 

–  xu susiylikdan  umumiylikka  siljish,  analogiya –  o‘xshash 

xususiyatlar tahlili, 

modellashtirish  – model yaratish (pro-

totip yaratish: mas: olamning badiiy modeli, darslikning elektron 

modeli). Bu nazariy metodlarning har biri qiyoslash bosqichi­

dan o‘tishi mumkin. Qiyosiy tahlilda analiz, sintez, deduksi­

ya va induksiya kabilar zarur unsurlar, ularsiz qiyosiy tahlilni 

amalga  oshirish  mumkin  emas.  Masalan,  deduksiya –  hodi-

salarni tashkil etuvchilarga ajratish jarayoni, qiyosiy tahlil esa 

ana shu jarayon natijalarini ham o‘z ichiga oladi. 

Demak, qiyosiy tahlil voqelik hodisalarini bilish va o‘zgarti­

rishga qaratilgan barcha nazariy metodlarga o‘z ta’sirini ko‘rsa­

tadi

. Shundan kelib chiqib, ilmda qiyosiy sintez, qiyosiy induk­

1 

Расулов Р. Умумий тилшунослик. – Тошкент, 2010. – Б.291.

siya,  qiyosiy  deduksiya  kabi  tushunchalar  mavjud.  Masalan, 

qiyosiy sintez – hodisalar o‘rtasidagi o‘xshashlik va tafovut­

larni  aniqlash  jarayonidir.  Bunda  ularni  tashkil  etgan  unsur­

larida bilimlarni integratsiyalash natijalari asos qilib olinadi. 

Mohiyatan, qiyosiy sintez «qiyosiy tahlil obyektlari o‘rtasidagi 

farq nimada?» degan savolga javob beradi.