A. S. Pushkin erteklerinde alǵa súrilgen ideyalar
Yüklə 143,65 Kb.
|
|
Jobası: Balalar ádebiyatınıń tiykarǵı qasiyeti Erteklerdiń mazmunı boyınsha ahmiyeti Aleksandr Sergeevich Pushkin ómir jolı hám dóretiwshiligi A.S.Pushkin erteklerinde alǵa súrilgen ideyalar Balalar ádebiyatı — balalar hám óspirimler ushın jaratılǵan kórkem, ilimiy, ilimiyommabop hám publitsistik dóretpeler kompleksi. Bulardıń tiykarǵı kismini shıǵarmalar quraydı. Jáhán xalıqları, sonday-aq ózbek xalqi Balalar ádebiyatı tez aytıw, tabısıw, oyın qosiklari, ráwiyat, ańız, ertek, makal, tımsal hám dástan sıyaqlı kópshilik bólegi balalarǵa qaratb jaratılǵan awızsha dóretiwshilik úlgilerinen baslanadı. Balalar ádebiyatıni tikkeley balalarǵa qaratb jaratılǵan hám tiykarınan balalarǵa qaratnmagan bolsada, keyinirek Balalar ádebiyatı ga ótip qalǵan dóretpelerge ajıratıw múmkin. Balalar ádebiyatı dıń ayriqsha ózgesheligi — ózgeriwshen hádiyse bolıp, ol kıtapxan jası, tariyxıy dáwir jáne social ortalıq menen tikkeley baylanıslı. Kıtapxan jasını esapqa alıw Balalar ádebiyatı dıń eń tiykarǵı qásiyetlerinen bolıp tabıladı. Maye, mektepge shekem jas daǵı balalarda bul kórgezbelilik, jaqsı islik hám jawızlıq kúshleriniń ápiwayı kórinistegi qarama-qarsılıqlarına tiykarlanǵan bolsa, óspirimler ushın jaratılǵan ádebiyatda quramalı turmıs daǵı quramalı adamlardıń ruwxıylıqı ashıla baslaydı. Balalar ádebiyatınıń taǵı bir ózgesheligi onıń háreketke baylıǵı bolıp tabıladı. Bunnan Balalar ádebiyatı de syujetga bolǵan talap da kelip shıǵadı. Ol waqıyalardıń operativ, qızıqlı, fantaziyaga, yumorga bay túrde ye. chilishini talap etedi. Mektep jasındaǵı kishi balalar kıtapxanlıǵı. Bul jas daǵı balalar psixologlardıń gáplerine qaraǵanda 3600 tacha sózden paydalanar ekenler. Balalar 7-9 jaslarında haywanlar, qus, hashoratlar, ósimlikler tuwrısındaǵı erteklerge júdá qızıǵadılar. Jazıwshılar insanlar menen tábiyaat ortasındaǵı munasábetlerdi olardı gápirtirish arqalı ámelge asıradılar. Mektepge shekem tárbiya jasındaǵı balalar tiykarınan tárbiyashiler hám ata-analar járdeminde shıǵarmalar menen tanıwsalar, bul jas daǵı balalar bolsa baslanǵısh klass oqıtıwshıları hám ǵárezsiz ózleri oqıp úyrenediler. Bul jas daǵı balalar kóbirek dógerek átirap daǵı túrli waqıya hádiyselerge qızıǵadılar. Endi olar ǵárezsiz túrde tilsimli ertek, fantastik ertek, hádiyse, gúrriń hám dástanlardı jaxsı kórip oqıydılar. Erteklerdiń mazmuni boyinsha áhmiyeti Erteklerde adamlardin` du`n`ya taniw ko`z-qaraslari, isenimleri, mifleri, tirishilik etiwdin` ha`r qiyli formalari qiyallari menen oylari, qullasi adam o`mirinde ushirasatug`in ha`diyseler sa`wlelenip otiradi. Erteklerdi aytiwshilarda, tin`lawshilar da xaliq. Xaliq o`z erteklerinde a`ytewir na`rseni quri gu`rrin` etip qoymastan, al onda sol da`wirde jasag`an uliwma xaliqtin` o`zin qorshag`an ta`biyat qubilislarin taniwi menen turmis tirishiliklerinin` ha`r qiyli sotsialliq jag`daylarinin` real kartinalarin sa`wlelendirgen. Xaliq erteklerinin` syujetlik mazmuni, ideyasi, xaliqtin` qorqinishli dushpanlarinan o`zlerin qorg`aw ha`m jaqsi turmis keshiriwdegi tilekleri menen ushlasqan. Onda adamlardin` tirishilik ushin mashqalalari` klassliq ten`sizlik, jaqsiliq penen jamanliq, aqilli menen aqilsiz, bay menen jarli, a`dillik penen a`dilsizlik bir-birine qarama-qarsi qoyiladi. Erteklerdegi tiykarg`i syujetlik waqiyalar adam o`mirin adamnin` ta`biyat penen gu`resin hadal miynettin` arqasinda erisken tabislarin su`wretleydi. Ertektegi obrazlar oni payda etken xaliqtin` qiyalinan do`regen. Birewden-birewge o`tip ertektegi obrazlar ku`sheyip bara beredi. Ondag`i obrazlar ertekshinin` tilinen aytiladi. Ma`selen, haywanatlarg`a baylanisli do`regen erteklerde basli obraz haywanatlar du`n`yasi. Al, qiyaliy erteklerde bolsa, da`w-peri, jinjipir, jalmawiz kempir, siyqirshi obrazlari ertektin` tiykarin quraydi. Tu`rk tilles xaliqlardin` ertekleri tek awizeki formada emes, al jazba esteliklerde de saqlang`an.Xaliq arasinan erteklerdi jiynaw, fol`klorliq u`lgilerdi jiynaw menen ten` qatar baslandi. Ol jillari elimizde ilimiy ekspeditsiya ju`rgizgen oris ilimpazlari Muravin ha`m Gladishevlar qaraqalpaqlardin` fol`klorliq do`retpelerin jiynadi. Son` Richkovta bir qansha ertek ha`m legendalar jazip aldi. Oris a`debiyatshisi N.Karamzin bolsa qaraqalpaqlar arasinan «hayallar patshalig`i haqqinda ertek»ti jazip alip, bastirip shig`ardi. A.Rossikova To`rtku`l qalasinan jazip alg`an bir qansha erteklerdi oris tilinde baspadan shig`ardi. A.L.Kun bolsa Qon`irat ha`m Shimbay qalalarinin` du`ziliwi haqqinda qaraqalpaqlardin` an`iz erteklerin «Kul`turniy oazis Xivinskogo xanstva» degen miynetinde ja`riyaladi. XIX a`sir aqiri XX a`sir baslarinda fol`klorist, etnograf Abubakir Divaevtin` jiynap bastirg`an materiallarinin` ishinde xaliq ertekleri de bar edi. Qaraqalpaq erteklerin o`z aldina jiynaw qow0-e0 jillari ilimpaz Baskakov ta`repinen iske asirildi. C.Ma`jiytov qowt-jili shig`arg`an a`debiyat xrestomatiyasinda xaliq erteklerinin` u`lgilerin berdi. A.Begimov, O.Kojurov, Q.Ayimbetov, a`.Ta`jimuratov ta`repinen bir qansha ertekler jiynaldi. N.Japaqov penen A.Shamuratov qorq jili qaraqalpaq erteklerinin` kishigirim toplamlarin bastirip shig`ardi. Qaraqalpaq erteklerinin` birinshi tomi toliqtirilip baspadan shiqti. Ekinshi kitabi Q.Ayimbetov, G.Esemuratov, A.Karimov avtorlig`inda «Qaraqalpaq ertekleri» degen at penen qoty jili jariq ko`rdi. Usi jili I.Mayorov, Volkovlar ta`repinen qaraqalpaq ertekleri q-ret rus tilinde baspadan shiqti. Ekinshi ma`rtk Sheverdin awdarmasinda ertekler «Dikovina Amu» degen at penen basilip shiqti. Al, qoyt jili Q.Ma`mbetnazarov qaraqalpaq erteklerinin` jan`a toplamin baspadan shig`ardi. Qaraqalpaq ertekleri shet tillerine de awdarma islenip, Stanislav Kalyujinskiy 1965 jili polyak tiline awdardi, al qoiw jili germaniyali ilimpaz Karl Rayxl` xaliq erteklerin nemets tiline awdarip, qoit jili kitapsha etip shig`aradi. Qaraqalpaq xaliq ertekleri o`zinin` atqaratug`in xizmeti menen xaliq arasinda itibarg`a aling`an, mazmuni haqiyqiy ta`rbiyaliq a`hmiyetke iye shig`arma. Aleksandr Sergeevich Pushkin (6 iyun, 1799, Moskva - 10 fevral 1837, Sankt Peterburg) orıs shayırı, dramaturg, roman hám qısqa gúrrińler jazıwshısı bolǵan. Kópshiliktiń raqscha, ol eń ullı orıs shayırı bolǵan. Ol orıs ádebiyatınıń ullı programmasın baslaǵan. Pushkin hesh bir orıs shayırı qollanbaǵan stilde jazǵan : ol eski shirkew kitablarına tiykarlańgan emes, al awız eki orıs tilinen paydalanǵan stilde jazǵan. Onıń basqa orıs jazıwshılarına tásiri kúshli bolǵan hám kóplegen orıs kompozitorleri onıń gúrrińlerine hám taqmaqlarına namalar do'retken. Pushkinniń poemaları Rossiyadan basqa mámleketlerde aytarlıqtay kóp adam tárepinen oqılmaydı. Óytkeni onıń poeziyasini basqa tilge jaqsı awdarıw júdá qıyın, sebebi sózler orıs mádeniyatına tiyisli manige tolı. Pushkin 1837-jılı 37 jasında duelde óltiriledi. Erte jılları Pushkinniń ákesi eski aristokrat shańaraqtan bolǵan. Anası tárepinen Pushkin Afrikalıq túbirge iye bolǵan. Onıń ákesi Abram Gannibal Istanbulda Abissiniyalı (Efiyopiyalı) bolǵan hám Sortk sultanınıń sarayında jasaǵan. orıs elshisi onı Rossiya patshası Ullı Pyotrga sawǵa retinde satıp alǵan. Gannibal Ullı Pyotrge jaqsı tásir qaldırǵan hám ol oqıw ushın Parijǵa jiberilgen. So'ngshelik ol júdá bayıp ketedi. Pushkin óziniń ullı ákesi menen maqtanıshqa iye bogan hám ol haqqında Ullı Pyotrdıń nergi dep atalǵan romanında jazǵan. 19 -asirde Rossiyanıń barlıq aristokrat shańaraqları francuz tilin úyrengen, solay etip Pushkin, onıń ájaǵası hám ájapası orıs tiline qaraǵanda fransuz tilinde jaqsıraq sóylegen hám jazǵan. Balalardı Arina Rodionovna Yakovleva atlı tárbiyashı baqqan. Olardı orıs tilin jaqsı kóriwge úyretken bul tárbiyashı boladı. Ol balalarǵa orıs xalıq erteklerin aytıp bergen. Pushkin krestyanlar menen orıs tilinde sóylewgen hám atasınıń kitapxanasında kóplegen kitaplardı oqıǵan. Ol 12 jasında Tsarskoye Seloda jaylasqan İmperator liceyi dep atalatuǵın taza mektepke baradı. So'ngshelik bul mektep olardıń ataqlı oqıwshısı húrmetine Pushkin dep atalǵan. Ol tez arada orıs ertekleri qaharamanlarınan hám waqıyalarınan paydalanǵan halda, orıs tilinde romantikalıq poemalardı jaza baslaǵan. Ruslan hám Lyudmila poeması keyin Mixail Glinka tárepinen operaga aylanadı. Ereseklik 1817-jılı Pushkin Sonkt Peterburgta sırt el firmasi'ga jumısqa kiredi. Ol tez arada siyasat penen qıziǵıp baslaydı hám 1825-jılı bir topar dvoryanlar hám armiya ofitserleri basshılıqqa jańa patsha qoyıp onıń kúshin azaytıwga háreket etken dekabristler eliriwin qollap quwatlaydı. Pushkin bir neshe siyásiy poemalardı jazǵan. Nátiyjede ol Sonkt Peterburgtan ketiwǵa májbúrli. Ol mámlekettiń qublasındagi Kavkaz hám Qırımda altı jıl súrginde bolıwǵa májbúr boladı. Ol óziniń qublada basınan keshirgenlerin bir neshe romantikalıq gúrriń poemalarda (waqıyanı aytıp beriwshi uzın poemalarda) jazǵan. Ol Evgeniy Onegin dep atalǵan taqmaq túrindegi roman ústinde jumısın baslaǵan. Ol romandı 1833-jılǵa shekem pitkermegen. Bul onıń eń belgili jumısı bolǵan. Bul shıǵarma kóplegen muzıkantlar tárepinen qollanılǵan, hátte Tchaikovskiy onı operaga aylandırgan. Poema ápiwayı orıs adamların sol dáwir jámiyetinde súwretleydi. Pushkin ele súrginde ekenligine ashıwlanadı hám doslarına kóplegen xatlar jazadı. Bul xatlardıń kópshiligi keyin baspadan shıǵarılǵan. Ol kóp waqtın ishiw, oynaw hám qılısh penen urısıw menen ótkergen. Ol ózi qol astında jumıs islep atırǵan graftıń qızin jaqsı kórip qaladı. Graf Pushkindi Rossiyanıń basqa shetine, Pskovqa jaqın jerde óziniń onasining pomestieine súrginge jiberedi. Pushkin bul jerde eki jıl ótkeredi. Ol jalǵız edi, biraq ol orıs tariyxın uyrenedi hám krestyanlar menen baylanısta boladı. Onıń jazǵan poemaları orıs mádeniyatı ideyalarına tolı edi. Ol óziniń boshli jumıslarınıń biri bolǵan tariyxıy waqıyaǵa tiykarlanǵan Baris Godunov dramasın jazǵan. Kompozitor Musorgskiy keyin bunı operaga aylandırgan. Baris Godunov 17-asrdegi jawız patsha bolǵan. Pushkinniń pesası ápiwayı adamlarda úlken kúsh bolǵanlıǵın kórsetedi. Sol sebepli onı baspadan shıǵarıw Pushkin ushın qıyın boladı. Súrginnen qaytıp keliwi 1825-yilgi kóteriliwten keyin taza patsha Nikolay I sol waqıtqa kelip Pushkinniń júdá belgili bolıp ketkenin túsinedi. Ol onıń kóteriliwte qatnaspaǵanın da túsinedi jáne onıń qaytıp keliwine ruxsat beredi. Patsha Pushkinniń jumısları baspadan shıǵıwınan aldın ózi kórip shıǵatuǵınlıǵın aytadı. Ol óziniń jaqsı patsha bolatuǵının hám jarlılardıń (qullardıń) azat etiliwine járdem beretuǵınlıǵın aytadı. Pushkin qıyın jaǵdayda edi, sebebi ol patshaǵa unamsız hesh nárse jaza almas edi. Ol mámleket basshıları haqqında jamanlıq jazbaslıgi ushın júdá abaylı bolıwı kerek edi. Politsiya itibar menen onı baqlawdı dawam ettirdi. Degen menen, sol waqıtta Pushkin kóplegen ullı shıǵarmalardı jazadı, derlik hár biri orıs ádebiyatında óz salasınıń birinshisi bolǵan. Buǵan Pikalı xanım (Pikovaya dama) dep atalǵan qısqa gúrrińi mısal bola aladı. Bul shıǵarma Tchaikovsky tárepinen operaga aylandırilgan hám Dostoevskiydiń romanlarına úlken tásir kórsetken. Аqırǵı jılları Pushkin óziniń sońǵı jıllarında Sankt Peterburgta húkimet xızmetinida bolǵan. Ol 1831-jılı uylengen hám patsha sarayı jámiyetinde kóp waqıt ótkeriwge májbúrli. Ol kóbirek proza jaza baslaǵan. Ol Ullı Pyotr tariyxın hám Kapitan qızı tariyxıy romanın jazǵan. Ol patshadan óz jumisınan basap, waqtın awılda jazıw menen ótkeziwine ruxsat etiwin soraǵan. Patsha buǵan ruxsat bermegen. Pushkin 1837-jılı duelde óltiriledi. Ol áyeliniń húrmetin qorǵawı ushın duelge shıǵıwına májbúr boladı. Pushkinniń jetiskenlikleri Pushkin bolmaǵanında búgingi kúnde orıs tili júdá ózgeshe bolar edi. Shıǵarmalarında awız eki sóylesiw tilin paydalanıwı arqalı ol onı ańsat sonıń menen birge tereń sezimlerdi bildire alatuǵın tilge aylandırni. Onıń jumısları keyin Turgenev, Goncharov hám Lev Tolstoy sıyaqlı jazıwshılarǵa úlken tásir kórsetken. Evgeniy Onegin dáwir jámiyetin ashıp bergen birinshi orıs romanı bolǵan. Onıń jumısları barlıq boshli tillerge awdarılgan. Pushkinning gúrrińshisi Pushkindan kem emes, ol shayır hám Ólshem hám uyqassız qara sóz benen jazılǵan kórkem shıǵarma jazıwshısı. Onıń ertekleri dinamikalıq, syujeti túrme-túr, hesh qanday qosımshalarsız, hár bir saqna tolıq kóriniske iye bolıp, ózin kishi kórkem ádebiyatqa baylanıslı tipdagi ǵárezsiz dóretpe retinde kórinetuǵın etiwi múmkin. Pushkin qanday erteklerdi jazǵan Ullı shayır Aleksandr Pushkinning kósemi hár qanday millet wákilleri tárepinen tańlanıwǵa túsedi. Onıń dóretpeleri jazıw tillerine awdarma etilgen jáne onı súyiwedi, úyretiwedi hám kóshirip alınǵan keltirediler. Onıń ertekleri balalarǵa poeziyadan kóre kóbirek yoqadi. Qabıl etiń, hámme de aqırǵı betke itibar qaratatuǵın qızıqlı waqıyanı oylap tapa almaydı. Bunnan tısqarı, qızıqlı ideya uyqasda usınıs etiliwi kerek, sonda túp ideya buzilmaydi, kerisinshe, ertek usınıs etilgen formanıń gózzallıǵın aladı. Shayır qáleminen qansha ertek shıqqanı málim-toǵız jılda -1825-1834 jıllarda jazılǵan ettitasi bar. Shayırdıń sızılmalarında ele da dóretpeler ushın eskizlar ámeldegi, biraq házir quyashnı kóriw ushın qansha ertek jazılmaganligini anıq aytıw júdá qıyın. Pushkinning ertekleri-til, prezentaciya usılı, hár qıylı sózler hám reńler. Olar kózkóreki etikalıq pazıyletlerden juda, kerisinshe, jazılǵanlardıń hámmesi ańsat, ápiwayı, házil menen jazıladı. " Ruwxanıy jáne onıń jumısshısı baldaning gúrrińi" Sizdi insaniy munasábetler haqqında oylawǵa odaytuǵın házil menen aytılǵan kishi piyil hám ibratlı gúrriń. Insannıń keleshektegi táǵdiri kóp tárepten balalıqtıń basında qoyılǵan zatqa baylanıslı. Bul ertek psixologlar ushın da, bul jumıstı 2-4 klaslarda klasstan tısqarı oqıwǵa kiritetuǵın oqıtıwshılar ushın da shaxstı tuwrı qáliplestiriw ushın joqarı sapalı hám qızıqlı material bolıp tabıladı. Balıqchi hám balıq haqqındaǵı ertekte ǵarrı hám kempir kók teńiz jaǵasında jasaydılar. Bir kúni ǵarrı balıq tutıwǵa bardı hám altın balıqni usladı. Balıq choldan qálew ornına onı qoyıp jiberiwin soradı. Balıqchi reyim etdi jáne onı tap sonday qoyıp jiberdi. Uyge qaytgach, ol bul haqqında hayalına aytıp berdi. Kempir onı ápiwayı adamlarǵa shaqırıp, hesh bolmaǵanda jańa boyshań soraw ushın qaytarıp jiberdi. Balıq onıń qálewin atqardı, lekin kempir etarli emes edi hám ol erini taǵı bir neshe márte jiberip, kóbirek zattı talap etdi. Ol teńiz bekasi bolıwdı qálegeninde, balıq aldınǵı barlıq mo " jizalarni biykar etdi hám kempir sınǵan truba ishinde qaldı. Ertek ashkózlıq nege alıp keliwin kórsetedi. Lukomorye qasında jasıl emen " Ruslan hám Lyudmila" qosıqınıń ashılıw bólegi bolıp tabıladı. Ol oqıwshın lukomoryening tilsimli qırı menen tanıstıradı. Tekstte hár qıylı ájayıp janzatlar, sonday-aq avtorǵa Ruslan hám Lyudmila haqqındaǵı waqıyanı aytıp bergen alım pıshıq haqqında sóz baradı. Bólek ǵárezsiz dóretpe emes, ol tek oqıwshılardı ertek ortalıǵına sińiredi. Ol orıs mádeniyatın sáwlelendiredi, tiykarǵı mánisi: " ol erda orıs sezimi bar, ol erda orıs hidi bar". Emen hám alım pıshıq donolikni, qaharmanlar bolsa áyyemgi Rossiyanıń qudıretin ańlatadı. " Tsar Saltan, onıń danıqlı hám qúdiretli qaharmanı, Shahzoda Gvidon Saltanovich hám gózzal Aq quw Malikasi" Bul ótken ásirlerdiń haqıyqıy bestselleri, biraq baylanıstiń tiykarǵı principlerı búgingi kúnde de aktual bolıp tabıladı. Bul jaqtı hám ǵayrıoddiy qaharmanlardıń pútkil kaleydoskopi, grotesk, biraq turmıstıń pútkil tariyxı, qáliplesiwi hám rawajlanıwı menen janlı belgiler. Ataqlı oralǵan syujet kinoda tabıslı súwretke alındı, ertek kóplegen Audiokitoblar formasında shıǵarıldı, opera hám kóplegen spektakllar kórsetildi. Bul balalarǵa qaratılǵan dep aytıw qıyın, tek ol barlıq jasdaǵılar, kelip shıǵıwı hám milletleri ushın oynaqı tárzde qáliplesken. " Ólgen Malika hám etti qaharman haqqındaǵı ertek" Haqıyqıy doslıq, haqıyqıy muhabbat hám jawızlıq ústinen sózsiz jeńis haqqında mehriban hám qızıqlı gúrriń. Gúrriń o'qilishi ańsat formatda usınıs etilgen hám balalardı da, olardıń ata-anaların da ózine tartadı. Bul dóretpe shayır ijodidagi eń qosıqiy hám lirik dóretpelerden biri esaplanadı. Bul jaqsı málim emes, lekin kóplegen ádebiyatshı qánigelerdiń pikrine qaraǵanda, teńewler hám kórkem usıllar oqıwshın Afrika xalıq erteklerine shaqırıq etiwge májbúr etedi hám hátte syujet uqsaslıqları da bar. Ulıwma alǵanda, naǵız ózi dóretpe folkloristler ushın Pushkin tekstleri haqqındaǵı qarawların qayta kórip shıǵıw hám olardaǵı eń tereń tariyxıy milliy dástúrlerdi tán alıwdıń baslanıwı boldı. Sonıń menen birge, ol Pushkinning " ayıw haqqındaǵı ertek", " Balıqchi hám balıq haqqındaǵı ertek", " tsar Nikita jáne onıń qırıq qızı haqqındaǵı ertek" ni jazǵan. " Altın Kokerel haqqındaǵı ertek" Ertek qızıqlı hám bay-túrli jas daǵı adamlar sóylesedi. Ápiwayı hám oynaqı tárzde, bala óz wádelerin orınlaw qanshellilik zárúrligi haqqında oyda sawlelendiriwge iye boladı hám eger olar óz sózlerin bergen bolsa, bunı orınlań. Dóretpe kóp qırlı, qayta Oqilgan, shubhasız, hámme zat tekstte jańa zatlardı ashadı. Itimal, bul eskirmaydigan hám jıllar yamasa ásirler dawamında óz áhmiyetin joǵatmaytuǵın gúrriń. Paydalanǵan ádebiyatlar Baslawısh klass oqıwshıların sociyallasıwınıń pedagogik tiykarları Baslawısh klasta integraciyalasqan sabaqlardı shólkemlestiriwdiń usılları Baslawısh klaslardıń oqıw sabaqlarında innovacion texnologiyalardan paydalanıw Oqıwshı shaxsın qáliplestiriwde innovacion texnologiyalardıń ornı Baslawısh klass oqıwshılarınıń qábiletlerin rawajladırıwda innovacion texnologiyalar hám interaktiv metodlardıń ornı Baslawısh klass sabaqlarında innovacion texnologiyalardan paydalanıw Inamova M. Oylada bolalarning ma`naviy-ahloqiy tarbiyasi. T, 1999. Gaybullaev N. t.b. «Pedagogika». T, 1997. Mavlenova R. ha`m t.b. Pedagogika. T, 2001. Munavvarov A.K. Oyla pedagogikasi. T, «O’qituvchi», 1994. Mirtursinov Z. O’zbek xalq pedagogikasi. T, 1973. Rahmanov I. Chizmalarni chizish va o’qish. T, «O’qituvchi», 1992. Ochilov Z. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda kasbga yullashni shakllantirish. Toshkent, «O’qituvchi», 1996. Okoneshnikov V.N. Chizmachilik xonasi. Moskva, «Prosveshenie», 1984. Oripov B.N. Tasviriy san`at samaradorligini oshirish omillari. Toshkent, «O’qituvchi», 1978. Kosnazarov. K, Pazilov. A, Tilegenov. A «Pedpgogika» No`kis «Bilim» 2009-j. Ta`jimuratov A`. Qaraqalpaq xaliq pedagogikasi. No`kis, 1996. Xoshimov Q. h.t.b. Pedagogika tarixi. T, 1996. Yüklə 143,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|